(…) Mnie w drugiej fazie śledztwa, a szczególnie w końcówce, kiedy znajdowałem się u kresu sił, pomocą służył major Zygmunt Szendzielarz. W owym czasie nie wiedziałem jeszcze, że było to przesławny „Łupaszko”, dla jednych „brawurowy partyzant”, dla innych „krwawy bandyta”. Dla mnie był on przede wszystkim towarzyszem niedoli, który samorzutnie, bez obawy, że narazi się strażnikom, pomagał temu, co znajdował się w trudnej sytuacji. (…) Był to niewątpliwie nietuzinkowy człowiek. [1]

8 lutego mija kolejna rocznica śmierci mjr. Zygmunta Szendzielarza ps.”Łupaszka”. W wielu środowiskach nazwany żołnierzem wyklętym, w innych, mniejszych realistą, który wiedząc, iż dalsza walka skazana jest na porażkę próbował zapewnić swoim żołnierzom powrót do cywilnego życia. Dowódca słynnej, wileńskiej „Brygady Śmierci” partyzant, ostatecznie zastrzelony przez władze Polski Ludowej.

Zygmunt Szendzielarz urodził się 12 marca 1910 roku w Stryju niedaleko Lwowa.  W latach 30 XX wieku był słuchaczem szkół podchorążych. W 1934 roku, 4 sierpnia został podporucznikiem. Przydzielono go do 4 Pułku Ułanów Zaniemeńskich, w 1938 otrzymał nominację na stanowisko porucznika. Objął dowództwo 2 szwadronu 4. Pułku Ułanów Zaniemeńskich wchodzącego w skład Wileńskiej Brygady Kawalerii. W tym czasie brał udział w wielu zawodach hippicznych, w których osiągał bardzo dobre wyniki. 28 stycznia 1939 roku poślubił Annę Swolkień ( z tego małżeństwa narodziła się córka Barbara, o której pogrzebie i problemach z jego organizacją pisało wiele portali prawicowych oraz historycznych[2]).

Na początku II wojny światowej Łupaszko dowodził 4. Pułkiem Ułanów  z Wileńskiej Brygady Kawalerii. Po niepowodzeniu obrony wrześniowej, Szendzielarz próbował przedostać się na Węgry. Po kilku nieudanych próbach włączył się w działalność wileńskiego ZWZ – AK. W październiku 1943 roku dowodził już licznym oddziałem partyzanckim, który przyjął w tym czasie nazwę 5  Wileńskiej Brygady AK potocznie zwanej „Brygadą Śmierci”. Grupa działała na północ od Wilna, walczyła z Niemcami, litewskimi kolaborantami oraz partyzantką sowiecką.  W czasie wojny oddział potwierdził swoją krwawą legendę dokonując odwetu we wsi Dubinki za zabójstwo 39 Polaków przez litewskich milicjantów pomagających Niemcom (23 czerwca 1944 roku). Łupaszko nie wziął udziału w akcji „Burza” tłumacząc, iż nie ma zamiaru „defilować przed Ruskimi w Wilnie”. Po aresztowaniu większości przywódców Wileńskiego i Nowogródzkiego Okręgu AK  „Brygada śmierci” przeszła do działalności konspiracyjnej. Formalne rozwiązanie 5 Wileńskiej Brygady AK nastąpiło 23 lipca 1944 roku w okolicy wsi Porzecze w Puszczy Grodzieńskiej. We wrześniu 1944 roku Łupaszko wraz ze swoimi żołnierzami podporządkowali się komendantowi Okręgu Białostockiego AK. W tym czasie organizowali nowe kadry partyzanckie w Puszczy Białowieskiej. Na przełomie kwietnia i maja 1945 roku oddział podjął walkę z grupami Armii Czerwonej, KBW, NKWD, UB i MO. Atakowano posterunki MO i urzędy gminne, urządzano zasadzki. W połowie maja 1945 roku Brygada liczyła ok. 200 żołnierzy. We wrześniu 1945 roku Łupaszko otrzymał rozkaz rozformowania oddziału(ok. 300 partyzantów). Mimo tego podjął decyzję prowadzenia dalszej walki z władzą ludową.

 Przeniósł się na Pomorze, gdzie został zaangażowany w działania propagandowe oraz dostał pozwolenie na utworzenie kilku małych grup dywersyjnych. Na początku 1946 roku odtworzył 5 Wileńską Brygadę. Działała na Pomorzu, Warmii oraz Mazurach. Wraz z umacnianiem się władzy komunistów, oddziały Łupaszki były spychane do coraz poważniejszej defensywy. W listopadzie 1946 roku Szendzielarz otrzymał od ministra bezpieczeństwa publicznego S. Radkiewicza list, w którym nakłaniano go do rozwiązania oddziałów,  w zamian za to mógł swobodnie opuścić Polskę. Podobne próby miały miejsce w marcu i kwietniu 1947 roku.  Początek 1947 roku przyniósł pogorszenie sytuacji, oddziały Łupaszki znajdowały się w ciągłej defensywie. Szendzielarz, który widział tragizm sytuacji i bliski koniec walki zwolnił część swoich podkomendnych, nakazując im powrót do cywilnego życia, rozwiązał 5-tą Brygadę. Sam, wierny ideałom postanowił walczyć do końca. Przeniósł się na Śląsk, następnie do Zakopanego, cały czas był ścigany, musiał regularnie zmieniać miejsca zamieszkania. 30 czerwca 1948 roku UBP wytropił i aresztował  Szendzielarza, który w tym czasie przebywał w miejscowości Osielec. Po pokazowym procesie w Warszawie, Łupaszko został skazany na osiemnastokrotną karę śmierci. Wyrok wykonano 8 lutego 1951 roku w więzieniu na Mokotowie. Ciało zostało pochowane w ścisłej tajemnicy.

Po wielu latach poszukiwań, wiosną 2013 roku badaczom Instytutu Pamięci Narodowej udało się zidentyfikować szczątki Łupaszki na tzw. „Łączce”[3].

Żołnierz, później partyzant. Antykomunista, człowiek honoru, realista, który postanowił zginąć za swoje ideały, jednocześnie dając wybór swoim żołnierzom. Nie wymagał od nich bezwarunkowego posłuszeństwa, gdy walka z władzą ludową była już przegrana. Honor nie pozwolił mu złożyć broni. Po śmierci oczerniany, obciążany licznymi zbrodniami, z którymi nie mógł mieć żadnego związku. Upadek PRL przyniósł rehabilitację jego postaci, pośmiertnie odznaczony Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski.

Więcej o życiu i działalności Łupaszki:

P. Kozłowski: Jeden z wyklętych. Zygmunt Szendzielarz „Łupaszka”, Warszawa 2004

J. Śląski, Żołnierze wyklęci, Warszawa 1996  

[1]  S. Krupa, X Pawilon. Wspomnienia AK-owca ze śledztwa na Rakowieckiej, Ząbki 2000, s. 6.

[2] Ostrołęczanie na pogrzebie Barbary Szendzielarz, córki Łupaszki  http://www.eostroleka.pl/ostroleczanie-na-pogrzebie-barbary-szendzielarz-corki-majora-lupaszki-zdjecia,art29179.html [dostęp: 5 II 2014)

[3]  Łupaszka znaleziony http://www.rp.pl/artykul/1041206.html

Tomasz Kosiński

a.me.