Susan Sontag, O fotografii, tłum. Sławomir Magała, Wydawnictwo Karakter, Kraków 2009, ss. 251

            Polski czytelnik zawdzięcza Wydawnictwu Karakter świetne tłumaczenie – wyrazy uznania należy także skierować w stronę tłumacza – Sławomira Magały – klasycznego już dzieła autorstwa wybitnej, amerykańskiej intelektualistki, erudytki Susan Sontag pod tytułem „O fotografii”. Książka ta jest lekturą obowiązkową przede wszystkim dla badaczy zajmujących się socjologią wizualną oraz antropologią obrazu. Nie może tej pozycji bibliograficznej zabraknąć w żadnej pracy dotyczącej bezpośrednio przekazu wizualnego. Zainteresuje jednak z pewnością także wszystkich tych, którzy chcą się nauczyć patrzeć na fotografie, odczytywać obecne w ich ramach znaczenia oraz wykorzystywać w pełni tkwiący w nich potencjał, to znaczy wynikający z jego istoty.

            Susan Sontag, w swej doskonałej książce wychodzi od reinterpretacji znanej koncepcji Platona: „Ludzkość wegetuje niezmienne w jaskini Platona, i zgodnie z odwiecznym zwyczajem, wciąż znajduje upodobanie w samych tylko obrazach prawdy”. Dokonuje także konfrontacji obrazu fotograficznego – pojęcia na gruncie polskim błędnie zmarginalizowanego, nieco skądinąd niesłusznie zapomnianego – z obrazami o bardziej rzemieślniczym charakterze. Warto bliżej przyjrzeć się uwagom autorki na temat aparatu terminologicznego istotnego dla opisu fotografii i jej recepcji. Pozwoli to potencjalnemu badaczowi uniknąć poważnych zaniedbań, uchybień i błędów metodologicznych oraz wzbogacić warsztat.

            Objaśnienia autorki w sferze przekazu wizualnego należy rozumieć szeroko. Daje ona wszak spojrzenie na specyfikę nie tylko samej fotografii, ale i na przykład filmów czy programów telewizyjnych. Równie fascynujące są koncepcje dotyczące fenomenalnej relacji człowiek-przekaz wizualny. Susan Sontag dowodzi na przykład, że fotografowanie jest równoznaczne z przywłaszczeniem sobie fotografowanego przedmiotu, dokonuje rewelacyjnego porównania przedsięwzięć: malarstwa oraz fotografowania, pisze ciekawie o melancholijnych przedmiotach, ukazuje różne sposoby postrzegania i rozumienia obrazu na przestrzeni dziejów w różnych zakątkach świata, w łonie rozmaitych estetyk.

            Warto nadmienić, że choć same koncepcje oraz hipotezy są niezwykle interesujące, to za najbardziej fascynujące należy uznać ich argumentowanie – dowodzenie oraz poszukiwanie przykładów dla ich zobrazowania. Z opisów tych epatuje ogromna pasja autorki, wielka, wszechstronna wiedza oraz spektakularne dążenie do uchwycenia złożoności zarówno formy, jak i treści przekazów wizualnych.

            Czytelnik zainteresowany zjawiskiem manipulacji, zwłaszcza wykorzystywanej przez środki masowego przekazu gwoli oddziałania na postawy odbiorców oraz specjaliści zajmujący się public relations, marketingiem politycznym, marketingiem komercyjnym, reklamą z pewnością będzie zachwycony pogłębionymi opisami mechanizmów towarzyszących użyciu obrazów po to, aby kierować uwagą osób je oglądających. Wiele cennych wskazówek na temat obcowania z fotografią znajdą na kartach książki również organizatorzy wystaw fotografii czy innych nośników komunikatów o charakterze wizualnym.

            Dzięki temu, a także nowatorskim ujęciom dotyczącym wykorzystania potencji przekazu wizualnego jest to dzieło nie do przecenienia, które z powodzeniem posłuży jeszcze wielu kolejnym pokoleniom jako punkt odniesienia czy wspaniałe źródło inspiracji dla własnych analiz. To książka, z którą odbiorca nią oczarowany nie rozstanie przez lata – nie należy ona wszak do tych, które zwykliśmy uważać za „jednorazówki”. Trudno poprzestać się zachwycać nad mnogością inspiracji posiadających genezę w konceptach Amerykanki, które wciąż znajdują ujście wśród prac rodzimych oraz zagranicznych badaczy.

            Jednakże żadna ilość zachwytów nad doskonałą książką autorstwa Susan Sontag pod tytułem „O fotografii” nie odda jej treści. Każdy kto potrzebuje inspiracji, poszukuje sensu, a ma do czynienia z obrazem, chce się nauczyć go wykorzystywać lub rozumieć jego istotę i społeczne znaczenie, powinien do niej sięgnąć. Tym wszystkim tę publikację się poleca.

Krzysztof Wróblewski

Książka jest dostępna na stronie Wydawnictwa Karakter: http://www.karakter.pl/eseje/susan-sontag-o-fotografii