Anka Kowalska, Folklor tamtych lat, przedm. Teresa Bogucka, Biblioteka „WIĘZI”, Warszawa 2011, ss. 328

            Teksty zamieszczone w pięknie wydanej i bogato ilustrowanej fotografiami, książce autorstwa Anki Kowalskiej – poetki, wieloletniej redaktorki Instytutu Wydawniczego PAX, członkini Komitetu Obrony Robotników, działaczki „Solidarności”, internowanej w stanie wojennym – pod tytułem „Folklor tamtych lat” dają spojrzenie na powstawanie jawnej opozycji demokratycznej, Komitetu Obrony Robotników, funkcjonowanie ludzi, którzy go tworzyli, ich codzienność, pracę, stosunek do ówczesnych wydarzeń, reakcje na tragiczne momenty, takie jak chociażby proces Kazimierza Świtonia, atmosferę ubiegłych lat. Właśnie ten klimat, który jest obecny od pierwszej do ostatniej stronicy kartki czyni ją wyjątkowym świadectwem wydarzeń. Wspomnienia Anki Kowalskiej są tym bardziej wartościowe, że stanowią relacje spisywane na bieżąco przez autorkę i jednocześnie uczestniczkę ważnych w historii Polski zdarzeń. Książka ta jest o tym, co do tej pory wzbudza kontrowersje odnośnie działalności opozycji w czasie PRL i pozwala na to spojrzeć ponownie.

            Publikacja ta pokazuje polski wkład w rozpad systemu komunistycznego. Jest to szczególnie cenne w związku z coraz powszechniej obserwowanym zjawiskiem, które Teresa Bogucka określa mianem „świadomości medialno-potocznej”. Umożliwia skonfrontowanie swojej wizji powstania i działalności Komitetu Obrony Robotników z obrazem fascynującej kobiety, która w nich uczestniczyła i jednocześnie była ich częścią. Pomaga dokonać interesującej historycznej rekonstrukcji wybranych wydarzeń, a w konsekwencji stanowi cenne źródło wiedzy o historii.

            Relacje Anki Kowalskiej rzucają nowe światło na to, co miało miejsce, odegrało znaczącą rolę, niesłusznie ulega zapomnieniu. Są ważnym tego świadectwem. Nakazują postawić sobie część z już zadanych pytań na nowo i pytać o rzeczy, o które dotąd nie pytano. Na przykład o rodziny: „Nieraz zastanawiałam się, jak przyjmowały rodziny decyzje swych najbliższych dotyczące ich angażowania się w KOR. Widziałam wkoło pełno młodych małżeństw blisko współpracujących ze sobą; ich małe dzieci będą rosły i rozwijały się wśród rewicji, niezliczonych pan pójdzie z nami i spokojnych wyjaśnień ich matek, że tatusia zabrała policja, ale pewnie wróci za dwa dni”. Inspirujące są zwłaszcza uwagi dotyczące statusu opozycji, motywów do niej dołączenia, a później trwania, perspektyw podważenia treści zapisanych w teczkach. Część rozważań wręcz bezlitośnie obnaża paraliż intelektualny niektórych badaczy.

            Zaskakujące są także przemyślenia Anki Kowalskiej co do celów działania w opozycji i rodzących się w związku z tym podejrzeń, emocji, obaw, wątpliwości, a nawet relacji. Składa się to wszystko na opowieść o kobiecie, która chciała uciec bezpośrednio od strachu, kłamstwa, poczucia beznadziei, a w konsekwencji także od wakacji w Bułgarii i malucha. Pozwala to na ogląd przestrzeni, po których się poruszała, a o których wydzieleniu często się zapomina, myśląc o czasach PRL. Bezcenny – zwłaszcza dla młodszego czytelnika – jest też zarys dylematów, jakie wówczas się rodziły.

            Książka Anki Kowalskiej pod tytułem „Folklor tamtych lat” to świetnie spisane wspomnienia i wiersze z lat 1974-1984. Cudownie oddają klimat tamtych lat, pozwalają spojrzeć na lepiej lub słabiej znane przez czytelników wątki z historii PRL. Umożliwiają przypomnienie sobie nie tak odległej przeszłości, takiej, jaką widziała ja ta świetna pisarka. Przede wszystkim jednak pozwalają ponownie przemyśleć pewne sprawy, z uwzględnieniem nowych perspektyw. To godna polecenia lektura zarówno młodszym, jak i starszym czytelnikom.

Krzysztof Wróblewski

Książka jest dostępna na Wydawnictwa Więź: http://www.wiez.pl/Folklor-tamtych-nbsp-lat;s,karta,id,270

a.me.