Karol Olejnik, Stefan Batory, Oficyna Wydawnicza RYTM, Warszawa 2013, ss. 400

            Imponująca rozmachem, obszernością, a przy tym wartością merytoryczną jest monografia autorstwa cenionego historyka i prawnika, uznanego znawcy historii wojskowości, autora wielu rozpraw naukowych – prof. zw. dra hab. Karola Olejnika – pod tytułem „Stefan Batory”. W tym obszernym i ciekawym dziele zawarł autor bogatą w szczegóły oraz wiele nam dotąd nieznanych faktów biografię wybitnego monarchy Rzeczpospolitej Obojga Narodów, drugiego z królów elekcyjnych – Stefana Batorego. Świetnie uchwycił w ramach tej biografii to, co stanowiło o wyjątkowości monarchy, dał wgląd w procesy decyzyjne, które uwarunkowały okres jego panowania, a także dalsze dzieje wielu społeczności. Wszystkie opatrzył stosownymi oraz niezwykle trafnymi, a przy tym oryginalnymi komentarzami. Warto wiedzieć, że książka ta nie stanowi kolejnego opracowania, w ramach którego zamieszcza się cytaty ze wszystkich innych dostępnych w różnej formie opracowań, lecz dzieło twórcze, a więc rzucające nowe światło ta tą – wydawać by się mogło, że poznaną, a na pewno znaną – w istocie słabo rozpoznaną, ale bardzo ważną dla naszej historii postać.

            Karol Olejnik podjął się trudnego zadania, którego głównym celem wcale nie było jedynie przybliżenie faktów z życia Stefana Batorego. Zdołał on wszak zrealizować za sprawą swej ogromnej wiedzy i przenikliwości badawczej znacznie więcej. Zasadniczym walorem tej pracy jest właśnie to, że autor nie boi się stawiać trudnych, aczkolwiek nieodmiennie frapujących pytań. Co więcej, nie stroni od formułowania hipotez, prezentowania własnych argumentacji popartych niebagatelnymi w sensie rangi stanami faktycznymi. Przygląda się między innymi sprzecznościami obecnymi w osobowości króla i konsekwencjom ich współistnienia na jego decyzje polityczne. Wiele uwagi poświęca również na przedstawienie zależności pomiędzy rolami – społecznymi, politycznymi i innymi, jakie realizował w swoim życiu, na przykład wprawnego w boju wojownika, a przy tym jednocześnie bystrego i ponadprzeciętnie inteligentnego polityka.

            Czytelnikowi aż same nasuwają się pytania – dlaczego dzisiaj nie mamy takich cenionych polityków, ludzi, jak właśnie Stefan Batory. I Karol Olejnik – co szczególnie godne docenienia – nie pozostawia nas bez odpowiedzi na te pytania. Jego konkluzje są naprawdę interesujące i niemal należy się przy nich na dłużej zatrzymać. Być może jest to genialna inspiracja do stworzenia wielkiego dzieła poświęconego tym analogiom, a także szeroko pojętej kondycji naszych polityków? Niemniej jednak na pewno nie da się obok tych uwag przejść obojętnie i stanowią one bardzo duży atut monografii.

            Niezwykle ciekawe są także omówienia strategicznych koncepcji, jakie tworzył monarcha, a które nie miały sobie równych w świecie w czasach, w których żył. Co było w nich aż tak wyjątkowego, dlaczego godne są uwagi czytelnika w ramach polecanej monografii, o tym warto przekonać się samemu – do czego zresztą Karol Olejnik z powodzeniem zachęca. Te i inne uwagi dotyczące zmysłu do celnych rozwiązań o charakterze militarnym, jaki odznaczał Stefana Batorego stanowią dla autora punkt wyjścia do niespotykanych w literaturze przedmiotu rozważań dotyczących między innymi źródeł oraz rodzajów estymy, jaką był darzony w licznych – nierzadko nawet bardzo zróżnicowanych – kręgach.

            Dzieło Karola Olejnika pod tytułem „Stefan Batory” z pewnością spodoba się nie tylko historykom czy politologom. Przepełniona jest mniej lub bardziej znanymi faktami historycznymi, które zostały podane czytelnikowi w bardzo atrakcyjnej formie. Liczne próby ich interpretacji oraz ciekawe omówienia, sprawiają, że czyta się je z nieskrywaną przyjemnością, niczym dobrą powieść psychologiczną, bo do wątków psychologicznych autor przywiązał wiele wagi. Dlatego książkę tę bez wahania można polecić tym, których zajmuje dusza ludzka, zależności pomiędzy duszą i ciałem, a przede wszystkim – niezakłamana historia. Ci na tym dziele z pewnością się nie zawiodą.

Książka jest dostępna na stronie Oficyny Wydawniczej RYTM: http://www.wydawnictworytm.pl/index.php?s=karta&id=552

Krzysztof Wróblewski

a.me.