Echnaton

Echnaton , właściwie Amenhotep IV (podawane różne daty urodzin i śmierci, ur. między 1351-1357 przed Chrystusem, zm. być może w 1337 przed Chrystusem) – faraon egipski XVIII dynastii. Znany przede wszystkim ze słynnej monoteistycznej reformy religijnej.

E. był synem Amenhotepa III i królowej Teje. Jego główną żoną i doradczynią była Nefertiti, najprawdopodobniej hurycka księżniczka. Nieliczne zachowane o nim źródła pisane oraz podobizny sugerują, że E. miał bardzo poważne problemy zdrowotne. Uwagę naukowców zwróciło to, że następca tronu prawie nie był wspominany w źródłach z okresu panowania jego ojca Amenhotepa III. Wskazywałoby to na chęć ukrycia następcy tronu, którego być może wstydzono się. Teorię tę zdają się potwierdzać zachowane podobizny E., pokazujące, że miał charakterystycznie wydłużoną twarz, szerokie biodra oraz długie palce u nóg i rąk. Ta nieforemna budowa musiała budzić zdziwienie i chęć ukrycia następcy tronu przed światem. Współcześnie naukowcy podejrzewają, że E. cierpiał na tzw. zespół Marfana, który podobnie się objawia; byłoby to także wytłumaczeniem rzadkości wzmianek o młodym E. – schorzenie to wymaga względnej izolacji chorego dziecka, które cierpi na skłonność do zarażania się rozmaitymi chorobami. Wedle innej teorii, E. wykazywał podobieństwo wyglądu i zachowania do kobiety. Naukowcy nie są zdolni ustalić ponad wszelką wątpliwość natury schorzenia, ale jego fakt nie budzi zastrzeżeń. Zapewne była to jakaś choroba genetyczna, spowodowana kazirodztwem rozpowszechnionym wśród egipskich władców. Problem zdrowia E. mógł mieć duże znaczenie dla jego rządów – samotnika, stroniącego od ludzi, skonfliktowanego ze światem i pogardliwie odnoszącego się do wartości przez otoczenie wyznawanych.

Doszedłszy do władzy E. powziął zamiar przeprowadzenia w Egipcie wielkiej rewolucji religijno-politycznej. Dotychczasowy system politeistyczny legitymizował bowiem wielość lokalnych ośrodków władzy (każde bóstwo było patronem innego ośrodka, nadając mu tym samym znaczenie proporcjonalne do rangi w panteonie, np. wpływowi dworscy wezyrowie pochodzić mieli od Ptah). Królowie z XVIII dynastii już dawno wywodzili swoje pochodzenie od Horusa – syna słońca. E. zradykalizował ten pogląd, wywyższając religijność solarną i ustanawiając faraona w roli pośrednika pomiędzy ludźmi a bogiem-słońcem. E. zlikwidował kult wszystkich dotychczasowych bóstw, ustanawiając wiarę w jednego boga Atona – Syna Słońca (o bóstwie o takim imieniu mamy liczne wzmianki już wcześniej, ale miało ono charakter lokalny). Cechą istotną nowego kultu było nie tylko wprowadzenie monoteizmu w miejsce tradycyjnego panteonu bóstw egipskich, ale ogłoszenie egipskiego monoteistycznego bóstwa solarnego jedynym bogiem na ziemi. Oznaczało to, że nowy kult jest nie tylko monolatryczny, ale autentycznie monoteistyczny – religia Atona to pierwsza religia monoteistyczna w historii. Do religii tej dobudowano natychmiast specjalną teologię polityczną, gdzie faraona ogłoszono wysłannikiem Atona na ziemi. To właśnie wtedy Amenhotep IV zmienia imię na E. (spotykane są różne tłumaczenia tego imienia, min. „Przynależący do Atona”; „Ten który służy Atonowi”).

Reforma religijna była początkiem rewolucji politycznej o której stosunkowo mało wiemy. Chcąc wyswobodzić się z tradycyjnych zależności, układów władzy i dworu, E. przeniósł stolicę z Teb do nowo wybudowanego miasta słońca Achetaton („Horyzont Atona”), obecnego Tell-Amarna. Kasata innych bóstw natychmiast delegitymizowała wszystkie tradycyjne ośrodki władzy, a szczególnie istnienie kasty kapłanów służących starym bogom. Dało to pretekst do zaboru mienia należącego do świątyń i społeczno-politycznej degradacji stanu duchownego. Mało nam wiadomo o konkretnych posunięciach, ale zachowane źródła wskazują, że nacjonalizacja majątku świątyń przyczyniła się do poważnego kryzysu gospodarczego, zapewne wynikłego z powodu rozpadu tradycyjnych powiązań ekonomicznych; być może, że znacjonalizowane kapłanom mienie było nieefektywnie zarządzane przez administrację państwową. Zajęty wielką reformą religijno-polityczną E. mało się tym przejmował, podobnie jak i polityką zagraniczną Egiptu, wskutek czego prowincje azjatyckie kraju stały się łupem najazdów.

