Jack Goody, Renesans. Czy tylko jeden?, tłum. Ireneusz Kania, Wydawnictwo Czytelnik, Warszawa 2012, ss. 403
Jack Goody – brytyjski antropolog koncentrujący swe badania naukowe na antropologii społecznej oraz dziejach cywilizacji w solidnie i bardzo ładnie wydanej książce pod tytułem „Renesans. Czy tylko jeden?”, która ukazała się w Polsce nakładem Wydawnictwa Czytelnik analizuje fenomen renesansu, to znaczy zarysowuje, co stanowi o odrodzeniu i rozkwicie sztuk oraz wiedzy, co szczególnie interesujące – w zakresie historii w sposób znaczący – bardziej aniżeli mogłoby się wydawać – zróżnicowanych kręgów kulturowego Europy. Efekt jest wspaniały – to zbiór wielu ciekawostek w jednym miejscu, w najlepszej formie.
Bardzo potrzebne w obliczu istniejących, współczesnych publikacji poświęconych opisaniu zjawiska renesansu jest wyliczenie cech charakterystycznych tego okresu. Autor z właściwą sobie precyzją opisuje to, co wówczas godne było uwagi i zapamiętania, a czego konsekwencji na współczesność nie sposób zignorować. Z jednaj strony daje ogląd czynników – zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych, które go uwarunkowały, a z drugiej – unaocznia to, jak renesans zapoczątkowany w XIV wieku, we Włoszech ukształtował ówczesne otoczenie – zewnętrzne i wewnętrzne.
Renesans nie był jednorodny, co Jack Goody wyśmienicie wyjaśnił oraz odzwierciedlił na obrazowych przykładach – nie stroniąc od trudnych tematów, dzięki czemu monografia imponuje rozmachem. Na uwagę czytelników zasługują również pogłębione analizy wybranych zjawisk tegoż okresu, właściwych Staremu Światowi na tle innych, na przykład znamiennych dla Indii czy też Chin. Takie spojrzenie umożliwia krytyczny ogląd dotychczasowej literatury poświęconej tej tematyce. Autor nie reprezentuje wszak europocentrycznej wizji historii oraz świata. Nie jest stronniczy. Dąży do rzetelności i dania odbiorcom obiektywnego punktu widzenia.
Warto przy tym docenić i uwzględnić fakt, że autor ustosunkowuje się do najważniejszych pozycji w interesującym go obszarze ze sfery literatury światowej oraz odpiera ataki formułowane pod jego adresem przez przeciwników, na przykład w łonie kwestii przypisania pismu istotnej roli w kontekście kultur narodów: „Zarzucano mi, że w miejsce podziału binarnego – typu, na przykład, społeczeństwo dzikie (sauvage) – społeczeństwo ucywilizowane – wprowadzam inny, lecz podobny podział na społeczności oralne i piśmienne. Jednakże moje rozróżnienie nie było binarne, uwzględniało bowiem inne zmiany w środkach i sposobach komunikacji, w pierwszym rzędzie ludzki wynalazek języka, potem rolę rozmaitych form (typów) pisma, zmiany w dziedzinie materiałów piśmienniczych…”. Argumenty oraz kontrargumenty pozwalają lepiej pojąć specyfikę opisywanych przez Jacka Goody’ego, nowatorskich, a jednocześnie bardzo interesujących konceptów.
Inspirujące są z kolei pełne lepiej lub gorzej znanych współczesnemu czytelnikowi koncepcji porównania różnych aspektów zderzenia Wschodu z Zachodem. Przykładowo autor omówił je w sferze: racjonalności, systemów rachunkowości, sposobów produkcji i wielu innych. Oddalił te, które – słusznie zresztą – uznał za błędne i bardzo dobrze uzasadnił swój punkt widzenia. W wielu przypadkach są to nowatorskie spojrzenia, ponieważ dotychczas były przez kolejnych autorów bezmyślnie przepisywane oraz stosowane niczym pewniki czy prawdy objawione. Warto więc wskazać, że poza ogromną wartością przejawiającą się z merytorycznym wymiarze dzieła, nie można nie docenić tego, że pozwala nauczyć się krytycznie czytać tych, których zwykliśmy uważać za klasyków czy pewne autorytety w wybranych dziedzinach.
Książka autorstwa Jacka Goody’ego pod tytułem „Renesans. Czy tylko jeden?” daje czytelnikowi wgląd w specyfikę renesansu w obszarze różnych kultur. Pełna jest pytań o istniejące w jego ramach instytucje i propozycji odpowiedzi na nie. Liczne przykłady oraz obrazowe ich komentarze uzmysławiają trudności związane z ich weryfikacją. Polecić ją warto wszystkim tym, który myślą, że wiedzą o renesansie wszystko – za sprawą lektury dowiedzą się, iż jest inaczej.
Książka jest dostępna na stronie Wydawnictwa Czytelnik: http://czytelnik.pl/?ID=ksiazka&ID2=418
a.me.
