Szymon Nowak, Oddziały Wyklętych, Warszawa 2014, ss. 430
Ostatnimi czasy, w dyskursie medialnym, znacznie więcej miejsca aniżeli wcześniej poświęca się żołnierzom wyklętym. Nie oznacza to jednak wysokiej jakości argumentów i głosów pojawiających się w tej dyskusji. Z tych właśnie powodów czytelnik świadomy wagi znajomości i niezakłamywania dziejów Polaków odczuwa potrzebę poznania prawdy w tym obszarze. Wśród licznych dzieł poświęconych tej tematyce trudno jednak o coś innego aniżeli wspomnienia pojedynczych osób czy pamiętnikowe zapiski tych, którzy walczyli. Niemniej jednak godna uwagi jest najnowsza książka dotykająca tych właśnie zagadnień, a wolna od wspomnianych słabostek. Mowa o obszernej, niezwykle starannie i elegancko wydanej, bogato ilustrowanej, publikacji autorstwa Szymona Nowaka pod tytułem „Oddziały Wyklętych”. Zawiera ona w sobie historię działań dwudziestu dwóch oddziałów antykomunistycznej partyzantki oraz kilkadziesiąt fascynujących, a jak dotąd niestety słabo znanych fotografii. To syntetyczne i rzeczowe opracowanie kwestii polskiego podziemia w latach 1944-1963. Warto przy tym podkreślić, iż całościowość spojrzenia na przedmiot rozważań, daje autorowi pokaźną przewagę nad innymi tytułami, z którymi sąsiaduje na półkach księgarni.
Polecana książka składa się z osiemnastu rozdziałów i poruszającego zakończenia. Za ich sprawą czytelnik ma możliwość zagłębienia się w historię oddziałów organizacji niepodległościowych akowskich i poakowskich AK-AKO-ROAK-DSZ-WiN, narodowych NOW-NSZ-NZW i niezależnych między innymi KWP, „Oddział Błyskawica”. Tutaj należy wyraźnie zwrócić uwagę, że autora nie odznacza bezduszna narracja czy narzucenie ujęcia systemowego, instytucjonalnego przy omawianiu struktur. Szymona Nowaka cechuje zdecydowanie antropocentryczne spojrzenie. Doskonale rozumie bowiem znaczenie człowieka w roli żołnierza wyklętego i potrafi odczytywać sens oraz istotę ich działań, które uwarunkowały bieg dziejów. Warto zauważyć, że czytelnik celujący w nauczeniu się interpretowania wydarzeń historycznych, ma możliwość zyskania – za sprawą lektury – cennych kompetencji poznawczych.
Autor dołożył wszelkich starań, aby urozmaicić swoją opowieść o żołnierzach wyklętych. Wzbogacił ją o między innymi wątki zaczerpnięte z dziejów grup partyzanckich, autorskie biogramy ich dowódców. Odsłania to nieznane aspekty sytuacji o wadze historycznej. Co więcej, za sprawą zrozumienia autora dla ludzi i wydarzeń, którym poświęcił książkę, czytelnik ma możliwość zidentyfikowania wątpliwości targających umysłami żołnierzy wyklętych. Zyskuje także inne, nowe, dotychczas niespodziewane perspektywy spojrzenia na przebieg ich procesów decyzyjnych. Widzi argumenty i kontrargumenty przemawiające tak za potrzebą, jak i koniecznością prowadzenia walki. Zaczyna dostrzegać kulisy palących wątpliwości, często dramatycznych zmagań z własnymi rolami społecznymi oraz fizycznością. Szymon Nowak nie szczędzi wszakże szczegółów z życia w podziemnej partyzantce.
Niewątpliwie trafnie i umiejętnie autor przedstawił również dramaty stanowiące nieodłączny element wyborów swoich bohaterów. Celnymi przykładami dowiódł ich sprytu (na przykład błyskotliwa relacja z chwil walki o przetrwanie na biebrzańskich bagnach „Bruzdy”), odwagi, honoru i tego, że my Polacy, nie możemy o nich zapomnieć ani wyrzucić z pamięci sensu działania ówczesnych grup konspiracyjnych. Pomimo iż ich losy zakończyły się tragicznie, a skazanie na wyklęcie w meandrach zapomnienia, w ogniu tortur i niehumanitarnego traktowania, pamięć o nich musi być kultywowana. Ich śmierć, nie może oznaczać zapomnienia nazwisk, bo to byłoby równoznaczne z wyrzeczeniem się ważnego wycinka polskości.
Pracę Szymona Nowaka pod tytułem „Oddziały Wyklętych” gorąco poleca się czytelnikom chcącym poznać opowieści o mniej lub bardziej znanych grupach konspiracyjnych, a którym nie wystarczają ich namiastki serwowane w internecie lub przetwarzane w mediach tradycyjnych. Jest to książka zwracająca uwagę na praktycznie nieznane, a brawurowe wyczyny żołnierzy wyklętych, jak na przykład popisowa próba ucieczki na Zachód grupy „Podkowy”, największe bitwy, istotne walki, efektowne akcje partyzanckie, konspiracje, śmierci, momenty krytyczne, akcje wojsk komunistycznych i resortów bezpieczeństwa celujących w złamaniu uczestników oddziałów niepodległościowych. Niewątpliwie warto sięgnąć po tę książkę, aby poznać niesłychanie ważny etap historii, który nie powinien umknąć uwadze świadomego Polaka.
Krzysztof Wróblewski