Konflikt z elitami polityczno-religijnymi Egiptu zakończył się wraz z tajemniczą śmiercią E. Niektórzy badacze twierdzą, że E. zamordowano 14 V 1337 roku przed Chrystusem, w dniu zaćmienia słońca. W ostatnich latach życia E. rządził wraz ze współregentem o imieniu Semenechkare – niektórzy historycy twierdzą, że była to żona E. – Nefertiti (rządy kobiety były nie do pomyślenia w tym czasie w Egipcie), co jeszcze bardziej wzmogło nienawiść odsuniętych od władzy elit. Po śmierci Semenechkare władzę objął Tutanchamon – syn i zięć Echnatona, mąż i przyrodni brat jego córki Anchesenaton, który zanegował reformy religijno-polityczne E. i odbudował dawne stosunki religijne i polityczne. Bezpośredni okres po śmierci E. i Semenechkare charakteryzował się furią niszczenia wszystkiego co związane było z E. i jego kultem Atona. Dlatego tak mało mamy zachowanych o nim wzmianek pisemnych, inskrypcji, nawet podobizn. Tradycyjne elity władzy postanowiły wytrzeć jego imię z historii, burząc jego pomniki i wzmianki w inskrypcjach.
Znawcy historii judaizmu dowodzą, że reforma religijna E. miała wielki wpływ na powstanie monoteizmu w Izraelu. Religia E. i wiara Izraela miały charakter monoteistyczny. Obie religie zakazywały przedstawiania Boga. Także niektóre datowania czasu życia Mojżesza pokrywają się z czasami panowania tego faraona.

Adam Wielomski

Click to rate this post!
[Total: 1 Average: 5]
Facebook

0 thoughts on “Echnaton”

  1. Echnaton i Tutenchamon mieli generalnie cromagnionski ibero-baskijsko-retoromańsko-pelazgijsko-kaukasko-hurycko-boruszaski(po części,bo Boruszo w połnocnym Pakistanie maja i środkowoazjatyckie genyR2) genowy haplotypR1b,bardzo rzadki we współczesnym Egipcie(niespelna2%populacji męskiej) a dokłdnie głównie zachodnioeuropejsko-południowoeuropejską mutację R1b1b1c.To tak gwoli zainteresowania….

  2. Akurat co do Amenhotepa IV to można go uważać za praprzodka nie monoteizmu, ale rewolucji. Dlaczego? Otóż Aton, którego wywyższył do rangi jedynego bóstwa, był w poprzednim systemie wierzeń tarczą słoneczną – atrybutem Re, rzeczą. Stąd w odróżnieniu od poprzednich wierzeń, gdzie bogowie mieli wolę i objawiali ją, mamy rodzaj nawet nie deistycznego zegarmistrza świata, a bezwolnej praprzyczyny. Ponieważ jest to jedynie 'niemy’ zegarmistrz, kapłaństwo nie ma sensu, czcić tarczę słoneczną może każdy. Są przesłanki, że był Amenhotep IV również propagatorem praoświeceniowego racjonalizmu, u niego jako jedynej możliwej drogi poznania (w odróżnieniu od dawnej religii w pełni afirmującej objawienia, wyrocznie, mistykę i ezoterykę). Ponadto znosił siłą lokalne odrębności oraz strukturę stanowo-kastową. A więc był prawdopodobnie nie tyle 'anonimowym chrześcijaninem’, co praprzodkiem laicyzatorów i melioratorów, którzy niepodzielnie dziś rządzą. Chwała Ramzesowi II, że nakazał usunięcie wszystkich pozostałości po nim. Na marginesie, oprócz błędnego ustępu o niemożności władania przez kobietę (a królowe-regentki Hatszepsut, Ahhotep?), nieścisłością jest również nazywanie bóstw egipskich lokalnymi – o ile mogli tak opowiadać chłopi czy rzemieślnicy, to kapłani wierzyli w rodzaj uniwersalności bóstw (przynajmniej najistotniejszych), często wzajemnie się przenikających. Podobnie był jeden prastwórca – Atum („Ten, który jest” – skąd my to znamy), choć za nim już plejada bóstw biorący taki czy inny udział w stwarzaniu różnych bytów i władaniu światem. Przy tym dla staroegipskich teologów pierwotność Atuma nie stanowiła ujmy dla boskości innych bóstw – albo nie zajmowała ich kwestia, czy bóg, aby być Bogiem, musi być jedyny, albo też, jak sądzą niektórzy egiptolodzy, cząstka Atuma trwała we wszystkich bóstwach.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *