Agnieszka Suchowierska, Wojciech Eichelberger, Królewicz Śnieżek. Baśniowe stereotypy płci, Wydawnictwo Czarna Owca, Warszawa 2012, ss. 262

            Gdy na ekrany kin trafia nowa – mogąca z pewnością oburzyć konserwatystów – bajka Disney’a zatytułowana „Krudowie” niejako konieczną staje się dyskusja nad potencjałem przekazu skierowanego do dzieci w sferze tworzenia ich poczucia własnego miejsca w rodzinie i w społeczeństwie, a także stosunku do wartości i tradycji. Dzieło to uzmysławia jak potrzebna jest refleksja nad pokarmem dla duszy najmłodszych, który może być zatruty. Wyrazy uznania za inicjatywę w obszarze rozważań temu poświęconych, ale nie tylko, bo i za niecodzienną inwencję twórczą należą się Agnieszce Suchowierskiej oraz Wojciechowi Eichelbergerowi, którzy w swej bardzo aktualnej – nie tylko z uwagi na wspomnianą nowość kinową – książce pod tytułem „Królewicz Śnieżek. Baśniowe stereotypy płci” pokazali – w sposób ciekawy, a przy tym obrazowy – potencjalne społeczne konsekwencje modyfikacji znanych od lat i lubianych baśni. Baśnie napisane od nowa, w których role do jakich przywykliśmy są realizowane przez przedstawicieli innych płci, wcale nie muszą być gorsze od dotychczasowych, jak z powodzeniem przekonują i udowadniają autorzy. Wszak dobro zawsze w ostatecznym rozrachunku zwycięży i zostanie nagrodzone… Niemniej na uwagę zasługują komentarze psychoterapeuty i wskazania dotyczące szans i zagrożeń, o których zawsze warto pamiętać, przed udostępnieniem dziecku bajki – obojętne w jakiej formie by ona była.

            Starcie dobra ze złem stanowiło dotąd w baśni tło dla panujących stosunków społecznych. W tym przypadku autorzy do skrajnego antynomicznego punktu doprowadzili kreowany przez nie obraz rzeczywistości, w której panuje patriarchalny model rodziny, a męskości i kobiecości przypisuje się określone zadania związane z rolami – mężczyzny oraz kobiety. Wszystko to daje wgląd w starcie między innymi feminizmu, szowinizmu, maskulinizmu i uświadamia czytelnikom jak potężny instrument społecznego panowania mogą stanowić właśnie niepozorne baśnie.

            Warto napomknąć, że baśnie: „Czerwony Kapturek i Czerwony Kapturek”, „Śpiąca Królewna i Śpiący Królewicz”, „Księżniczka na ziarnku grochu i Książę na ziarnku grochu”, „Dziewczynka z zapałkami i Chłopiec z petardami”, „Królewna Śnieżka i Królewicz Śnieżek”, „Nowe szaty cesarza i Nowe życie cesarzy”, „Kopciuszek i Kopciuszek” zostały doskonale omówione z różnych perspektyw, na przykład: socjologicznej, psychologicznej, antropologicznej i innych. Najciekawsze w tym wszystkim jest jednak to, że autorzy nie tylko przy ich wykorzystaniu omówili właściwości i cechy znamienne oryginalnych baśni, ale i opowiedzieli je od nowa po to, aby sformułować analogiczne wnioski w odniesieniu do całkiem nowatorskich stworzonych przez nich tekstów kultury. Efekt takiej obróbki, a przede wszystkim komentarzy, jakimi zostały one wzbogacone jest zdumiewający. Z pewnością zburzy pogląd na bajki, który wykształcił nam się w dzieciństwie oraz sprawi, że będziemy uważniejszymi, a przede wszystkim świadomymi rodzicami, którzy udostępniają dzieciom odpowiednie dla nich treści. Po lekturze nasuwają wszak się pytania – czy my sami lub nasi znajomi celowo wychowujemy dzieci na męskich szowinistów lub maskulinizujemy nasze córeczki?

            Bajki napisane od nowa – skierowane w dużej mierze do rodziców – mają nie tylko walor edukacyjny, o którym mowa była wyżej. Zawierają w sobie także cenne przesłania i morały. Pozwalają zrozumieć do czego mogłoby doprowadzić zaburzenie struktury społecznej czy absolutna zamiana ról społecznych pomiędzy reprezentantami płci. Autorzy piszą między innymi o potrzebie zrozumienia tradycji i nieuciekaniu się do rozwiązań autodestruktywnych, poprzez które rozumieją na przykład nieustanne narzekanie na własny los, obwieszczanie światu niezadowolenia z jakości własnego życia oraz jestestwa. Kwestionują powszechny dzisiaj zabieg celebrowania bólu. Namawiają raczej do podjęcia działania, wzięcia własnego losu w swoje ręce. Siedzenie z założonymi rękami lub informowanie innych o własnych chceniach nigdy nie zastąpi pracy naszych rąk. Wszak nie można całe życie liczyć na to, że ktoś przyjdzie i nam pomoże lub zrobi za nas. Przy tym ukazują cele, jakie stawia współczesność, w wymiarze cywilizacyjnym zarówno przed kobietami, jak i mężczyznami. Jak się okazuje, warto podjąć wyzwanie, zmierzyć się z nimi.

            Reprezentatywny dobór baśni powoduje, że czytelnik otrzymuje do rozważenia cały zestaw ciekawych wątków – od miłości, przez awans społeczny, po rasizm. Ważny jest także Bóg i szacunek do człowieka, mające w baśniach wiele obliczy wymagających z naszej strony uwagi i zastanowienia się nad nimi. Autorzy czynią je często pretekstami do zadania ważnych pytań, na które każdy z nas powinien sobie sam odpowiedzieć – nim będzie za późno. Na przykład: „Ciekawe, skąd w nas wszystkich to niedorzeczne przeświadczenie, że starość i śmierć, bezradność i niedołężność nas nie dotyczą? Że dostaniemy ułaskawienie, jeśli tylko będziemy bardzo chcieć”.

            Książka Agnieszki Suchowierskiej oraz Wojciecha Eichelbergera pod tytułem „Królewicz Śnieżek. Baśniowe stereotypy płci” zasługuje na uwagę czytelników szczególnie dziś, gdy na ekrany kin wchodzą filmy produkcji amerykańskiej, które mogą negatywnie wpłynąć na wyobrażenie naszych dzieci o ich roli w społeczeństwach czy zrozumienia własnego miejsca w rodzinie. Warto po nią sięgnąć, aby nie tylko być w stanie lepiej interpretować baśnie, ale rozumieć ich przekaz i towarzyszące im szanse i zagrożenia dla dorastającego pokolenia. To niezwykle aktualne oraz obowiązkowe dzieło w biblioteczce każdego rodzica i osób zainteresowanych rozwojem dziecka i tematyką baśni.

Krzysztof Wróblewski

Książka jest dostępna na stronie Wydawnictwa: http://www.czarnaowca.pl/psychologia/krolewicz_sniezek,p314731480

a.me.