Tuż przed wybuchem II wojny światowej, pewien człowiek, który sam o sobie z dumą pisał, że jest „polskim germanofilem”, głosił pogląd o konieczności rozluźnienia przez Polskę sojuszu z Francją i porzucenia mrzonek o zawarciu aliansu z Wielką Brytanią. W zamian za to proponował sprzymierzenie się z III Rzeszą.

Władysław Studnicki, bo o nim mowa zauważał przytomnie, że „[…] obiektywnych podstaw do wojny polsko-niemieckiej nie ma”, ponieważ czynnikiem decydującym o wybuchu wojny nie był wcale problem przynależności Gdańska do Niemiec, ani też budowa eksterytorialnego połączenia komunikacyjnego przez Pomorze, lecz rozstrzygnięcie kwestii o znaczeniu fundamentalnym, a mianowicie „[…] czy Niemcy będą przekonane, że Polska w razie wojny na Zachodzie wystąpi czynnie przeciwko nim, czy zajdzie znaczne prawdopodobieństwo neutralności Polski i obrony tej neutralności oraz neutralności Litwy i Łotwy, którą Sowiety zechcą naruszyć dla ukrytych dziś celów aneksyjnych. Mając przed sobą prawdopodobieństwo wojny na zachodzie, Niemcy nie mogą mieć chęci wywoływania wojny na dwóch frontach”^[1]. Tak rozumując W. Studnicki nie zawahał się stwierdzić, że Polska w imię swoich narodowych interesów „winna była wejść do grona państw osi”, z uwagi na fakt, iż „[…] tereny osadnicze Polska może uzyskać tylko na wschodzie, co też stawia ją na biegunie antyrosyjskim”^[2].

Koncepcja osi Warszawa-Berlin, jaką sformułował Studnicki mogłaby zostać uznana za rojenia umysłu „zaślepionego” germanofila i „chorego z nienawiści” rusofoba, gdyby nie fakt, że była ona zbudowana na solidnych przesłankach natury geopolitycznej^[3]. Nie było jego winą, że decydenci w Berlinie i Warszawie nie byli w stanie dostrzec, jak wielkie korzyści mogła ona przynieść dla – tak hołubionej w dniu dzisiejszym – idei zjednoczenia Europy. Stało się jednak inaczej: Europa na blisko sześć lat pogrążyła się w odmętach wyniszczającej wojny, której rezultat dziwnym trafem prawidłowo określił nie kto inny, jak kanclerz Niemiec Adolf Hitler, który podczas rozmowy z szefem polskiego MSZ Józefem Beckiem, jaka odbyła się w Berlinie w połowie 1935 r. (a więc niedługo po śmierci Marszałka Józefa Piłsudskiego) wygłosił następującą uwagę: „[…] ktokolwiek by wygrał następną wojnę, będzie zniszczony na równi ze swym przeciwnikiem, a prawdziwie wygrywającym będzie bolszewizm”^[4]. Jeżeli przyjmiemy, że wygrywającym „w następnej wojnie” do 1941 roku były Niemcy a zniszczonym przeciwnikiem, którego pokonanie umożliwiło „uwerturę” do uzyskania militarnej hegemonii w Europie była Polska to rzeczywiście jedynym zwycięzcą w momencie totalnej klęski III Rzeszy w 1945 roku był „uniwersalny” system komunistyczny na czele z jego głównym „menadżerem”, czyli ZSRR.

Chociaż Polska ostatecznie „wygrała” II wojnę światową dzięki „braterskiej pomocy” udzielonej jej przez ZSRR, to została tak samo, jak Rzesza dosłownie zrównana z ziemią. Trudno bowiem nie zgodzić się z opinią, że wynik II wojny światowej był bardzo podobny tak dla Polski, jak i dla Niemiec: obydwa te państwa obok ogromnych strat „materiałowych” poniosły straszliwe ofiary w zasobach ludzkich, obydwa utraciły bezpowrotnie swoje „kresy wschodnie”, oba utraciły swoją suwerenność, której niewielką – jak do tej pory – cząstkę odzyskały dopiero pół wieku później^[5]. Czy wspólna historia Polski i Niemiec mogła potoczyć się inaczej? Czy państwa te naprawdę nie miały innego wyjścia jak zwrócić się przeciw sobie we wrześniu 1939 roku? Czy ta „bratobójcza” wojna była możliwa do uniknięcia?

Postawienie pytań o takiej treści w dyskursie naukowym w dalszym ciągu jest niestety traktowane z ogromną nieufnością połączoną z nieuzasadnioną obawą, że ich autor zajmuje miejsce w „najciemniejszej” części „prawego narożnika”^[6]. Akceptacja takiego toku myślenia unie­możliwia przeprowadzenie chłodnej i wyważonej analizy rzeczywistej roli, jaką odegrała strona polska w wydarzeniach poprzedzających nadejście katastrofy wrześniowej. Istotnym problemem jest również fakt, że w/w pytania w ogóle nie mieszczą się w ramach aktualnie obowiązującej „polityki historycznej”, która jest wymierzona w międzynarodowy wizerunek dwóch największych sąsiadów Polski jednocześnie, co jest sytuacją kuriozalną zważywszy na niesprzyjające położenie geograficzne „kraju przywiślańskiego” sytuujące go „w kleszczach” niemiecko-rosyjskich.

Tymczasem uzyskanie odpowiedzi na powyższe pytania, pozbawionych negatywnych emocji i narosłych przez długie lata uprzedzeń, powinno być w jak najwyższym stopniu pożądane, przede wszystkim z powodu przypadających w tym roku dwóch okrągłych i ściśle powiązanych ze sobą wydarzeń rocznicowych. Należą do nich podpisanie 23 sierpnia 1939 roku, paktu Ribbentrop-Mołotow słusznie uznawanego za akt IV rozbioru Polski i stanowiący jego bezpośrednią konsekwencję moment wybuchu II wojny światowej, czyli 1 września 1939 roku^[7] Obydwie te daty składają się na wielce pouczającą, lecz jakże tragiczną w skutkach narodową „lekcję geopolityki”. Jest ona tym bardziej bolesna, gdy uświadomimy sobie, że w drugiej połowie lat 30. XX wielu, Niemcy dokonując na swoją rzecz znaczących „korekt przestrzennych” w postaci remilitaryzacji Nadrenii, anschlussu Austriii i demontażu Czechosłowacji, czyniły to korzystając w ogromnej mierze z postawy „życzliwej neutralności”, jaką okazywały im władze II RP. Ta nieformalna – o czym niżej – kooperacja polsko-niemiecka zmierzała wprost do znalezienia tak bardzo upragnionego przez W. Studnickiego modus vivendi między Warszawą a Berlinem. Do historycznego „odwrócenia przymierzy” nie doszło jednak głównie z winy strony polskiej. Warszawa odrzuciła bowiem ofertę sojuszu, składaną jej przez Berlin, co wypada uznać za największą życiową klęskę wspomnianego geopolityka. W pewnym sensie słuszność jego przedwojennej koncepcji doceniło kilku polskich uczonych, którzy w prowadzonych przez siebie badaniach uwzględnili możliwość zawarcia aliansu polsko-niemieckiego. Jako pierwszy uczynił to Jerzy Łojek^[8]. W latach późniejszych wtórowali mu zgodnie Mieczysław Pruszyński^[9] i Grzegorz Górski^[10]. Ostatnio zaś w nader ostrożnych słowach wypowiedział się na ten temat Paweł Wieczorkiewicz^[11]. Na podstawie ustaleń poczynionych przez w/w badaczy postaramy się dokonać rekonstrukcji wydarzeń, które doprowadziły do tragicznego finału we wrześniu 1939 roku.

Położenie RP między Rzeszą Niemiecką na Zachodzie a ZSRR na Wschodzie było bez wątpienia skrajnie niekorzystne. Tragizm tego położenia podkreślał dodatkowo fatalny stan relacji z Czechosłowacją na granicy południowej i z Litwą na północno-wschodniej. Państwo polskie otoczone było, zatem niemal z każdej strony wrogimi ośrodkami siły. Wyjątek stanowiły w miarę poprawne stosunki z Rumunią i relacje szczerej przyjaźni z Węgrami. Niestety istotna słabością aliansu Warszawy z Bukaresztem była zbyt krótka granica na południowo-wschodnich rubieżach Rzeczypospolitej. Z Węgrami natomiast wspólnej granicy Polska… nie posiadała. W takich oto niesprzyjających warunkach przyszło ówczesnych decydentom kształtować politykę zagraniczną, która miała za zadanie zapewnić bezpieczeństwo państwa polskiego. Jak wywiązali się oni z tego zadania?

Józef Piłsudski, który od maja 1926 roku faktycznie przejął ster rządów w Polsce przyjął zasadę utrzymywania „równego dystansu” w stosunkach z Berlinem i Moskwą, co oznaczało nie angażowanie się w jakiekolwiek działania wymierzone przeciw jednemu z sąsiadów w koalicji z drugim. Aby nadać tej zasadzie realne kształty strona polska wynegocjowała dwa pakty o nieagresji: w 1932 roku z ZSRR, na trzy lata i dwa lata później z Niemcami, na lat dziesięć. Oceniając położenie Polski po zawarciu w/w układów Piłsudski ostrzegał, że teraz „siedzimy na dwóch stołkach – to nie może trwać długo. Musimy wiedzieć, […] z którego spadniemy najpierw i kiedy”^[12]. O ile podpisanie układu z ZSRR nie wzbudziło w kręgach sanacyjnych negatywnych emocji to zawarcie paktu z Niemcami zostało bardzo krytycznie przyjęte przez profrancusko nastawioną generalicję WP. Zirytowało to Piłsudskiego, który wówczas wygłosił następującą tyradę: „Chcą wojny z Niemcami […] ci głupi, niedouczeni i leniwi generałowie […]. Nic nie rozumieją […]. Gdzie mam tę wojnę prowadzić? Na Placu Saskim? Generałowie nie uczą się, nie umieją nic a wojny im się zachciewa”^[13]. Ta upokarzająca uwaga Marszałka Polski skierowana przecież do wykreowanych przez jego samego wyższych oficerów musi zastanawiać. Czyżby Piłsudski wiedział coś, z czego nie zdawali sobie sprawy „głupi, niedouczeni i leniwi generałowie”?

Zdaniem M. Pruszyńskiego wszystko wskazuje na to, że Piłsudski (mimo, że wykazujący się daleko posuniętą ostrożnością w działaniach dyplomatycznych – „[…] ja prawie nikomu nie ufam, cóż dopiero Niemcom”)^[14] był zdania, że w kwestii utrzymania niepodległości Polski warunkiem koniecznym będzie zachowanie pokojowych relacji właśnie … z Niemcami^[15]. Co więcej: Komendant już w 1934 roku z niebywałą ścisłością prognozował, że poprawne relacje z tym krajem potrwają najwyżej cztery lata^[16]. Nie powinna zatem dziwić relacja Mieczysława Malińskiego – polskiego chargé d’affaeires w Kairze, gdzie Piłsudski przebywał na urlopie w 1932 roku – który pisał o Marszałku, że „[…] zawsze upatrywał niebezpieczeństwo tylko z Rosji” i „[…] ciągle myślał jakby się z Niemcami dogadać, jakby te stosunki załagodzić, natomiast absolutnie nie wierzył, by jakiś modus vivendi z Rosją był możliwy”^[17].

Próby „dogadywania się” z Niemcami istotnie miały miejsce począwszy od przejęcia w wyniku zamachu majowego władzy w Polsce przez Piłsudskiego. Od tej chwili Warszawa nie szczędziła wysiłków, aby doprowadzić do znormalizowania relacji wzajemnych i to nawet mimo konsekwentnie antypolskiej polityki prowadzonej przez władze Republiki Weimarskiej (wojna celna, polityka Rapalla i Locarna). Świadczyć o tym może rozmowa, jaką Piłsudski przeprowadził w grudniu 1927 roku z ówczesnym kierownikiem niemieckiego MSZ, Gustawem Stresemannem. W jej trakcie Piłsudski wyciągał rękę do zgody, a Stresemann nie spieszył się z jej przyjęciem, ponieważ Locarno otwierało mu drogę do oderwania od Polski jej ziem zachodnich^[18]. Kilka lat później, jesienią 1930 r., oceniając, że z przedstawicielami władz Republiki Weimarskiej zawarcie rozsądnego porozumienia nie jest możliwe, Józef Piłsudski podjął próbę nawiązania „sondażowego” kontaktu z Adolfem Hitlerem, przyszłym – jak już wtedy trafnie przewidywał – kanclerzem Niemiec. Niestety jej rezultaty do dziś owiane są mgiełką tajemnicy^[19].

Dopiero, gdy na przełomie lat 1932/1933 relacje na linii Warszawa-Berlin znalazły się w głębokim kryzysie – mocarstwa zachodnie bowiem, w tym także Francja [sic!] przyznały Niemcom równoprawny status w dziedzinie zbrojeń, co ośmieliło nowego kanclerza Adolfa Hitlera do nasilenia agresywnych działań w sprawie Gdańska – Piłsudski postanowił ostro zareagować. W odpowiedzi na rewanżystowską politykę Niemiec wobec Polski przedstawił projekt wojny prewencyjnej wymierzonej przeciw Niemcom, którego jednak nie poparła Francja. Mimo dwuznacznej postawy Paryża działania podjęte przez Piłsudskiego skutecznie odsunęły w czasie dążenia Niemiec do rewizji terytorialnego status quo na ich wschodnich granicach. Adolf Hitler odstąpił wówczas od swoich żądań na wyraźne sprzeciw zgłoszony przez kręgi dowódcze Reichswehry i kierownictwo niemieckiego MSZ (Auswärtiges Amt).

Stanowisko „sojuszniczej” Francji wobec Polski zagrożonej przez antypolską politykę Berlina wywołała u J. Piłsudskiego tak fatalne wrażenie, że jesienią 1933 roku wysłał do Paryża swojego tajnego emisariusza w osobie Ludwika Hieronima Morstina, aby zorientował się czy rząd w Paryżu w przypadku ewentualnej agresji Niemiec na Polskę odpowie na ten fakt ogólną mobilizacją sił zbrojnych i wystawi je przy granicach zachodnich Niemiec. Morstin otrzymał – za pośrednictwem generała Weyganda – odpowiedź, że Francja owszem udzieli poparcia Polsce, ale wyłącznie w sztabach wojskowych, uzbrojeniu i przychylnym dla Polski zorganizowaniu opinii światowej [sic!]^[20]. Gdy Piłsudski usłyszał treść sprawozdania Morstina zwrócił się do Józefa Becka ze stwierdzeniem: „No to niech Lipski [Józef Lipski, ambasador RP w Niemczech] jedzie do Berlina robić pakt o nieagresji”^[21]. Polityka zagraniczna Piłsudskiego zatoczyła więc koło – tak jak w czasie I wojny światowej opowiedział się po stronie państw centralnych, tak i teraz u progu nowych rozstrzygnięć, jakie miały przekreślić postanowienia „(nie)ładu wersalskiego”, przewidywał, że Polska będzie zmuszona do zajęcia miejsca u boku Niemiec, ponieważ na realną pomoc ze strony „mocarstw” zachodnich nie będzie mogła liczyć^[22]. Jednakże Marszałek, jak już wspomniano, Niemcom nie ufał. Dowodzi tego treść jego „testamentu”, jaki na dwa dni przed swoją śmiercią wyjawił ministrowi Beckowi. Nakazywał w nim, aby „jak długo to możliwe, utrzymać obecne stosunki z Niemcami”, lecz jednocześnie „za wszelką cenę utrzymać przymierze z Francją”, przy założeniu, że do sojuszu tego zostanie włączona również Wielka Brytania^[23]. Marszałek uważał bowiem, że „Skuteczna droga do Paryża prowadzi przez Londyn. Jak długo nie nawiążemy bezpośrednich stosunków z Anglią, tak długo polityka polska stać będzie na «lotnym piasku»”^[24].

Najbardziej zastanawiający w tej relacji jest fakt, że Piłsudski w „testamencie” dla Becka nie zawarł żadnych wskazówek dotyczących sposobu postępowania władz RP wobec ZSRR. Wydaje się, że jedynym kryterium oceny, co do sposobu postępowania ze wschodnim sąsiadem Polski pozostawała uwaga Marszałka Polski o „dwóch stołkach”, w postaci paktów o nieagresji, z których to Polska miała „spaść” prędzej czy później. Problem tkwił w tym, że nikt – poza Piłsudskim (i Studnickim) – nie dopuszczał możliwości, że Polska „spadnie z obydwu stołków” jednocześnie^[25]. W dłuższej perspektywie czasu utrzymywanie poprawnych relacji z Niemcami nie było możliwe przy jednoczesnym upartym trwaniu Polski w „sojuszu” z Francją, który zostałby rozszerzony o Wielką Brytanię. Realnym rozwiązaniem tej sytuacji mogło być tylko sprzymierzenie się Polski z Niemcami przeciw „mocarstwom” zachodnim, a następnie wspólne z nimi wystąpienie zbrojne przeciw ZSRR. Druga opcja zakładała bowiem, że pozostając u boku zachodnich „aliantów” Polska podejmie będącą ponad jej siły próbę powstrzymania ekspansji niemieckiej w Europie i tym samym narazi się na ryzyko zawarcia przez Hitlera aliansu ze Stalinem stojącym na czele jedynego mocarstwa, które dokładnie tak samo jak Niemcy, było najbardziej zainteresowane w zdemontowaniu „(nie)ładu wersalskiego”.

Uzupełniając niejako testament J. Piłsudskiego w kwestii relacji RP z ZSRR płk Józef Beck przyjął taktykę izolowania ZSRR, o którym powiadał: „[…] staramy się trzymać z dala od Europy każdą Rosję, białą czy czerwoną”^[26]. Tymczasem jedno spojrzenie na mapę powinno skłonić ministra do poważnego zastanowienia się, czy państewko wielkości ówczesnej Polski – położone w newralgicznym rejonie pomostu bałtycko-czarnomorskiego stanowiącym poważną przeszkodę dla „misjonistycznego” ekspansjonizmu Moskwy w kierunku Zachodu – byłoby w stanie skutecznie „trzymać z dala od Europy” imperium tak ogromnych rozmiarów, jakim był ZSRR. Ponadto trzymanie sowieckiego kolosa „z dala od Europy” wymagało przecież zagwarantowania bezpieczeństwa na zachodnich granicach RP, czyli zawarcia ugody z Niemcami. Czyżby oficer dyplomowany, jakim był pułkownik Beck, nie dysponował na Wierzbowej odpowiednimi mapami, aby to sobie uzmysłowić? Pytanie to pozostawiamy bez komentarza…

Po śmierci Józefa Piłsudskiego min. J. Beck rozpoczął swoje urzędowanie od zainicjowania… zbliżenia z Niemcami, i to w takiej formie, która – jak miało się okazać później – zdecydowanie wykraczała poza testament I Marszałka. Najpierw, na „dobry początek”, Beck występując na forum Ligi Narodów stworzył wrażenie poparcia dla polityki Niemiec w kwestii wprowadzenia powszechnej służby wojskowej (kwiecień 1935 rok), później zaś podobny ton miała jego wypowiedź w dyskusji nt. wypowiedzenia przez Niemcy układów z Locarno (marzec 1936 rok)^[27]. Zdaniem G. Górskiego taka postawa polskiego dyplomaty wynikała nie z racji jego sympatii do Niemców, lecz z powodu jego głębokiej niechęci i pogardy wobec Francji, w której był on osobistością bardzo nielubianą^[28]. Niemniej jednak Zachód odczytał obydwa wystąpienia J. Becka, jako wyraz jednoznacznego poparcia dla polityki Rzeszy. Wrażenie to zostało spotęgowane, kiedy to polska dyplomacja otwarcie wsparła Włochy podczas kryzysu abisyńskiego, co zbiegło się w czasie ze stopniową, lecz zauważalną poprawą oziębłych jak dotąd stosunków niemieckiego Führera z włoskim Duce. Wreszcie w 1937 roku Józefowi Beckowi udało się skłonić Niemcy do podpisania wspólnej deklaracji w sprawie mniejszości narodowych, która w jego ocenie mogła stanowić dla Polski wartościową „polisę ubezpieczeniową” na wypadek, gdyby Hitler zechciał wykorzystać problem mniejszości niemieckiej do rozgrywki z Polską, tak jak miało to miejsce na przykładzie Czechosłowacji.

Prowadząc w taki sposób polską politykę zagraniczną minister Beck mylnie sądził, że przyjęta przez niego linia postępowania wobec Niemiec oceniana jest przez polityków państw zachodnich, jako chwilowe prowizorium. Tymczasem jego poczynania stwarzały przesłanki do postrzegania Polski, jako sprawdzonego i lojalnego sojusznika tak Niemiec, jak i Włoch. Jest rzeczą znamienną, że proniemiecki wizerunek Becka utwierdzali z jednej strony Polacy, należący do antysanacyjnej opozycji politycznej, głoszący, że jest on „[…] zdrajcą przez Niemcy hitlerowskie opłacanym”^[29] i tacy wpływowi dyplomaci, jak ambasador francuski w Polsce Noël, który urabiał Beckowi opinię germanofila, czy wręcz „hitlerofila”^[30]. W tej sytuacji na zachodzie Europy zastanawiano się już tylko, kiedy Warszawa wejdzie w ściślejszy związek z Berlinem i Rzymem.

Postępowanie ministra Becka musiało dawać Hitlerowi asumpt do zadowolenia skoro zadeklarował, że „[…] swoją politykę wschodnią będzie mógł robić wraz z Polską, zamiast robić ją przeciw Polsce”^[31]. Należy tutaj podkreślić, że kanclerz Niemiec wbrew obiegowym opiniom, formułowanym zresztą ex post już po zakończeniu II wojny światowej, nie był naśladowcą typowego dla pruskiego stylu myślenia, „tępego” kursu antypolskiego^[32]. Adolf Hitler znał doskonale geopolityczne realia Wielkiej Wojny i kiedy wypowiadał się publicznie, że jego największym wrogiem jest komunistyczna Rosja to z całą pewnością chciał uchronić Niemcy od powtórzenia się scenariusza wojny na dwa fronty. W osiągnięciu tego celu była mu niezbędna przychylność Polski, ubezpieczającej Niemcy na Wschodzie od ewentualnego ataku ze strony ZSRR. Mając po swojej stronie II RP mógłby bez przeszkód skupić się na inkorporacji Austrii, podporządkowaniu Czechosłowacji, i „pacyfikacji” Francji, by następnie „z marszu” wyruszyć na podbój ZSRR mając za sojusznika tradycyjnie antyrosyjską Polskę. Taki wzorzec „dynamiki podbojów” Hitler miał w planach pod koniec 1937 roku. O ich wiarygodności dobitnie świadczy treść tzw.: protokołu Hossbacha. W dniu 5 XI 1937 roku pułkownik Friedrich Hossbach, pełniący funkcję adiutanta Hitlera, wziął udział, jako stenograf w odprawie kadry dowódczej niemieckich sił zbrojnych. Protokół, który sporządził z tego spotkania zawierał informacje nt. działań, jakie zamierzał podjąć kanclerz Niemiec. W pierwszej kolejności, korzystając ze zbliżenia z Włochami na tle ich wspólnego zaangażowania w wojnę domową Hiszpanii, zamierzał rozprawić się z Francją. Aby osiągnąć ten cel musiał jednak zapewnić sobie spokój na Wschodzie, gdzie sojusznikami Francji były Czechosłowacja i Polska. Ponieważ Rzeczpospolita prowadziła politykę życzliwą wobec Niemiec, Hitler w naturalny sposób postanowił zwrócić się przeciw tej pierwszej. Kanclerz zdawał sobie również sprawę z faktu, że powodzenie akcji przeciw Pradze musiało być poprzedzone zneutralizowaniem Austrii, która dzięki swemu położeniu idealnie nadawała się, jako baza wypadowa do przeprowadzenia demontażu Czechosłowacji^[33].

Zawartość protokołu Hossbacha jednoznacznie wskazuje, że w planach Hitlera Polska w ogóle nie była brana pod uwagę, jako cel niemieckiej agresji. Wręcz przeciwnie: to stronie polskiej, jako pierwszej [!] Niemcy ujawnili swoje zamiary wobec Austrii i Czechosłowacji. Stało się to podczas rozmów, jakie w pierwszych dniach stycznia 1938 roku minister Józef Beck odbył w Berlinie z Hermanem Göringiem – osobą „numer dwa” w Niemczech, odpowiedzialną za stosunki z Polską – a następnie z Adolfem Hitlerem. Szef polskiej dyplomacji ustosunkował się do tych planów dokładnie tak, jak życzył sobie tego Kanclerz. Nie zgłosił mianowicie żadnego sprzeciwu wobec tej akcji przeciw Austrii tłumacząc, że „Polska posiada tamże jedynie interesy gospodarcze”. Następnie wyraźnie zaznaczył, iż Polska jest poważnie zainteresowana „w problemie czeskim”, a swoją uwagę skupia „w pewnym rejonie Czechosłowacji”, jakim było zajęte przez Pragę w 1919 roku Zaolzie^[34]. Prezentując w Berlinie swoje opinie J. Beck był przekonany, że najbezpieczniejszym rozwiązaniem dla Polski będzie skierowanie niemieckiej ekspansji „po linii Dunaju”, co sugerował ambasador RP w Moskwie Juliusz Łukasiewicz^[35].

Wiedząc już, jakie stanowisko zajmie II RP w kwestii Austrii, Hitler podczas swego przemówienia w Reichstagu wygłoszonego 20 lutego 1938 r. nie tylko zwrócił uwagę na „przyjacielskie zbliżenie” z Polską, ale oświadczył także, iż Niemcy respektują polskie prawa na terenie Wolnego Miasta Gdańska [!]^[36]. Natomiast, kiedy został zapoznany ze stanowiskiem Polski w kwestii Czechosłowacji, H. Göring z zadowoleniem stwierdził, że „kanclerz wyraża do polityki polskiej prowadzonej przez p. ministra Becka jak najwyższe zaufanie”, na co usłyszał odpowiedź Becka, że „Polska na zasadzie wzajemności swą linię kontynuować będzie”^[37]. Zdaniem G. Górskiego wystąpienie Hitlera z 20 II 1938 roku stanowiło „[…] najdalej idące uznanie interesów Polski w Gdańsku dokonane przez Niemcy w okresie międzywojennym”^[38]. Rzesza była wówczas skłonna do daleko idących ustępstw na rzecz swego wschodniego sąsiada. Niestety w naj­dogodniejszym dla siebie momencie strona polska nie była zdolna do wypracowania żadnej rozsądnej koncepcji rozwiązania statusu Gdańska. Skalę owego „niedopatrzenia” może nam uzmysłowić dopiero zapoznanie się z tekstem osławionego przemówienia, jakie Beck wygłosił piętnaście miesięcy później w Sejmie RP, kiedy to rozwodząc w teatralnym stylu o „wymiernej cenie pokoju” oraz „bezcennej rzeczy, jaką jest honor” rozdzierał szaty nad żądaniami niemieckimi, dotyczącymi aneksji Gdańska do Niemiec i zbudowania eksterytorialnej linii komunikacyjnej przez Pomorze, perorując, że „[…] szanujące się państwo nie czyni koncesji jednostronnych”^[39]. Czyżby już nie pamiętał, że to jego osobistą „zasługą” było złożenie takiej właśnie koncesji jednostronnej na rzecz Niemiec, ofiarowującej im niemal „za darmo” polskie poparcie w kwestii anschlussu Austrii i demontażu Czechosłowacji? Tego nie dowiemy się już nigdy…

Z kolei w marcu 1938 roku korzystając z milczącej aprobaty Warszawy, A. Hitler przeprowadził anschluss Austrii i od razu zwrócił się przeciw Czechosłowacji. I zarzucając Pradze łamanie praw trzymilionowej „mniejszości” niemieckiej w Sudetach, zażądał przyłączenia tego rejonu do Niemiec. Kryzys, jaki wytworzył się wokół Czechosłowacji został zażegnany przez układ monachijski zawarty przy udziale Włoch, Wielkiej Brytanii i Francji we wrześniu 1938 roku Hitler na mocy jego postanowień zaanektował czeskie Sudety i zyskał w ten sposób idealny punkt wypadowy do likwidacji praskiej państwowości. Obydwu akcjom niemieckim „asystowała” z powodzeniem Polska. Oto bowiem kilka dni po anschlussie Austrii, rząd polski wystosował do władz litewskich ultimatum z żądaniem nawiązania stosunków dyplomatycznych w ciągu 48 godzin. W razie sprzeciwu Warszawa zagroziła Litwie użyciem „innych środków”^[40] (w roku następnym Litwa stanie się obiektem zainteresowania Niemiec, które zażądają od władz w Kownie oddania im spornej Kłajpedy). Poważniejsze działania – z tą różnicą, że „inne środki” znalazły praktyczne zastosowanie – rząd polski podjął w czasie trwania kryzysu czechosłowackiego. Oddziały Wojska Polskiego wkroczyły wtedy na Zaolzie^[41].

W oczach zachodnich polityków akcja polskich sił zbrojnych przeciw Czechosłowacji sytuowała Warszawę powtórnie w roli sprawdzonego i lojalnego sojusznika Niemiec^[42]. Aby złagodzić ten niekorzystny dla Polski obraz sytuacji Beck postanowił zamanifestować swoją „niezależność” od władz w Berlinie. Otóż nie zgodził się na oddanie Niemcom miasteczka Bogumin, przez które przebiegała ważna dla nich magistrala kolejowa. Sądził zapewne, że manifestacja ta pokaże władzom Francji i Wielkiej Brytanii, że Polska mimo wszystko nie akceptuje do końca roli bezwolnego „podwykonawcy” Berlina. Była ona jednak nie tylko spóźniona, ale zupełnie bezużyteczna w kontekście działań, jakie strona polska prowadziła „ręka w rękę” z Niemcami, począwszy od 1935 roku. Poza tym Paryż i Londyn nie zauważyły owego „heroicznego oporu” Józefa Becka. Jedynym państwem, które ze zdziwieniem zwróciły na niego uwagę były oczywiście Niemcy. Berlin potraktował jednak epizod z Boguminem, jako mało znaczącą różnicę zdań, która nie powinna zakłócić dotychczasowej owocnej współpracy z RP. Postanowiono nie reagować by nie zrażać do siebie, lub co gorsza nie utracić cennego partnera^[43].

Jeśli rzeczywiście minister Beck chciał zademonstrować niezależność polityki polskiej od ekspansywnego kursu przyjętego przez Niemcy to powinien znacznie wcześnie poszukać dla nich mocnej przeciwwagi. Zgodnie z testamentem Józefa Piłsudskiego przeciwwagę taką mogła stanowić wyłącznie Wielka Brytania, albowiem na Francję Józef Beck liczyć już nie mógł ^[44]. Wprawdzie sojusz francusko-polski formalnie obowiązywał nadal, lecz poziom nieufności Paryża do Warszawy był zbyt duży, z uwagi na funkcjonujący z powodzeniem nieformalny alians polsko-niemiecki. Zresztą Francja na wypadek ewentualnej agresji Niemiec przeciw Polskę nie byłaby zdolna do udzielenia jej skutecznej pomocy, ponieważ Paryż przez cały okres tzw. dwudziestolecia międzywojennego za jedynie słuszną strategię wobec Niemiec uznawał głęboką defensywę (symbolem tej polityki stała się budowa linii Maginota). Innym decydującym czynnikiem wykluczającym Francję, jako alianta Polski było notoryczne „trzymanie się klamki” Moskwy w konstruowaniu przez Paryż planów powstrzymywania ekspansji niemieckiej w Europie. W tej sytuacji Beck powinien był uważnie „zerkać” w stronę Wielkiej Brytanii. Możliwość nawiązania bliższych relacji z Londynem pojawiła się przed nim aż dwukrotnie i to w takich chwilach, które dla zdecydowanych przeciwników kooperacji polsko-niemieckiej mogłyby zostać uznane, niemalże za „dar niebios”, decydujący o polskim „być albo nie być”.

Po raz pierwszy okazja do rozpoczęcia wiążących rozmów z rządem Jego Królewskiej Mości pojawiła się na początku sierpnia 1938 roku, czyli w środku kryzysu czechosłowackiego, kiedy do Gdyni przybył Alfred Duuf-Cooper, pełniący urząd Pierwszego Lorda Admiralicji. Ten wpływowy polityk był zdecydowanym przeciwnikiem polityki appeasementu, tzn. polityki ustępstw prowadzonej przez premiera Nevilla Chamberlaina względem Hitlera (o reprezentowanej przez niego „twardej linii” najlepiej świadczy fakt, iż tuż po podpisaniu przez jego kraj „kapitulanckiego” układu monachijskiego niezwłocznie podał się do dymisji). Lord Duuf-Cooper podczas spotkania z szefem polskiego MSZ wskazywał na konieczność powstrzymania Niemiec w obawie, że ich polityka doprowadzi do wybuchu kolejnej wojny światowej. Beck zgodził się z tą opinią i wyraził szacunek dla polityki brytyjskiej w tej kwestii. Duuf-Cooper zachęcony postawą Becka zapytał go, co zamierza uczynić w sytuacji, jeżeli rząd brytyjski przyjmie z aprobatą fakt, iż polskie stanowisko jest zbieżne z opinia Londynu: „[…] co Pan wyobrażałby sobie jako następny krok? Wymianę poglądów? Porozumienie?”. Beck z pewnością nie „wyobrażał” sobie zbyt wiele skoro na tak bezpośrednią propozycję podjęcia współpracy polsko-brytyjskiej zareagował raptowną ucieczką od rzeczonego tematu do nic nieznaczących ogólników^[45]. Dlaczego też Lord Duuf-Cooper został przez Józefa Becka odprawiony „z kwitkiem”? Być może minister Beck uważał, iż na ówczesnym etapie Niemcy nie stanowią dla Polski zagrożenia i nie warto ich drażnić prowadzeniem rozmów z Anglikami? Albo też, sądził, że uzyskanie dla Polski Zaolzia mogło się odbyć jedynie via Berlin, bez wsparcia Londynu. Jeśli tak było to musiał on być niemile zaskoczony, gdy dowiedział się, że to właśnie pod naciskiem Wielkiej Brytanii rząd w Pradze został zmuszony oddać Niemcom czeskie Sudety. Być może, gdyby przyjął wcześniej ofertę brytyjską Wojska Polskie nie musiałyby w ogóle wkraczać na Zaolzie, które RP mogłaby uzyskać dzięki „mediacji” Londynu. Warszawa nie występowałaby już wtedy, jako sojusznik Niemiec, co tak fatalnie zostało odebrane na Zachodzie, lecz jako nowy aliant Wielkiej Brytanii.

Tymczasem „w kolejce” państw chętnych do zawarcia przymierza z Polską w dalszym ciągu cierpliwie oczekiwały Niemcy. Pierwszy „ukłon” w tym kierunku wykonał nowy szef niemieckiego Auswärtiges Amt Joachim von Ribbentrop. Podczas rozmowy z ambasadorem Józefem Lipskim, jaka odbyła się 24 X 1938 roku w Berlinie, minister ten przedstawił projekt „[…] uporządkowania istniejących między obu krajami punktów spornych i ukoronowania rozpoczętego przez marszałka Piłsudskiego i Führera dzieła zbliżenia”^[46]. Projekt ów zawierał propozycję wcielenia Gdańska do Niemiec (zapewniając stronie polskiej utrzymanie połączeń kolejowych i uprzy­wilejowaną pozycję gospodarczą w tym mieście), budowy linii kolejowej i autostrady łączącej Niemcy „właściwe” z enklawą prusko-wschodnią i przystąpienia Polski do paktu antykominternowskiego. Znalazła się w nim także propozycja przedłużenie paktu o nieagresji z Polską na okres dwudziestu pięciu lat i gwarancja uznania za nienaruszalną granicy polsko-niemieckiej. Istotnym uzupełnieniem tego projektu były sugestie o konieczności prowadzenia spójnej i skoordynowanej polityki wobec ZSRR, podjęcia współpracy w sprawach kolonialnych i zorganizowania akcji przymusowej emigracji ludności żydowskiej^[47]. Józef Beck zapoznał się z projektem niemieckim i 31 października wysłał Lipskiemu instrukcje, o treści których polski ambasador poinformował Ribbentropa 19 listopada. Beck odrzucił w całości postulaty przedłożone przez Berlin, lecz mimo to zaproponował wspólny polsko-niemiecki protektorat nad Gdańskiem – bez udziału Ligi Narodów. Jednocześnie ostrzegł, że „[…] każda próba włączenia Wolnego Miasta do Rzeszy, musi nieuchronnie prowadzić do konfliktu”^[48].

Jakkolwiek Berlin był pod silnym wrażeniem odpowiedzi szefa polskiego MSZ, to już 22 listopada ambasador Niemiec w Warszawie, Helmut von Moltke, zapewniał Becka o tym, że Ribbentrop uważa „[…] stosunki polsko-niemieckie to kapitał, który zdał egzamin i uratował pokój” i nadal przywiązuje „najwyższą wagę do dobrych stosunków polsko-niemieckich”^[49]. Według von Moltkego minister przyjął też do wiadomości, że „[…] Gdańsk jest zagadnieniem, w którym stanowisko Polski jest zdecydowane i że Polska nigdy nie zgodzi się na radykalne jego załatwienie”^[50]. Ta życzliwa „wyrozumiałość” Ribbentropa miała dać o sobie przy okazji kolejnej jego rozmowy z Lipskim, przeprowadzonej 15 grudnia, kiedy to nie poruszył on już kwestii statusu Wolnego Miasta, lecz skupił się jedynie na wybadaniu stosunku Polaków do postulatu budowy eksterytorialnej linii komunikacyjnej przez Pomorze.

