Jean-Jacques Wunenburger, Filozofia obrazów, tłum. Tomasz Stróżyński, Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2011, ss. 294

W XXI wieku, w dobie kultury obrazkowej niesłychanie ważnym zadaniem stojącym przed badaczami zajmującymi się analizowaniem materiałów wizualnych powinna być refleksja nad ich wpływem na społeczeństwo. Jednakże stan dotychczasowych badań nie jest zadowalający. W dostępnych opracowaniach uwidacznia się słabość przygotowania metodologicznego oraz teoretycznego ich autorów. Owocem takiego podejścia jest luka w naszej wiedzy na temat między innymi władzy, jaką sprawują nad nami dysponenci środków masowego przekazu czy producenci przedmiotów codziennego użytku. Jest jednak pewna nadzieja dla możliwości ucieczki od tego stanu rzeczy. Otóż na polskim rynku wydawniczym, dzięki staraniom Wydawnictwa słowo/obraz terytoria pojawiła się niesłychanie ważna książka autorstwa Jeana-Jacquesa Wunenburgera, pod tytułem „Filozofia obrazów”, w doskonałym tłumaczeniu.

            Polecana czytelnikom propozycja wydawnicza daje spojrzenie na: świat obrazów, ich naturę, funkcje (co ciekawe, autor odchodzi od ich enumeratywnego wyliczenia, na rzecz znacznie bardziej złożonej, a przez to fascynującej prezentacji) oraz wartości. Najważniejsze jednak – w kontekście wskazanych słabości wpisanych we współczesne badania w łonie socjologii wizualnej oraz antropologii wizualnej – są uwagi poświęcone metodologii badań nad obrazem. I tak oto autor przygląda się: orientacjom epistemologicznym, transcendentności obrazu, hermeneutyce symbolicznej oraz fenomenologii obrazu. Takie postawienie problemu, a także zestawienie ze sobą różnych podejść badawczych umożliwia dostrzeżenie ich słabości i mocnych stron. To z kolei może zaowocować wykształceniem się świadomości badawczej, a następnie uwarunkować efekty procesu badawczego. Warto nadmienić, iż stanowi to funkcjonalne ujęcie. Nie powtarza wszak błędu nagminnie popełnianego w innych publikacjach poświęconych temu zagadnieniu, polegającego na uznaniu jednej metody za właściwą i jedyną słuszną, a w konsekwencji do niej odnoszenia wszelkich analiz. Trafność postępowania naukowego polega w tym przypadku na nabyciu umiejętności dobierania odpowiednich ujęć metodologicznych i teoretycznych, a także posługiwania się nimi. I tego właśnie autor polecanej książki, z powodzeniem uczy na jej kartach.

            Niesłychanie ciekawe są także autora oryginalne oraz nowatorskie spostrzeżenia na temat mimetycznego odwzorowania rzeczywistości społecznej obecnej w ramach obrazów. Jean-Jacques Wunenburger ucieka od powszechnego w polskiej literaturze przedmiotu stanowiska, jakoby należało włączyć kategorię mimesis do obszaru hermeneutyki pojętej jako metoda badawcza. Takie stanowisko może się wydać z pozoru kontrowersyjne, jednakże bardzo dobra pod względem merytorycznym argumentacja, sprawia, że wydaje się ono nie tylko jako użyteczne pod tym względem, że może zaowocować interesującymi rezultatami badawczymi, ale inspiruje do inicjowania zmian w sferze powszechnie aprobowanych koncepcji czy metod badawczych.   

            Zauważalne w trakcie uważnej lektury przedstawianej i polecanej czytelnikowi książki jest to, że jej autor w związku ze swoim imponującym znawstwem istoty obrazu, a zwłaszcza tego, co ma charakter wizualny dostrzega na czym polega jego słabość i siła. To niezwykle pomocne uwagi dla tych spośród nas, którzy nie chcą dać się zwieść na manowce jego przemożnej silne. Jean-Jacques Wunenburger kieruje wszak swe słowa nie tylko do badaczy dostarczających społeczeństwu danych empirycznych o świecie, ale i – w może przede wszystkim – do zwykłych ludzi poddawanych każdego dnia bombardowaniu. Pokazuje mianowicie w jaki sposób być ich świadomym odbiorcą, jak je wykorzystywać, a jednocześnie funkcjonować w ich kontekście.

            Docenić więc należy monografię autorstwa Jeana-Jacquesa Wunenburgera, pod tytułem „Filozofia obrazów”. Zwłaszcza jej wkład w sferę refleksji nad badaniem obrazów oraz ich społecznego wpływu. Okaże się ona z pewnością znaczącą pomocą naukową i dydaktyczną dla tych, którzy podejmują wyzwanie analizowania materiałów wizualnych. Dostarcza rozlicznych inspiracji, pokazuje w jaki sposób unikać często popełnianych błędów, jak posługiwać się ujęciami metodologicznymi oraz teoretycznymi, aby osiągnąć pożądane efekty. Wreszcie – to ważna książka dla nas wszystkich – uczestników społeczeństwa masowego, którego nieodłącznym atrybutem jest mnogość obrazów. Ułatwia ona mianowicie świadome poruszanie się w gąszczu tych obrazów. Dlatego publikację tę poleca się tym, których społeczne bycie z zamkniętymi oczyma nie zadowala.

Krzysztof Wróblewski

Książka jest dostępna na stronie Wydawnictwa słowo/obraz terytoria: http://terytoria.com.pl/ksiegarnia,tytuly,734.html

a.me.