Morza polskich poetów. Wiersze i wypowiedzi. Antologia, wybór, wstęp, opracowanie Zbigniew Jankowski, Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2013, ss. 420
Potrzeba dzisiaj – w trudnych dla Polski czasach globalizacji – jak nigdy dotąd właśnie takich dzieł jak najnowsza książka z serii wydawniczej „Terytoria poezji”. „Morza polskich poetów. Wiersze i wypowiedzi. Antologia” – bo o tym dziele mowa – to zbiór tekstów aż siedemdziesięciu współczesnych polskich poetów i poetek intelektualnie zakorzenionych w polskiej tradycji, między innymi: Jarosława Iwaszkiewicza, Anny Świrszczyńskiej, Karola Wojtyły, Anny Kamieńskiej, Tadeusza Różewicza Wisławy Szymborskiej, Zbigniewa Herberta, Ernesta Brylla, Adama Zagajewskiego. To unikalny przegląd rodzimej twórczości, który stanowi reprezentatywny artystycznie dowód i świadectwo naszego dorobku kulturowego. Daje nam szerokie spojrzenie na poetycką morskość odbieraną w sposób niedoktrynerski, czyli niewypaczony przyzwyczajeniami poznawczymi oraz zbyt wąskimi sposobami definiowania morza. Znajdziemy w tej zachwycającej antologii, będącej niespodziewanie mozaiką światopoglądów, dzieła twórców różnych pokoleń, orientacji artystycznych oraz reprezentantów różnych typów świadomości narodowej. Wszystko to czyni ją ważnym świadectwem ewolucji naszej kultury.
Na samym początku rozważań o książce, trzeba zauważyć, iż obecnie bardzo często jest tak, że twórcy antologii wnoszą do swych prac zbyt mało lub całkiem nic od siebie. W tym przypadku mamy do czynienia z zupełnie inną sytuacją. To dzieło doskonale przemyślane i samo w sobie będące zdumiewającym i inspirującym do myślenia znacznie wykraczającego poza ramy przedstawionych utworów literackich, aktem kreacji. Poza tym i właśnie dlatego stanowi ono intelektualny sprzeciw wymierzony w zbyt wąskie tematyczne rozumienie poetyckiej morskości, otwarte wypowiedzenie wojny naszym przyzwyczajeniom w myśleniu o morzu oraz poezji i prozie (wypowiedziach literackich). Zbigniew Jankowski dołożył wszakże wszelkich starań, aby pokazać nam cały asortyment możliwości towarzyszącym rodzimym poetom.
Antologia ta bez wątpienia jest wyzwaniem, którego skrajnym punktem wcale nie jest właściwe ani odpowiadające jakiemuś kluczowi zinterpretowanie dzieł mniej lub bardziej znanych poetów. Warto dostrzec, że interpretacja czy hermeneutyka poezji i prozy może w tym przypadku stanowić dopiero punkt wyjścia dla właściwych rozważań nad kwestiami istotnymi dla naszej kultury. Autor nakłania nas wszakże do intelektualnego buntu przeciwko konwencjonalnemu zawężaniu i zaniżaniu horyzontów myślowych. Pokazuje nieznane pole odbioru morza możliwości artystycznych, światopoglądowych, filozoficznych, psychologicznych, twórczych inspiracji, czynników ekspresyjnych, symboli, obrazów, motywów. W tym kontekście – wbrew temu, co wiedzieliśmy o poezji i prozie dotychczas – jesteśmy w stanie zobaczyć bardzo silnie zróżnicowane postaw formułowanych wobec morza, interesujące i w różnym stopniu zdywersyfikowane fascynacje tymże żywiołem, a także zależnościami pomiędzy rzeczywistością przedstawioną a tą faktyczną, będącą światem poety.
Warto, abyśmy podkreślili, iż z książki „Morza polskich poetów. Wiersze i wypowiedzi. Antologia” przebija się obsesyjne dążenie autora do wydobycia z tekstów poetyckich ich esencji i uchwycenia na czym polega zarówno ich indywidualna, jak i zbiorcza szeroko pojęta morskość. To dążenie jest tak fascynującym zjawiskiem, że czytelnik bardzo szybko, nawet niekiedy mimowolnie zaczyta je podzielać. Zaczyna wyrażać chęć odejścia od stereotypowego myślenia, ucieczki od poznawczych ograniczeń właściwych człowiekowi współczesnemu, od najmłodszych lat uciskanemu systemem interpretowania sztuki według kluczy. Ta antologia wyzwala z ram, którymi w sposób sztuczny zostaliśmy ograniczeni, w jakiś sposób wręcz zniewoleni. Skłania do buntu przeciwko widzeniu rodzimej twórczości bez kontekstu, w oderwaniu od wiedzy kto jest jej autorem. To pierwsza tak szczególna, pod względem wkładu autora w siłę i wagę przekazu, antologia na skalę światową. Dlatego dla każdego Polaka i człowieka dążącego do identyfikacji meandrów oraz specyfiki polskości powinna to być lektura obowiązkowa.
Książka jest dostępna na stronie Wydawnictwa słowo/obraz terytoria: http://terytoria.com.pl/ksiegarnia,tytuly,372.html
Krzysztof Wróblewski
a.me.