Jednak Niemcy nie zamierzali ustępować w sprawie Gdańska. Świadczy o tym treść rozmowy Becka z Hitlerem, jaka odbyła się w Bertechsgaden 8 I 1939 roku. Przywódca Niemiec oświadczył polskiemu ministrowi, że Gdańsk jest miastem niemieckim i prędzej czy później znajdzie się w granicach Rzeszy. Zaznaczył jednak, iż rozwiązanie to „[…] w niczym nie ścieśni wszelkich uprawnień polskich w Gdańsku” i zapewnił, że „[…] w żadnym razie Rzesza nie zaskoczy Polski faktami dokonanymi”. Wyraził również nadzieję, aby „[…] na drodze wspólnego porozumienia znaleźć wyjście z sytuacji i osiągnąć jakąś formę zabezpieczenia słusznych interesów tak Polski, jak i Niemiec”. Na koniec oświadczył, że „[…] gdyby udało się w tej sprawie dojść do porozumienia, to można by zupełnie i definitywnie wyczyścić i usunąć wszelkie trudności między obu państwami”^[51].

Odpowiedź, jaką Beck udzielił Hitlerowi była oczywiście odmowna, ale mimo jego nieustępliwej postawy kanclerz Niemiec nadal łudził się, że polski minister zmieni zdanie. Pod koniec stycznia 1939 roku wysłał do Warszawy Ribbentropa, aby omówił ze stroną polską kwestię przynależności Gdańska i postulat budowy autostrady i linii kolejowej przez Pomorze. Także i tym razem Beck „odrzucił w sposób kategoryczny postulat autostrady eksterytorialnej” i oznajmił, że „na ustępstwa, co do Gdańska iść nie możemy”^[52].

Reakcja szefa polskiego MSZ musiała być kompletnym zaskoczeniem dla Niemców, którzy wszystkie swoje dotychczasowe plany realizowali po skonsultowaniu ich z II RP. Mimo to, do samego końca Niemcy nie chciały utracić możliwości kontynuowania współpracy z Rzecz­pospolitą i przyjęły wobec niej postawę wyczekującą. Świadczyć o tym może brak reakcji Berlina na zastosowaną przez Warszawę silną presję administracyjną wobec mniejszości niemieckiej w Polsce. Jej reprezentanci byli skłonni uznać, że stali się ofiarą, jaką Berlin zamierzał złożyć „na ołtarzu” poprawnych relacji z Warszawą^[53]. O tym jak bardzo musiało zależeć Niemcom na zawarciu przymierza z Polską przekonują również instrukcje Berlina dla gdańskiego Senatu odradzające im organizowania antypolskich manifestacji^[54]. Nie koniec na tym. Kanclerz Niemiec 1 III 1939 roku w rozmowie z ambasadorem Lipskim, niezrażony dwuznaczna postawą Becka, komplementował go, jako „mądrego i szlachetnego człowieka” i zapewniał równocześnie, że nie dopuści do konfliktu polsko-nie­miec­kiego^[55].

Hitler nie mógł jednak w nieskończoność czekać na decyzję Warszawy i postanowił poddać – niepisany jak dotąd – alians z Polską ciężkiej próbie. Bez wcześniejszego poinformowania Warszawy przystąpił mianowicie do zlikwidowania Czechosłowacji. Równocześnie 14 III 1939 roku przy poparciu Berlina dokonała się secesja Słowacji, która ogłosiła się niepodległym państwem. Dwa dni później oddziały Wehrmachtu nie napotykając praktycznie żadnego oporu wkroczyły do Pragi. Hitler powołał do istnienia tzw. Protektorat Czech i Moraw, znajdujący się pod jego całkowitą kontrolą. Kilkanaście dni później 23 marca wojska niemieckie rewindykowały na rzecz Niemiec litewski port Kłajpedę. Łatwo się domyślić, że Warszawa została kompletnie zaskoczona działaniami Berlina. Adolf Hitler sądził zapewne, że likwidując niemiłego Polsce sąsiada, stanowiącego „posterunki sowieckie” u jej południowych granic i jednocześnie dokonując okrążenia Polski aż z trzech kierunków (zachód, północ i południe), skłoni Warszawę do pozytywnego rozpatrzenia dezyderatów niemieckich i zawarcia tak przez niego upragnionego przymierza^[56].

Na tle powyższych wydarzeń należy rozpatrywać treść rozmów, jakie Ribbbentrop przeprowadził z ambasadorem Lipskim 21 i 26 III 1939 roku. Podczas pierwszej z nich niemiecki minister przypomniał ofertę A. Hitlera ze stycznia i ponowił propozycję uznania za nienaruszalną granicy polsko-niemieckiej. Zapewnił też chęci utrzymania dobrych stosunków, dając do zrozumienia, że „powstające między nami trudności wynikają także z braku całkowitego zrozumienia rzeczywistych zamiarów Rzeszy”. Aby je naświetlić zaprosić przedstawicieli obydwu państw do rozmów „[…] na wyższym szczeblu”^[57]. Kiedy jego awanse nie odniosły żadnego skutku kilka dni później próbował sondować „czy w wypadku uspokojenia opinii publicznej istniałaby jakakolwiek szansa, że propozycje eksterytorialnej autostrady i niemieckiej suwerenności nad Gdańskiem mogłyby być podjęte przez rząd polski w niedalekiej przyszłości”. Zniżył się też do zadania pytania, „dlaczego w Polsce panuje taka nieufność” wobec polityki pro­wadzonej przez A. Hitlera^[58]. Mimo takiej postawy Ribbentrop niczego nie osiągnął. Następnie 27 III 1939 roku J. Beck wezwał do siebie ambasadora von Moltke i oznajmił mu, że każda akcja niemiecka w Gdańsku zostanie potraktowana przez stronę polską, jako casus belli^[59]. Wobec takiej wypowiedzi, następujące po niej oświadczenie ministra – wyrażone podczas tej samej rozmowy – o gotowości podjęcia rozmów w kwestiach spornych dzielących Warszawę i Berlin całkowicie mijało się z celem.

W czasie gdy trwały rozmowy polsko-niemieckie nastąpił zupełnie nieoczekiwany, lecz zbawienny dla Becka, zwrot wydarzeń. Kiedy 21 marca Ribbentrop rozmawiał z Lipskim w Berlinie, do Warszawy dotarł telegram z Londynu zawierający propozycję powstrzymania ekspansjonistycznych planów Niemiec w koalicji nie tylko z Wielką Brytanią i Francją, ale również w porozumieniu z ZSRR^[60].

Beck nie podjął inicjatywy brytyjskiej, widząc w niej słusznie, istotne zagrożenie dla swojej polityki utrzymywania „równego dystansu” pomiędzy Berlinem i Moskwą, a także „izolowania” tej ostatniej od polityki europejskiej. Brytyjczycy orientowali się w obawach Becka wobec ZSRR i kilka dni później 27 III 1939 roku ponowili swoją propozycję w kształcie, który – jak przypuszczali – powinien być „strawny” dla szefa polskiej dyplomacji. Tak jak poprzednio wysłano ją telegraficznie do ambasadora Wielkiej Brytanii w Polsce (czyżby Beck znał już jej treść, kiedy w tym samym dniu udzielił odprawy ambasadorowi Niemiec?). Lecz nie był on jedynym adresatem. Depeszę o identycznej treści otrzymał bowiem ambasador Wielkiej Brytanii w Rumunii. Stanowisko wyrażone przez Brytyjczyków było następujące: apelowali oni do władz polskich i rumuńskich o utworzenie antyniemieckiej koalicji w przymierzu z Wielką Brytanią i Francją, lecz bez udziału ZSRR. Do udziału w tejże koalicji Londyn zamierzał zjednać też „egzotyczny duet”, złożony z Grecji i Turcji^[61].

Brytyjczycy zdawali sobie sprawę, że druga z tych opcji nie miała większego sensu z geostrategicznego punktu widzenia, ale było to dla nich zupełnie bez znaczenia, albowiem w tym czasie zamierzali osiągnąć jeden zasadniczy cel: odwrócić uwagę Hitlera od Zachodu, wikłając Niemcy w długotrwałą wojnę z państwami położonymi na Wschodzie. Zyskaliby w ten sposób jakże cenny czas na przygotowanie się do wojny. Aby nadać swojej propozycji należytą wagę 31 marca 1939 roku premier Chamberlain przemawiając w Izbie Gmin złożył takie oto oświadczenie: „[…] na wypadek jakichkolwiek działań wojennych mogących wyraźnie zagrozić niepodległości Polski i które by rząd polski uznał za konieczne odeprzeć przy użyciu swych narodowych sił zbrojnych, rząd Jego królewskiej Mości będzie się czuł zobowiązany do udzielenia rządowi polskiemu na­tych­miastowego poparcia będącego w jego mocy”^[62].

Na przedłożoną przez Brytyjczyków ofertę minister Beck udzielił odpowiedzi podczas swojej wizyty w Londynie 5 IV 1939 roku. Zanim jednak poznamy jej szczegóły musimy poczynić jedną uwagę. Otóż odpowiedzi tego polityka z ogromnym napięciem oczekiwano nie tylko w Londynie, ale również w Berlinie. A. Hitler w dalszym ciągu liczył bowiem na to, że Polska opowie się po stronie Niemiec i to mimo faktu, iż stosunki dwustronne znajdowały się wówczas w stanie głębokiego kryzysu na tle sporu Warszawy z Berlinem o status Gdańska oraz ogłoszenie przez Marszałka E. Rydza-Śmigłego częściowej mobilizacji WP (26 III). Władze brytyjskie zupełnie nie zdawały sobie sprawy ze skali tlącego się sporu i nadal postrzegały Polskę, jako lojalnego i sprawdzonego alianta III Rzeszy. Dlatego też Brytyjczycy pragnęli za wszelką cenę odciągnąć władze w Warszawę od zawarcia oficjalnego przymierza z Niemcami. Chcąc osiągnąć ten cel Londyn zdecydował się udzielić Polsce – ryzykując przy tym stan własnych relacji z Niemcami – daleko idącego poparcia. Chcąc zneutralizować dyplomatyczną akcję Brytyjczyków 1 IV 1939 roku konlerz wygłosił kontrprzemówienie w bazie morskiej w Wilhelmshaven (w tym miejscu trzeba przyznać, że Hitler wybrał idealne miejsce na udzielenie ostrzeżenia będącego mocarstwem morskim „perfidnemu Albionowi”, niż baza niemieckiej marynarki wojennej). Z relacji ambasady brytyjskiej w Niemczech przesłanej do Londynu wynika niezbicie, że przemówienie to miało wydźwięk jednoznacznie defensywny, nie zawierało żadnych antypolskich akcentów, lecz było nacechowane bardzo silnym tonem antyangielskim. Kanclerz ostrzegał mianowicie, że angielska próba okrążenia Niemiec (oczywiście przy pomocy Warszawy, wabionej przez Brytyjczyków możliwością zawarcia sojuszu z „największym imperium światowym”) doprowadzi do wybuchu wojny^[63]. Jak napisał Górski „[…] w tym dniu najsilniejsze karty w ręku trzymał minister Beck. […] I Niemcy, i Anglicy czekali na jego decyzje”^[64].

Rzeczywiście był to decydujący moment na podjęcie decyzji sytuującej Polskę po stronie „lądowej” Rzeszy Niemieckiej, lub „morskiej” Wielkiej Brytanii, których rządy były ze sobą zgodne tylko w jednej kwestii, a mianowicie, że Polska jest „kluczem do sytuacji”^[65]. Niestety minister Beck nie zdobył się nawet na krztynę odwagi, by właściwie posłużyć się owym cennym „kluczem” z korzyścią dla narodowych interesów Polski. Szef polskiego MSZ mógł zapewnić sobie niemal bezwarunkowe poparcie władz Zjednoczonego Królestwa w realizacji koncepcji utworzenia bloku państw tzw. „Trzeciej Europy”, oddzielającej Niemcy od Rosji. Była ona, co prawda nierealna, gdyż spóźniona o co najmniej 20 lat, lecz próby jej powołania mogły stanowić dla Londynu czasowe „odroczenie” starcia z Niemcami. Mógł również stanowczo odrzucić umizgi przestraszonych Brytyjczyków i stanąć u boku Berlina, zapewniając Polsce bezpieczeństwo w strefie wpływów niemieckich, a więc nie tylko na jej granicach zachodnich i północnych, ale również południowych, gdzie Hitler stworzył podporządkowany sobie Protektorat Czech i Moraw i „niepodległe” państwo słowackie, pozbawiające Polskę marzeń o uzyskaniu wspólnej granicy z Węgrami, które to państwo i tak od stycznia 1939 r. stało się członkiem paktu antykominternowskiego.

Beck nie wybrał żadnej z tych opcji. Zamiast tego postanowił nadal lawirować między Berlinem a Londynem. Nie był w stanie zrozumieć, że możliwości gry na czas właśnie się wyczerpały. Niebawem miał się przekonać, jak brzemienne w skutkach były jego poczynania.

Facebook