„Wielka Rewolucja Francuska”. Recenzja książki

Pierre Gaxotte, Wielka Rewolucja Francuska, tłum. Jan Furuhjelm, Wydawnictwo „Antyk”,  Wydanie drugie,  Komorów 2010, ss. 394

Pierre Gaxotte urodzony w 1895 roku w Lotaryngii, kiedy to od śmierci Henryka V minęło 12 lat, a francuski legitymizm stał się jak to określił Charles Maurras, „rojalizmem cmentarnym”[1]. Żyjąc w takich czasach, Gaxotte postanawia związać się z Akcją Francuską, w której pełnił rolę sekretarza samego Maurrasa. Ukoronowaniem jego kariery naukowej było wybranie go do Akademii Francuskiej w 1953 roku. Zmarł w 1982 roku. Książka ta jest już drugim dziełem Pierra Gaxotte, którą może przeczytać polski czytelnik. Pierwszą jego książką na polskim rynku była biografia Ludwika XIV wydana w tzw. serii marmurkowej[2]. Jednak ogólnie Gaxotte jest autorem ponad 20 publikacji, dotyczących głównie historii Francji w XVIII wieku.

 Książkę można podzielić na trzy części, w pierwszej autor opisuję Francję przed Rewolucją, następnie opisuje wpływ doktryny oświecenia na ówczesne elity, a w części ostatniej i najdłuższej opisuje dzieję Francji rewolucyjnej. Jedną z najważniejszych tez postawionych przez autora jest stwierdzenie, że Francja tuż przed Rewolucją była krajem biednym, ale za to mieszkańcy byli bogaci, a nie na odwrót jak często pojawia się w literaturze przedmiotu. Gaxotte poświęca obronie tej tezy początek swej pracy, a jednym z głównych argumentów przedstawionym przez autora jest to, że bieda obywateli w państwie francuskim miała charakter pozorny. Ludzie udawali biednych, aby uniknąć płacenia podatków (s. 25), na tym procederze cierpiały finanse Królestwa Francji. Autor stara się również walczyć z wyobrażeniem monarchii absolutnej jako walczącego z wolnością reżymu, zauważa, że nawet najbardziej charakterystyczny przedstawiciel absolutyzmu oświeconego, człowiek który rzekomo mówił o sobie, „państwo to ja” czyli Ludwik XIV, szanował lokalne prawa, nawet podbitych ziem (s.8), przeciwstawia ten obraz wizji wolnościowej centralizacji francuskich republikanów  którzy co rusz deptali lokalne „autonomie”. Na podstawie lektury można wysnuć wniosek, że Pierre Gaxotte jest zwolennikiem  absolutyzmu oświeconego, który stara się na swój sposób gloryfikować.

W następnej części Pierre Gaxotte opisuje przyczyny wybuchu Rewolucji. Autor uważa, że przyczyn wydarzeń z 14 lipca należy szukać w postępującej degeneracji stanu szlacheckiego, który dosłownie zachłysnął się ideologią oświecenia, do tego stopnia, że zapraszał na swoje salony postępowych pisarzy, którzy na swych odczytach ubliżali ich wyższości, za co byli nagradzani przez szlachtę oklaskami (s. 60-62). To wszystko połączone z upadkiem cenzury i słabym królem jakim był niewątpliwie Ludwik XVI, miało spowodować wydarzenia z 1789 roku.

