Jarosław Macała, Między polityką idei a polityką interesu. Życie polityczne II RP w myśli środowisk katolickich, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2012, ss. 237

            „Między polityką idei a polityką interesu. Życie polityczne II RP w myśli środowisk katolickich” autorstwa profesora Jarosława Macały to książka gruntownie przemyślana oraz znacząca dla osób zainteresowanych dziejami katolicyzmu politycznego w Drugiej Rzeczypospolitej. Daje pogląd między innymi na problemy Kościoła oraz katolickich środowisk politycznych po 1989 roku, a także wpływ religii i moralności katolickiej na wizję oraz ewaluację wybranych obszarów życia politycznego Polski w okresie międzywojennym. Stanowi także ważny głos w toczącej się debacie na temat znaczenia Kościoła w procesie budowania społeczeństwa obywatelskiego.

            Książka składa się z pięciu rozdziałów zatytułowanych: „Polityka”, „Wizje relacji między prawami a obowiązkami obywateli”, „Katolik: obywatel bierny czy zaangażowany?”, „»W swoim obozie wszystko się toleruje, u przeciwników niemal wszystko się potępia«? Oceny życia politycznego”, „Koncepcja tzw. partii katolickiej”. Taka konstrukcja jawi się jako logiczne rozwiązanie dla prezentacji kolejnych ujęć problemowych. Warto tu nadmienić, iż zostały one przedstawione w sposób przejrzysty i przystępny. Należy także rozwiać wątpliwości sformułowane przez autora co do tego, czy uwspółcześnienie języka było słusznym zabiegiem. Wydaje się bowiem, że przyczyniło się do udoskonalenia jakości wywodu odznaczającego się wysokim poziomem merytorycznym.

            Pierwszy rozdział zawiera eksplikację pojęcia polityki oraz wizji jej relacji z religią i moralnością katolicką według katolickiej nauki społecznej i polskich środowisk katolickich. Autor poświęcił wiele uwagi na wykazanie trudności m.in. w zakresie definiowania polityki narodowej czy kreślenia granic polityczności przez środowiska katolickie; wyraźnie wskazał trudności stające na drodze historyka idei do zbadania zależności pomiędzy katolicyzmem i polityką oraz sposoby ich przezwyciężenia. Ciekawe poznawczo są uwagi na temat wpływu człowieka na kształt państwa, władzy i polityki.

            W rozdziale drugim Jarosław Macała doskonale przedstawił kontekst społeczny będący determinantą relewantnych dla przedmiotu rozważań zjawisk. Skoncentrował się na scharakteryzowaniu zasad formacji obywateli oraz omówieniu ujęć zależności pomiędzy prawami i obowiązkami różnych środowisk katolickich. Rozdział ten zamyka trafna konkluzja, że: „Istotą rzeczy stawało się właściwe ukształtowanie moralności oraz psychiki człowieka, żeby poczuwał się do aktywnego wpływania na codzienne życie wspólnoty, w tym wypadku państwowej. Tutaj rysowała się przestrzeń dla moderującego wpływu katolicyzmu przez Kościoła, a także wychowawczej roli rodziny i państwa. Chodziło o to, żeby obywatel wypełniał swoje prawa i obowiązki wskutek nakazu sumienia, a nie tylko dlatego, że państwo miało do dyspozycji narzędzia przymusu zewnętrznego”.

            Trzeci rozdział dotyczy stworzonych przez środowiska katolickie modeli korzystania przez obywateli z praw i obowiązków w ramach dwóch systemów politycznych – demokratycznego i autorytarnego. Autora odznacza w zakresie ich omawiania dążenie do ukazania holistycznej wizji ówczesnego zaangażowania politycznego. Rozdział czwarty natomiast daje pogląd na cele, motywacje, ograniczenia uczestnictwa katolików w życiu politycznym. Zawiera bardzo szczegółową oraz interesującą charakterystykę życia politycznego widzianego z rozmaitych perspektyw. Na baczną uwagę czytelnika zasługują oceny relacji pomiędzy partiami, które zrzeszały katolików. Ostatni rozdział jest zasobny w znakomitą analizę koncepcji powstania tak zwanej „partii katolickiej”. Na jej podstawie autor podjął próbę wyjaśnienia dlaczego nie powstała ona przed drugą wojną światową. Szczególnie interesujący jest zamieszczony na jego łamach zarys ewolucji idei. 

            Recenzowana publikacja daje pogląd na relację pomiędzy deklarowaną wiarą katolicką a myślą polityczną i jej realizacją oraz „moralne fundamenty aktywności politycznej”. Zawiera także zajmującą dla Czytelnika próbę rozstrzygnięcia dylematu, który narodził się w związku z problemem badawczym sformułowanym na łamach książki. Zarówno dążenie do wyjaśnienia istoty sporu, jak i wypracowane rozwiązanie przedstawiają znaczącą wartość poznawczą. Praca autorstwa Jarosława Macały jest warta polecenia Czytelnikom interesującym się życiem politycznym Drugiej Rzeczypospolitej oraz myślą polityczną środowisk katolickich. Stanie się ważną pozycją wydawniczą na ich półkach.

Joanna Rak

Książka dostępna na stronie Wydawnictwa Adam Marszałek: http://www.marszalek.com.pl/sklep/produkt/3447/miedzy_polityka_idei_a_po.html

a.me.