Zbyszko Melosik, Tożsamość, ciało i władza w kulturze instatnt, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2010, ss. 261

Kolejna książka niekwestionowanego znawcy w sferze współczesnej kultury – Zbyszko Melosika pod tytułem „Tożsamość, ciało i władza w kulturze instatnt” rzuca światło na obrazy kobiecości oraz męskości w dzisiejszym świecie. Jednocześnie daje spojrzenia na dynamikę społeczno-kulturową zmiany dokonującej się od kilku lat w obrębie tożsamości płci, seksualności, a także cielesności. Odsłania sprzeczności w nie wpisane i je warunkujące, których konsekwencje dla naszej polityczności są niebagatelne. Żeby się jednak przekonać o charakterze tych niuansów, z pewnością warto sięgnąć po tę wartościową i merytoryczną – w przeciwieństwie do wielu innych traktujących o wskazanej tematyce – publikację. Warto nadmienić, iż reprezentuje ona światowy poziom – jak zwykle zresztą w przypadku tego autora.

            Po pierwsze należy docenić to, że kolejne ujęcia zamieszczone na kartach książki zostały uporządkowane w sposób przemyślany i stanowią wyczerpująco omówione bloki tematyczne. Autor ukazał w nich relacje pomiędzy ciałem pojętym jako: miejsce wpisywania znaczeń, spektakl, powierzchnia wydarzeń, społeczeństwem a władzą. Obnażył różne sfery naszych tożsamości. Przyjrzał się na przykład strategiom konstrukcji kobiecości i męskiemu spojrzeniu będącego swoista „metanarracją”.

            Współcześnie ważne problemy, którym Zbyszko Melosik poświęcił wiele uwagi to między innymi „tyrania szczupłego ciała” i jej społeczne efekty. W tym kontekście stawia pytanie o sensowność przypisywania ciału prymatu nad duszą. Rozważa istotę ideału szczupłego ciała. Analizuje dyskursy: diety oraz jedzenia, konstelacje dyskursów mody. Poddaje pod refleksję kwestie: chirurgii plastycznej, mody, eksploatacji odmienności.

            Badaczy feministycznych ruchów społecznych z pewnością zainteresują uwagi dotyczące kontrowersji narosłych wokół mody, zestawienia „postfeminizmu” z figurą „nowej kobiety”. Podnosi także temat ważki dla nasz wszystkich, a który niesłusznie bardzo rzadko jest poruszany w ramach publicznej dyskusji, to znaczy komercyjnego użycia feminizmu. Odnosi się do seksualności kobiety wyzwolonej, wskazując, że: „Tradycyjne relacje seksualne między płciami nacechowane były wyraźną dominacją mężczyzn, który swobodnie wchodził w rolę konkwistadora, dokonującego radykalnego podboju bezbronnego ciała kobiety”. Dalej dodaje: „Kobieta była zwykle redukowana do pasywnego obiektu seksualnego – źródła męskiej przyjemności i redukcji napięcia”. Zaskakujących wniosków dostarcza przegląd stanowisk na temat przynależności aktywności seksualnej. Autor sięga daleko i głęboko – przygląda się nawet kobiecym i męskim skłonnościom czy preferencjom seksualnym, a nawet sposobom ich manifestacji epoki wiktoriańskiej. Jednocześnie daje spojrzenia na ich ewolucje na przestrzeni dziejów w różnych zakątkach świata, by ostatecznie uświadomić czytelnikowi na czym polega „nowa kobieta”.

            Ważny rozdział pod tytułem „Społeczne rekonstrukcje tożsamości mężczyzn” odsłania powszechne obecnie zjawiska związane na przykład z feminizacją męskości, wymogami ideologii konsumpcji, podważaniem podstaw męskiej dominacji nad kobietami. Wskazuje przy tym: „Działanie społeczeństwa konsumpcji nie opiera się na istnieniu racjonalnego podmiotu Kartezjusza, który w przeszłości uosabiał męską, stabilną tożsamość. Idealny konsument posiada sprzeczne motywy, pragnienia i fantazje”.

            Czytelnik dowie się również między innymi co spaja: męskość, medykalizację i Prozac, na czym polega „upadek męskości” we współczesnych społeczeństwach, jak może skończyć się nasze „fatalne zauroczenie medycyną”. Warto zastanowić się nad ewolucją w sferze postrzegania ciała mężczyzny jako obiektu seksualnego na przestrzeni lat – także w Polsce. Świetne przykłady pozwolą na porównanie polskich standardów do zagranicznych oraz odsłonią przed odbiorcą niebagatelne, poważniejsze, aniżeli moglibyśmy się spodziewać – skutki strojenia i perfumowania męskości, kwestię heteroseksualizmu, zanikania mężczyzn we współczesnym świecie. Świetny jest przegląd dyskursów męskości dominującej oraz uwagi na temat seksturystyki.

            Książka Zbyszko Melosika pod tytułem „Tożsamość, ciało i władza w kulturze instatnt” to warte poznania studium tożsamości mężczyzn i kobiet – których określniki stają się obecnie niejako umowne, we współczesnej kulturze. Autor daje spojrzenie na proces dochodzenia do stanu obecnego i konsekwencje pewnych z pozoru błahych zachowań czy instytucji. Jest to publikacja bezcenna dla osób interesujących się współczesną kulturą oraz godna polecenia, bo inspirująca do reinterpretacji otaczającego nas świata.

Krzysztof Wróblewski

Książka dostępna na stronie Oficyny Wydawniczej „Impuls”: http://impulsoficyna.com.pl/wyszukaj/tozsamosc-cialo-i-wladza-w-kulturze-instant,1080.html