Gdy Pierre Gaxotte, zaczyna opisywać Paryż za czasów Rewolucji opisuje nie grupy rewolucjonistów walczących o świat „bez Boga i bez pana”, lecz grupę zagubionych ludzi, którzy zaskoczeni upadkiem autorytetu Króla, próbują się odnaleźć, tę grupę wykorzystali oświeceni rewolucjoniści (s. 106), którzy korzystając z radykalnych nastrojów mieszczaństwa przejęli nad nimi władzę i skierowali ich gniew na przedstawicieli Starego Porządku. Gaxotte, zwraca uwagę na bardzo ważną rzecz, gdyby Król chciał, mógłby stłumić rewolucję w zarodku (s. 101, 114), jednak zauważa również, że sytuacja Króla była o tyle kłopotliwa, że garnizon paryski był przesiąknięty ideologią oświecenia. Na kolejnych stronach książki autor przedstawia Francję za rządów rewolucjonistów, pokazuje jak wprowadzenie asygnat wpłynęło na rozwój inflacji i na rozprzężenie gospodarki francuskiej (s. 139). Interesujące jest również to, że książka porusza zagadnienie tzw. wojny francusko-francuskiej, czyli powstania w Wandei (s. 262), bez skrupułów opisuje zbrodnie popełnione w Wandei w imię: „Wolności, Równości, Braterstwa”. Książka kończy się w momencie przejęcia przez Buonapartego władzy.
Książka ta jest nie wątpliwie ważną pozycją dotyczącą zagadnienia Rewolucji we Francji. Do tej pory w Polsce mieliśmy do czynienia z publikacjami autorów którzy zazwyczaj zgadzali się z ideałami Rewolucji, a jeżeli ją krytykowali to ze względu na jej okrucieństwo lub za odejście od ideałów oświecenia[3]. Publikowane dotychczas prace krytykujące nie tylko okrucieństwa czasów Rewolucyjnych ale także samą ideologie stojącą za tymi wydarzeniami albo miały charakter zbioru esejów[4] lub traktowały tylko jeden epizod Rewolucji[5] ewentualnie były to artykuły publikowane w prasie niskonakładowej[6]. Tak więc praca Pierra Gaxotta jest pierwszą pracą tego typu z którą mógł się zapoznać polski czytelnik. Wynikiem tego jest to, że chociaż książka w oryginale została wydana w 1928 roku,  gdy czytelnik weźmie książkę do ręki ma poczucie, że czyta coś zupełnie nowego, ma do czynienia ze świeżym spojrzeniem, wydaję mu się, że autor książki miał dostęp do zamkniętych archiwów. Zasadniczą wadą książki jest zupełny brak przypisów od autora, w książce zostało zamieszczone zaledwie kilka przypisów autorstwa tłumacza, które wyjaśniają zagadnienia które mogą być niejasne dla Polaka. Brak przypisów jest o tyle bolesny, że Gaxotte powołuję się w swej książce na licznych pisarzy z epoki, do których prac przeciętny czytelnik nie ma dostępu, co może zasiać ziarno niepewności na prawdomówności pisarza. W wyniku tej niedogodności ciężko się powoływać na tą pracę w trakcie poważniejszej dyskusji. Zaletą książki są niewątpliwie liczne ryciny dzięki którym można zobaczyć jak Paryż wyglądał ponad 200 lat temu, oraz zobaczyć jak wyglądali ludzie którzy zmieniali historię, dodatkowym atutem są dwa kolorowe portrety Ludwika XVI i jego małżonki Marii Antoniny, które są wydrukowane na twardym kredowym papierze i zamieszczone na początku książki. Nawet dla czytelnika który w ogóle jest przeciwnikiem Rewolucji Francuskiej, obraz Francji przedrewolucyjnej wydaję się zbyt przekoloryzowany, szczególnie, że nawet przeciwnicy Rewolucji, żyjący w ówczesnym świecie dalecy byli od gloryfikacji Starego Porządku, czego przykładem jest wybitny sabaudzki myśliciel kontrrewolucyjny Joseph de Maistre (1753 – 1821), który wręcz w Rewolucji widział karę boską, za występki ówczesnych Francuzów[7]. Można w tej kwestii zauważyć pewną nie konsekwencję, w rozdziale pierwszym Gaxotte, porównuje historię Francji do domu w którym cegły są pokoleniami Francuzów. Jednak zauważa, że budowla ta w XVIII wieku groziła zawaleniem się, a na następnych kartach książki autor opisując ówczesne społeczeństwo francuskie, zachwyca się nim, chociaż temu społeczeństwu bliżej było do zrujnowanego pałacu, niż do gotyckiego zamku z czasów Świętego Ludwika.
Podsumowując książka jest niewątpliwie ważną, jeżeli nie obowiązkową pozycją dotyczącą Rewolucji we Francji, każda osoba zainteresowana dziejami Francji w latach 1789-1815 powinna ją posiadać w swym księgozbiorze, bez względu na jej poglądy na temat tamtych wydarzeń. Pozostaje mieć tylko nadzieję, wkrótce na półkach księgarni pojawi się więcej książek autorstwa Pierre Gaxotte, oraz książek rewizjonistycznych o Rewolucji Francuskiej.

[1] J. Bartyzel, Neorojalizm nacjonalistyczny Action Française w świetle zasad legitymizmu monarchicznego, [w:] Nacjonalizm a konserwatyzm i monarchizm. Action Française i jej promieniowanie, red. J Bartyzel,

D. Góra-Szopiński, Toruń 2011, s. 163.

[2] P. Gaxotte, Ludwik XIV, Warszawa 1984.

[3] P. Kropotkin, Wielka Rewolucja Francuska, Warszawa 1948,  J. Baszkiewicz; Rewolucja Francuska 1789-1794. Społeczeństwo obywatelskie, Warszawa 1983,  i inne.

[4] A. Cisek, Kłamstwo Bastylii. Szkice o wydarzeniach i ludziach wielkiej rewolucji francuskiej, Gdańsk 2006.

[5]M. Robak, W obronie Boga i króla. Wandea 1793, Poznań 1993;  R. Secher, Ludobójstwo francusko-francuskie. Wandea – departament zemsty, Warszawa 2003; A. Wielomski, Kościół w cieniu gilotyny. Katolicyzm francuski wobec Rewolucji (1789 – 1815).

[6] „Pro fide rege et lege” – organ prasowy Klubu Zachowawczo-Monarchistycznego lub „Rojalista”  – czasopismo ludzi skupionych wokół Organizacji Monarchistów Polskich.

[7] A. Wielomski, Od grzechu do Apokatastasis. Historiozofia Josepha de Maistre’a, Lublin 2007, s. 254-256.

Piotr Piętak

Książka dostępna na stronie Wydawnictwa „Antyk”: http://www.ksiegarnia.antyk.org.pl/x_C_I__P_23016342;23010000.html

a.me.

Click to rate this post!
[Total: 0 Average: 0]
Facebook

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *