Paul Russell, Zmyślone życie Siergieja Nabokowa, tłum. Jędrzej Polak, Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA SA, Warszawa 2013, ss. 383

            Paul Russell – autor wielokrotnie nagradzanych wierszy, opowiadań, esejów, książek non-fiction, w swym najnowszym, długo w Polsce oczekiwanym dziele pod tytułem „Zmyślone życie Siergieja Nabokowa” opisuje sekretne, homoseksualne życie Siergieja Nabokowa – brata znanego pisarza. Trudno jednoznacznie stwierdzić, która z relacji zamieszczonych w powieści jest lepsza – z życia zagubionego chłopca, mężczyzny i jego funkcjonowania w społeczeństwie oraz rodzinie czy z realiów przedrewolucyjnej Rosji, Niemiec, Anglii, Paryża. Świetnie wszakże łączą się one ze sobą, przeplatają, ukazując specyfikę tamtych czasów, szeroki kontekst społeczno-polityczny i niedopasowanie jednostki – ale czy na pewno? – która na swój sposób, w pewnym zakresie niejako wyprzedziła swoją epokę.

            Narratorem powieści jest Siergiej Nabokow. I już we wstępie rozważań nad książką zastrzec trzeba, że to jedna z najlepszych kreacji ostatnich lat. Zachwyca jako baczny obserwator oraz uczestnik życia codziennego, zmagający się ludźmi, otoczeniem, rzeczywistością, a także – a może przede wszystkim – z sobą samym. Jego batalie o ciało i dusze są przenikliwe, pogłębione o ponadczasowe wnioski na temat ludzkiej egzystencji, upodobań, preferencji, skłonności, potrzeb i – zwłaszcza – słabości. Jest w tym wszystkim niesamowicie szczery – nie ukrywa swoich nieraz okrutnych spostrzeżeń, wytyka słabości – także sobie. To świetna satyra na ludzkość tamtego – ale nie wyłącznie – czasu.

            Ciekawe są opisy dzieciństwa. Czasu, który był dla Siergieja Nabokowa trudny i prawdopodobnie na zawsze uwarunkował jego postrzeganie siebie samego, rodziny oraz rzeczywistości w ogóle. Czytelnik dowiaduje się jak czuł się będąc bratem geniusza, który był chwalony, zawsze wiedział co odpowiedzieć, jak poruszyć odbiorców, zachwycić damy. Pozna konsekwencje braku czułości ze strony ojca oraz upadek poczucia wartości.

            Nie mniej interesujące są relacje z konsekwencji takiego życia na uboczu, marginalizowania, bycia w cieniu. Czytelnik pozna między innymi wrażenia i doznania wynikające z uczestnictwa w słynnych opiumowych wieczorach czy uciekania się do hedonizmu. Umieszczenia w różnych środowiskach, przebiegach wyrywania z nich. To rzecz o zatracaniu się, życiowym przeplataniu sensu z nonsensem, upadaniu w nicość, szukaniu ukojenia, stawaniu w obliczu pokusy i stawianiu jej czoła, fatalizmie naszych czasów. Jednocześnie postulat niedopuszczania do bagatelizowania stanów niepokojących, mogących człowiekowi odebrać jego człowieczeństwo. Odebrać to, co ważne, utracić poczucie słuszności, wartości i prawości.

            Poza tym autor świetnie przybliżył odbiorcy wygląd artystycznych kręgów, które w latach dwudziestych i trzydziestych ubiegłego wieku gwałtownie ewoluowały, czego rezultaty można zaobserwować nawet dzisiaj, chociażby we Francji. W związku z tym czytelnik zyska możliwość zanurzenia się w morzu prawdy i fikcji. To przeżycie i doznanie nie do przecenienia. Warto także przy tym wspomnieć, że Paul Russell posiadł niebywałą umiejętność wzbudzania w czytelniku najróżniejszych emocji – od zachwytu, przez uśmiech do skrajnego smutku i przerażenia. Dzieje się to między innymi za sprawą wartkiej akcji, dobrze nakreślonej fabule, błyskotliwym dialogom, przemyślanym postaciom, a przede wszystkim celnym metaforom, na przykład: „Miasto przypomina wnętrze ust starca – większość pozostałych zębów to poczerniałe pieńki, a między nimi zieją szpary gołych, opustoszałych dziąseł. Tu i ówdzie stoi nie wiadomo dlaczego cały ząb, który, choć pokryty plamami, nie zamienił się w miazgę…”.

            Paul Russell w książce „Zmyślone życie Siergieja Nabokowa” – „historii, której nigdy nie opowiedział Vladimir Nabokov” pisze wprost – bez owijania w bawełnę – o życiu, jakie mogło przytrafić się każdemu z nas, w każdym czasie. Daje ono spojrzenie na to jak wiele w nim zależy od czynników od nas niezależnych. Ukazuje potrzebę bycia wiernym fundamentalnym zasadom. Umiejętności odróżnienia dobra od zła i prowadzenia walki o duszę z własną cielesnością. To dobra książka, skłaniająca do przemyślenia własnego postępowania, a przy tym zachwycająca jeśli chodzi o formę i jakość wydania. Zdecydowanie warta polecenia.

Krzysztof Wróblewski

Książka jest dostępna na stronie Warszawskiego Wydawnictwa Literackiego MUZA S.A.: http://www.muzaklub.com/index.php?d=szukaj&szukaj=zmy%C5%9Blone+%C5%BCycie&x=0&y=0

a.me