Stefan Nowicki, Rytuały oczyszczenia na starożytnym Bliskim Wschodzie. Studium mezopotamskich, anatolijskich i ugaryckich technik magicznych, Zakład Wydawniczy »NOMOS«, Kraków 2013, ss. 292

            Prezentowana czytelnikom monografia naukowa historyka – Stefana Nowickiego pod tytułem „Rytuały oczyszczenia na starożytnym Bliskim Wschodzie. Studium mezopotamskich, anatolijskich i ugaryckich technik magicznych” powinna stać się obowiązkową pozycją bibliograficzną dla antropologów kultury, historyków, socjologów, religioznawców, kulturoznawców oraz wszystkich tych, których zajmują różnorodne techniki magiczne funkcjonujące w starożytności oraz rola magii w społeczeństwach tradycyjnych. Książka ta daje wszak całościowe spojrzenie na rytuały oczyszczenia, jakie stosowane były na Starożytnym Bliskim Wschodzie. Jest dziełem wzorcowym pod względem metodologicznym, zwłaszcza jeśli chodzi o wykorzystanie i opisanie materiałów źródłowych. Podkreślić trzeba, że autor posługując się najlepszym warsztatem naukowym, profesjonalnymi kategoriami teoretycznymi oraz właściwą swej dziedzinie metodologią, sprawił, że publikacja nie utraciła na atrakcyjności dla zwykłego czytelnika. Wręcz przeciwnie – jest pasjonująca – zarówno w zakresie formy przekazu (świetnie poprowadzona, niczym w książce przygodowej narracja), jak i treści (zawiera nowatorskie, oryginalne wyniki autorskich badań).

            Wyrazy uznania należą się Stefanowi Nowickiemu już za samo wprowadzenie. Porządkuje i systematyzuje ono dorobek dziedziny w zakresie przedmiotu jego badań. Szczególnie docenić wypada uszeregowanie klasycznych nurtów religioznawstwa, najnowszych prądów w nauce i funkcjonalnych na dzień dzisiejszy dla badaczy teorii naukowych. W związku z rozwojem nauki oraz pojawianiem się kolejnych koncepcji powstał swoisty chaos na przykład w zakresie zastosowania pewnych specjalistycznych pojęć czy używania określonych paradygmatów badawczych. Starsze opracowania utraciły zatem na aktualności. Dlatego dokonania autora w tym obszarze są tak cenne. Bez wątpienia skorzystają z nich owocnie naukowcy chcący się zająć tą tematyką oraz studenci zagubieni nieraz w gąszczu zawiłych i zbliżonych do siebie zagadnień.

            Część główną książki, poświęconą magicznym technikom oczyszczenia, Stefan Nowicki przeznaczył na omówienie podstaw światopoglądowych magii Wschodu Starożytnego. Czytelnika z pewnością zainteresują precyzyjne studia mitologicznych obrazów świata, jakie stworzył. Dokładnie wykazał istniejące pomiędzy nimi różnice, których młodzi adepci kulturoznawstwa nierzadko nie są w stanie wyłapać. To, że podparł je obrazowymi przykładami sprawia, że dystynkcje stają się dla nas jasne, oczywiste, a przede wszystkim zrozumiałe.

            Językoznawcom z pewnością spodobają się zaproponowane i z powodzeniem przez Stefana Nowickiego wykorzystane w procesie badawczym metody, techniki oraz narzędzia badania tekstów kultury. Przydatne i inspirujące dla nich mogą się okazać zabiegi celujące w wydobyciu z zasobu wpisanego w narrację wskazówek do odczytywania innych przekazów. To sprawia wszakże, że uzyskane informacje mogą być odczytywane w kontekście oraz tworzą pełen i spójny obraz. Tak też w istocie się stało. Badacz zdołał dzięki temu ustalić zaskakujące relacje pomiędzy magią a mitologią, wykazać funkcje zaklęć, znaczenie obrzędów magicznych, sensowność praktyk magicznych, a następnie uzasadnić ich zróżnicowanie na obszarze Wschodu Starożytnego.

            Wielu z nas nie zdawało sobie dotychczas sprawy z tego jak złożone były niegdyś rytuały oczyszczające oraz, że stanowiły zestawy ściśle określonych technik. Nie sprowadzały się one do czynności stricte fizycznych, takich jak na przykład: symptomatyczne zdrapywanie, dotykanie, wycieranie, ale towarzyszyły im również techniki magiczne, między innymi ryty z wykorzystaniem nici i wełny, obracanie. Wszystkie one jawią się nam jako jednakowoż fascynujące, ponieważ w dużej mierze nieznane i egzotyczne. To pierwsza jak dotąd monografia ujmująca tak obszerny materiał źródłowy i dostarczająca tak rozleglej wiedzy w tym obszarze.

            Książka Stefana Nowickiego pod tytułem „Rytuały oczyszczenia na starożytnym Bliskim Wschodzie. Studium mezopotamskich, anatolijskich i ugaryckich technik magicznych” to wartościowa pozycja wydawnicza dla osób chcących bliżej przyjrzeć się nie tylko szeroko pojętym rytuałom oczyszczenia, ale i specyfice tego, co w cywilizacji pełniło niegdyś – a czasem realizuje i dziś – funkcję magiczną. To interesujące dzieło niewątpliwie inspiruje oraz uczy naukowego podejścia do badania tego, co społeczne. Dlatego gorąco się je poleca.

Książka jest dostępna na stronie Zakładu Wydawniczego »NOMOS«: http://www.nomos.pl/products/153/p/563

Krzysztof Wróblewski

a.me.