Zapraszamy do obejrzenia kolejnego filmu z cyklu OHP – Odplamianie historii Polski. Prosimy o komentarze, „polubienie”, a także udostępnienie swoim znajomym na serwisach społecznościowych. Dziękujemy!

Odcinek 3. Kongres wiedeński – sukces czy czwarty rozbiór Polski?

Główne tezy odcinka

Po rozbiorach na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej pojawiły się dwie koncepcje tego, co należy dalej czynić.

Pierwsza koncepcja, rozwijana głównie w zaborze rosyjskim – zachowawcza, konserwatywna – zakładała próbę ratowania tożsamości kulturowej i religijnej Polaków, nie przewidywała podejmowania działań zbrojnych czy politycznych. Jej głównym reprezentantem był książę Adam Jerzy Czartoryski. Koncepcja ta mogła być realizowana, gdyż wtedy jeszcze zabór rosyjski był najbardziej liberalnym – Petersburg zostawił całość życia społecznego, kulturalnego, edukację bez zmian. Gdyby nie zmiana przynależności państwowej, to właściwie na kresach RP nikt by nie zauważył, że nastąpił rozbiór.

Druga koncepcja, zbrojno-insurekcyjna, zdobyła przewagę na emigracji i opierała swoje nadzieje na Francji. Zaliczyć do niej trzeba walkę Legionów, należy także wspomnieć o grupie rewolucyjno-jakobińskiej inspirowanej ideałami rewolucji francuskiej.

Szansa na geopolityczne zaistnienie sprawy polskiej wyłoniła się w 1806, wraz z pojawieniem się Napoleona u granic Polski. Większość szlachty była sceptyczna w stosunku do Napoleona ze względów ideologicznych – bano się szerzenia idei rewolucji francuskiej. Pojawiły się dwa obozy geopolityczne: pronapoleoński oraz coraz bardziej krystalizujący się obóz prorosyjski z księciem Adamem Jerzym Czartoryskim na czele. Jednakże kiedy powstaje Księstwo Warszawskie, książę Czartoryski wycofuje się i daje szansę zwolennikom opcji pronapoleońskiej.

Księstwo Warszawskie zostało utworzone w 1807 r., w większych granicach niż późniejsze Królestwo Kongresowe – obejmowało także Wielkopolskę i część ziem zaboru austriackiego. Jego znaczenie jest nie do przecenienia, gdyż był to pierwszy wyłom w rozbiorach.

Zarzut kierowany w stronę obozu pronapoleońskiego, że wraz z klęskami Napoleona należało przejść na stronę przeciwną wydaje się nie być trafny. Były to czasy, kiedy szanowano jeszcze wierność przysiędze i ta właśnie polska wierność oraz nasze osiągnięcia wojskowe zostały docenione. Nie nastąpiły negatywne konsekwencje, których można było się spodziewać, czyli wymazanie sprawy polskiej podczas kongresu wiedeńskiego. Wręcz przeciwnie, car Aleksander powrócił w 1814 r. do swojej pierwotnej koncepcji traktowania rozbiorów jako porażki polityki rosyjskiej.

Na Kongresie Wiedeńskim Rosja grała kartą polską, Aleksander I forsował koncepcję utworzenia Królestwa Polskiego, która napotkała na gigantyczny opór Francji i Anglii. Wiosną 1815 r. groziła nawet wojna europejska o Polskę.

W polskiej historiografii istnieją dwie przeciwstawne oceny kongresu wiedeńskiego. 1) Był to czwarty rozbiór Polski i całkowita tragedia. 2) Był to jednak jakiś sukces, bo przywracano imię Królestwa Polskiego, tworzono państwo, które miało nowoczesną konstytucję, swoją armię i sejm, które mogło stać się podstawą do dalszych zdobyczy.

W tamtej sytuacji geopolitycznej należało zagrać kartą Napoleona bez względu na oceny ideologiczne. Najgorszy dla Polski był stan z 1795 r. i pojawienie się Napoleona rozbiło tamten układ geopolityczny, pojawiła się szansa odzyskania jakieś formy państwowości, niepodległości pełnej czy niepełnej.

Pozycje bibliograficzne:
Władysław Konopczyńki, “Pierwszy rozbiór Polski”
Aleksander Bocheński, “Dzieje głupoty w Polsce“
Andrzej Nieuważny, “My z Napoleonem”
Lech Mażewski, “Rzeczpospolita jeden i pół”

Zdjęcie: NAI Warszawa, http://naiwarszawa.pl/