Czy Roman Dmowski był ekstremistą politycznym?

W trakcie ubiegłorocznych obchodów 11 listopada doszło do powstania ciekawej „koalicji protestu” przy okazji składania, przez Prezydenta RP, kwiatów przy pomniku Romana Dmowskiego. Protestowała liberalna lewica i środowiska młodzieżowo-nacjonalistyczne. Dla tych pierwszych Prezydent Komorowski „nie pasował” do Dmowskiego; dla tych drugich to Dmowski „nie pasował” do Komorowskiego.

Lewica i radykalna młodzież – przy dzielących te nurty różnicach – są zgodne co do tego, że Dmowski był nacjonalistycznym, antyżydowskim, antyliberalnym „oszołomem”, który stał w opozycji do głównego nurtu przedwojennego życia politycznego. Różnica między lewicą i nacjonalistami tkwi w tym, że o ile lewica potępia Dmowskiego za tę postawę, to młodzi go za to wychwalają.

Prawda historyczna jest dla jednych i drugich bezwzględna. Dmowski, wyjąwszy błędy radykalnej młodości – za które zapłacił Cytadelą i zesłaniem – od 1905 roku nie był politykiem radykalnym. Był zawsze w głównym nurcie wydarzeń, prezentował stanowisko podzielane przez wielu Polaków i lojalistyczne w stosunku do obowiązującego prawa, tak w okresie zaborów, jak i po odzyskaniu niepodległości. Zawsze stał po stronie porządku prawnego, społecznego i dominujących nurtów historycznych. Był politykiem mainstreamowym. Zilustrujmy to kilkoma przykładami:

1. Dmowski z pogardą wypowiadał się tak o Rosjanach, jak i rosyjskiej kulturze. Mimo to trzykrotnie, w kluczowych momentach, zdecydował się wykazać stanowisko prorosyjskie, gdy wymagały tego interesy polskie:

– Gdy w 1905 roku socjaliści próbowali wywołać rewolucję przeciw władzom rosyjskim i własności prywatnej, to bez wahania opowiedział się po stronie porządku. Był przeciwnikiem socjalistycznego radykalizmu, stając na gruncie obrony prawa i własności. W roku 1905 ND zajęła pozycje konserwatywne, społecznie zachowawcze, co zaowocowało współpracą z konserwatystami i realistami petersburskimi i udziałem w wyborach do Dumy Rosyjskiej.

– W 1914 roku zrozumiał, że głównymi graczami w powojennej Europie będą alianci pośród których jest Rosja. Jakkolwiek cała polska tradycja literacka i patriotyczna była antyrosyjska, ND zaproponowała stanowisko pro-rosyjskie. Od zradykalizowanej młodzieży ważniejsze były spodziewane racjonalne procesy historyczne, które można było porachować na podstawie zasobów ludzkich i materialnych Ententy i Państw Centralnych.

– Jako minister spraw zagranicznych w 1923 roku (przez 3 tygodnie) Dmowski podjął jedną decyzję: nawiązania stosunków dyplomatycznych z ZSRR. Jakkolwiek komunistów nienawidził, to rozumiał, że bolszewizm jest w Rosji zjawiskiem trwałym i interes państwa należy wznieść ponad animozje ideologiczne. Trzeba iść z głównym nurtem, a nie przeciw niemu.

2. Mainstreamowy charakter Dmowskiego pokazuje jego stosunek do ustroju państwa. Do 1914 roku nie stawia nawet postulatu autonomii Kongresówki, gdyż uważa go za nierealny; dlatego walczy o złagodzenie rosyjskiego ucisku, polonizację szkoły, samorządu i urzędów. Gdy car ogłasza wybory do Dumy, to w nich startuje. Gdy Polska odzyskała niepodległość, to jak cała Europa opowiada się za skopiowaniem ustroju francuskiego. W 1926 roku założył OWP i przeszedł na pozycje antyparlamentarne, gdyż dostrzegł dominujące trendy ogólnoeuropejskie i kryzys reżimów demokratycznych: faszyzm we Włoszech (1922), dyktaturę gen. Primo de Rivery w Hiszpanii (1923), padające jak domki z kart demokracje w Europie Środkowej, bolszewizm w Rosji, chwiejącą się demokrację w Niemczech – wszystko wskazywało, że główny nurt historyczny prowadzi w autorytarnym kierunku. Dmowski za caratu był lojalistą; po triumfie zachodnich demokracji demokratą; widząc kryzys liberalizmu stał się zwolennikiem dynamicznego autorytaryzmu.

Roman Dmowski był politykiem mieszczańsko-konserwatywnym i wyrażał idee oraz aspiracje swojej grupy społecznej, czyli szacunek dla porządku i prawa, połączone ze zrozumieniem aktualnych procesów historycznych. Ekstremizm był mu obcy.

Adam Wielomski

Tekst ten był podstawą wystąpienia na konferencji o Romanie Dmowskim z okazji 75 rocznicy śmierci.

Click to rate this post!
[Total: 0 Average: 0]
Facebook

0 thoughts on “Czy Roman Dmowski był ekstremistą politycznym?”

  1. @ Adam Wielomski: „Dmowski za caratu był lojalistą; po triumfie zachodnich demokracji demokratą; widząc kryzys liberalizmu stał się zwolennikiem dynamicznego autorytaryzmu.” Czyli dziś byłby demoliberalnie proamerykański?

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *