Wielomski: W poszukiwaniu Katechona. Teologia polityczna Carla Schmitta (Wprowadzenie do książki).

Od dłuższego już czasu interesuje nas postać, szczególnie zaś myśl polityczna Carla Schmitta (1888-1985). Z tego też powodu zaczęliśmy przygotowywać obszerną monografię poświęconą jego biografii intelektualnej. W trakcie pracy nad tą książką doszliśmy jednak do przekonania, że nie istnieje coś takiego jak filozofia polityczna Carla Schmitta w ogóle. Jest to myśliciel niesystematyczny, wielowątkowy i często koniunkturalnie retuszujący swoje poglądy tak bardzo, że – używając tego samego języka narracji – w rzeczywistości wygłasza sprzeczne poglądy. Właśnie z tego powodu zdecydowaliśmy się na pracę nad obszerną monografią opisującą jego biografię intelektualną, czyli rozwój ideowy, którą roboczo zatytułowaliśmy Droga ideowa Carla Schmitta. Mamy nadzieję, że rozprawę tę wkrótce skończymy i ukaże się drukiem.

Pisząc wspomnianą wcześniej monografię mieliśmy poważny problem ze strukturą rozprawy, która nie dość, że rozrosła się do prawie 1000 stron, to w dodatku utraciła koherentny i logiczny charakter. Było to spowodowane nadreprezentacją okresu pierwszej połowy lat dwudziestych, która niebezpiecznie zaczynała dominować nad resztą książki. Wynikało to z tego powodu, że ta część maszynopisu, która była poświęcona twórczości Schmitta w pierwszej połowie lat dwudziestych składała się z dwóch wyraźnie odrębnych części, a mianowicie z opisu podstawowych interesujących go wówczas problemów ideowych, prawnych i politycznych, które zresztą uważamy za najciekawsze w całym jego dorobku oraz z analizy jego teologii politycznej, której zręby również powstały w tamtym właśnie czasie. Rósł więc tak rozdział poświęcony jego koncepcjom prawno-politycznym w tym okresie, a obok przyrastał rozdział na temat teologii politycznej. W ten sposób stosunkowo krótki okres jego życia (1918-25) objętościowo i ilością wątków zaczynał coraz bardziej dominować nad całą biografią intelektualną niemieckiego konserwatysty, śmiertelnie zagrażając strukturze książki, zawierającej całą jego biografię intelektualną.

W tej sytuacji zdecydowaliśmy się na radykalne cięcie – którego nie powstydziłby się nawet Wilhelm z Ockham przy porannym goleniu – i stworzyliśmy z, coraz to rozrastającego się, rozdziału o teologii politycznej oddzielną rozprawę poświęconą specjalnie temu problemowi, który żywo nas zresztą interesował jako zagadnienie naukowe (dlatego nie zdecydowaliśmy się na jego znaczące zmniejszenie i wklejenie do części poświęconej biografii intelektualnej w latach 1918-25). Do rozdziału teologiczno-politycznego postanowiliśmy następnie dodać te części opracowywanej biografii ideowej Schmitta, które zostały poświęcone także problemowi teologii politycznej, ale dotyczyły przedstawianych przezeń publicznie poglądów i idei w czasie późniejszym, a mianowicie na początku lat siedemdziesiątych, a także omówienie i analizę Schmittiańskich prywatnych notatek z okresu 1945-51, czyli myśli spisanych bezpośrednio po zakończeniu II Wojny Światowej. Prawdę mówiąc to analiza tych notatek także zaburzała logikę przygotowywanej rozprawy, pokazując – jedyny raz w jego długim życiu – prywatną twarz Schmitta, odartą z publicznej maski teoretyka prawa.

W ten sposób powstał corpus niniejszej książki poświęconej omówieniu teologii i eklezjologii politycznej Carla Schmitta w pierwszej połowie lat dwudziestych (część II zatytułowana Pierwsza teologia polityczna) oraz powojennym rozważaniom tego problemu tak w formie publicznie prezentowanych publikacji, jak i dostępnych w formie prywatnych notatek z lat 1945-51, udostępnionych badaczom i szerszej publiczności dopiero po śmierci tego wielkiego myśliciela w 1985 roku (część III zatytułowana Druga teologia polityczna). Do całości dopisaliśmy jeszcze wprowadzenie do niemieckiego problemu teologiczno-politycznego w XIX i XX stuleciu oraz dość obszerny wstęp na temat pojęcia teologii politycznej (część I zatytułowana Prolegomena do teologii politycznej Carla Schmitta).

         Niniejsza rozprawa jest pierwszym całościowym wykładem Schmittiańskiej teologii politycznej w języku polskim. Wcześniejsze prace polskojęzyczne miały odnośnie teologii politycznej charakter przyczynkarski, omawiając rozmaite aspekty filozofii politycznej Schmitta, ale nie będąc specjalnie poświęconymi interesującemu nas zagadnieniu. Analizę teologii politycznej ograniczano zaś zwykle do streszczenia książki, o tymże tytule, z 1922 roku.

Jest dla nas rzeczą ciekawą, że o ile problem teologii politycznej, zjawisk sekularyzacji, stosunków pomiędzy wiarą i rozumem, religią a filozofią tak bardzo zajmuje niemiecką naukę i myśl polityczną, to pionierami prac nad teologią polityczną Schmitta wcale nie są autorzy niemieccy, lecz romańscy. Dlatego tak wiele w tej pracy będzie odwołań do literatury schmittologicznej francusko-, włosko- i hiszpańskojęzycznej. Za najwybitniejszego specjalistę od teologii politycznej uważamy, i to bez najmniejszego wahania, włoskiego badacza Michele Nicolettiego, którego monumentalna, ponad sześćsetstronicowa rozprawa Transcendencja i władza. Teologia polityczna Carla Schmitta (Transcendenza e potere. La teologia politica di Carl Schmitt, 1990) zrobiła na nas wielkie wrażenie i zachęciła do podjęcia własnych badań w tym zakresie.

W naszej rozprawie stosunkowo mało będzie odwołań do literatury anglojęzycznej, która przecież dominuje w świecie naukowym. Dzieje się tak pomimo, że autorowi niniejszej pracy język zza Kanału La Manche nie jest całkiem obcy. Jednakże anglosaski umysł wydaje się w ogóle nie obejmować problemu teologii politycznej, a może nawet go i nie dostrzegać. Jest zbyt empiryczny, a przez to całkowicie bezradny wobec wyższej spekulacji filozoficznej. W dodatku wydaje się być niezdolnym do przeniknięcia idei nieliberalnych i niedemokratycznych, poza powtarzaniem w kółko liberalno-demokratycznych formułek potępieńczych, co do nauki nie wnosi kompletnie niczego.

Z kolei badacze niemieccy, analizujący pisma Carla Schmitta, lubią koncentrować się na preferowanym przez nich zagadnieniu, a mianowicie na problemie władzy i panowania (der Herrschaft), czyli polityki i polityczności oraz na instytucjach politycznych i filozofii państwa w pismach niemieckiego konserwatysty. O ile umysł anglosaski teologii politycznej nie obejmuje, to umysł germański patrzy na nią wyłącznie z perspektywy stosunków panowania i kształtowania przestrzeni politycznej.

Prawdę mówiąc uważamy, że najciekawsze badania nad Schmittem były prowadzone w Hiszpanii, szczególnie w epoce frankistowskiej. Literatura hiszpańskojęzyczna na jego temat jest gigantyczna i liczebnie nie wiele ustępuje niemieckiej, a merytorycznie wydaje się ją nawet przewyższać. Niestety, jest ona w Polsce zupełnie nieznana.

         Zrozumienie teologii politycznej Carla Schmitta wymaga nie tylko uważnej lektury jego tekstów, ale także uwzględnienia 2 elementów ustawiających ją w określonym kontekście:

1/ Schmitt był prawnikiem z innego świata niż współczesna nauka prawa, skoncentrowana na analizie filologicznej, logicznej i komplementarnej aktów prawnych, gdzie komentarz prawniczy (szczególnie w Polsce) polega na omówieniu litery prawa własnymi słowami, a czasami wręcz użycia metody kopiuj-wklej z internetowego Lexa. Nie da się zrozumieć pism i teorii tego wielkiego myśliciela prawno-politycznego bez umieszczenia go w kontekście myśli politycznej i prawnej XIX i XX wieku, szczególnie zaś prawicowej. Dlatego w pracy tej tak wiele będzie o Heglu i o heglistach, o Bakuninie i Proudhonie, a przede wszystkim o wielkich myślicielach kontrrewolucyjnych takich jak Bonald, de Maistre i Donoso Cortés z XIX wieku. Wiele także będziemy pisać o Straussie, Voegelinie, Petersonie i Heideggerze, czyli wielkich umysłach już z XX stulecia.

2/ Zainteresowania Schmitta uwarunkowane są także jego losami życiowymi, szczególnie zaś skomplikowanym stosunkiem do Kościoła katolickiego, z którym zrywa faktycznie w 1926 roku, prawdopodobnie także i z samą wiarą, aby po okresie fascynacji heglizmem (1926-33) i uwikłania w nazizm (1933-45) nagle powrócić do fideistycznie pojętej irracjonalnej wiary religijnej i aby, ostatecznie, ustabilizować swoje poglądy teologiczno-polityczne i wyrazić je raz jeszcze na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych. Dlatego w książce tej nie unikniemy zarysowania pewnych szczegółów biograficznych. Myśliciel ten przypływał i odpływał do i od Boga, co znajduje wyraz w przypływach i odpływach zainteresowania problemem teologiczno-politycznym. W okresie uniwersyteckim Schmitt musiał również dostosować swoją metodologię pisarską do uznanych wtenczas konwencji warsztatu naukowego.

Dopiero po zakończeniu pracy uniwersyteckiej w 1945 roku teologia polityczna Carla Schmitta ulega poważnej transformacji, gdy niemiecki myśliciel nie jest już ograniczony wymogami uniwersyteckiego warsztatu. Dlatego w okresie tym dowiadujemy się więcej o jego osobistym stosunku do religii i stosunków pomiędzy Kościołem a państwem. Do problemu osobistej wiary niemieckiego myśliciela będziemy mogli wniknąć głębiej także dzięki prywatnym zapiskom Schmitta, wydanych w kilka lat po jego śmierci, aby zobaczyć starannie skrywaną za życia inną twarz tego myśliciela. Już nie publiczną, ale prywatną i nieoficjalną.

W zakończeniu tej monografii Czytelnik znajdzie coś innego niż zwykle znajdywane jest w książkach, czyli podsumowanie badań i wyliczenie wniosków znanych już wcześniej. Głównym tematem będzie teologia polityczna jako źródło Schmittiańskiej koncepcji władzy politycznej, prawowitości władzy jako takiej i jej ontologicznego charakteru. Interesowała nas szczególnie wyłaniająca się ze Schmittiańskiej teologii politycznej koncepcja Katechona – którą postrzegamy jako istotę niekatolickiego konserwatyzmu Schmitta, zręcznie wystylizowanego na konserwatyzm katolicki. Prosiłbym wszystkich Czytelników o zapamiętanie poprzedniego zdania, napisanego celowo pogrubionymi literami. Rozszyfrowanie wyboldowanego zdania jest centralnym motywem niniejszej książki i właściwym powodem dla którego w ogóle została napisana.

Adam Wielomski

Fragment ten stanowi Wstęp do książki W poszukiwaniu Katechona. Teologia polityczna Carla Schmitta

Zachęcamy do nabycia książki w naszej katechonicznej księgarni – TUTAJ

Click to rate this post!
[Total: 2 Average: 5]
Facebook

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *