Cordova Sanchez: Państwo totalitarne a autorytarne

Na świecie jest 195 państw, mają one różne rządy i ustroje polityczne. Z biegiem lat można było zauważyć, iż coraz więcej krajów stawało się demokratycznymi. Jednak na świecie dalej istnieje wiele krajów, które mają rządy autorytarne (min. Białoruś czy Arabia Saudyjska) lub totalitarne (w mniejszej ilości). Czym różnią się te dwa ustroje państw?

Termin autorytaryzm pojawił się po I wojnie światowej i wraz z totalitaryzmem był używany jako opozycja demokracji. Autorytaryzm jest rozumiany jako każda organizacja państwowa, której reżim nie jest liberalno-demokratyczny, konstytucyjny, czyli tam, gdzie władzę sprawuje rząd opresyjny, który zapobiega krytyce i ogranicza korzystanie z niektórych swobód publicznych. Stanowi formę państwa, które powołując się na interes publiczny rządzi bez uwzględniania konstytucji danego kraju i nie zezwala na opozycję.[1]

W bardzo ogólnym sensie reżimy autorytarne służą do nazywania wszelkiego rodzaju reżimów antydemokratycznych. Jednak współcześnie pojęcie autorytaryzmu w klasyfikacji ustrojów politycznych zarezerwowane jest dla konkretnego typu systemu antydemokratycznego. W ten sposób dokonuje się rozróżnienia między autorytaryzmem a totalitaryzmem.

W typologii systemów politycznych reżimy nazywa się autorytarnymi, jeżeli wywyższają one aspekt dowodzenia i gardzą konsensusem. Ideologie autorytarne to te, które zaprzeczają zasadzie równości ludzi wobec prawa, podkreślają zasadę hierarchiczną i często wywyższają niektóre elementy autorytaryzmu, jakby były cnotami. Autorytaryzm jako ideologia podkreśla, że ​​władza musi być uznana i sprawowana za pomocą siły. Porządek państwa jest przedkładany nad wolnością indywidualną.

Reżimy autorytarne to systemy polityczne o ograniczonym pluralizmie politycznym, w których przywódca (lub mała grupa) sprawuje władzę w granicach nieokreślonych formalnie, ale dających łatwo się przewidzieć. Z tej definicji wynika, że ​​ reżimy autorytarne rozwijają się w kontekstach, w których istnieje wyraźna linia podziału między państwem identyfikowanym z władcami, a resztą społeczeństwa. Autorytaryzm nie szanuje praw ludzi ani nie daje im wolności – wszyscy muszą robić to, na co im się pozwala i nic więcej. Nie sprzeciwia się jakimś konkretnym grupom politycznym, etnicznym czy ekonomicznym, tylko represjonuje wszelką opozycję. Rządy autorytarne często sprawują kontrolę nad strategicznymi elementami sił zbrojnych i bezpieczeństwa oraz próbują przejąć media. [2]

Można wyróżnić siedem typów autorytaryzmu:

  1. Autorytaryzm biurokratyczno-wojskowy – władza należy do grupy wywodzącej się z wyższych kręgów aparatu państwowego i wojska; występuje pluralizm polityczny, ale bez wolnej rywalizacji wyborczej.
  2. Autorytaryzm organicznego statalizmu – zakłada hierarchiczny porządek państwowy; pluralizm jest dopuszczalny, lecz grup interesów i grup społeczno-gospodarczych; może występować monopartia wspierająca system władzy.
  3. Autorytaryzm mobilizacji postdemokratycznej – zmierza do dużej mobilizacji politycznej społeczeństwa; występuje silna masowa partia rządząca, a państwo wyraźnie utożsamia się z jakąś ideologią; system ten powstaje po załamaniu się skompromitowanego czy niewydolnego ustroju demokratycznego.
  4. Autorytaryzm mobilizacji postniepodległościowej – powstaje po zwycięskim zakończeniu walki narodowowyzwoleńczej w środowisku niezdolnym do zbudowania demokracji; słaba monopartia; występuje wyraźna chęć stworzenia ideologii państwowej; rozbudowanym kult przywódcy, często prezentowanego jako „ojciec niepodległości”.
  5. Autorytaryzm posttotalitarny – reprezentują go systemy komunistyczne, które przeszły gruntowny proces destalinizacji i odstąpiły od aspiracji totalitarnych.
  6. Autorytaryzm niedoskonałego totalitaryzmu – pojawia się, gdy rozwój jakiegoś systemu w kierunku totalitaryzmu został z jakichś powodów zahamowany i w rezultacie powstał reżim autorytarny, stosujący wszakże różne procedury właściwe dla totalitaryzmu, ale w tym przypadku jest to totalitaryzm bardzo miękki.
  7. Autorytaryzm rasistowskiej demokracji –– trwała dominacja mniejszościowej grupy rasowej nad grupą większościową, jednak w obrębie tej uprzywilejowanej grupy obowiązują reguły demokracji; przykładem jest Republika Południowej Afryki za czasów apartheidu.[3]

Są opinie, że reżimy autorytarne są typowe dla krajów nisko rozwiniętych, a wraz ze wzrostem gospodarczym mogą stać się demokratyczne. Historia jednak wskazuje na pewne przeciwstawne tendencje. Wzrost rozwoju gospodarczego może zaostrzać napięcia, przez rosnące aspiracje, ale nie rosnące gratyfikacje finansowe. Może to zwiększać skłonności do przemocy lub represji. Wpływają na to dominujący typ przywództwa politycznego, kultura polityczna i stopień koncentracji władzy. Podatne na rządy autorytarne są na przykład struktury zwane „caudillismo”, ponieważ przywódcy pośredni są w nich bardzo słabi i działają bardziej jak „łańcuchy dowodzenia niż uczestnicy wspólnego kierunku”.[4] Krótko mówiąc, autorytaryzm wiąże się z koncentracją i centralizacją władzy i kontrolą społeczną. Kiedy mechanizmy kontrolne społeczeństwa są scentralizowane geograficznie, formy organizacji niezależnych są represjonowane i władza wykonawcza dominuje nad ustawodawczą, a autorytaryzm osiąga największą siłę.

Totalitaryzm w ścisłym tego słowa znaczeniu jest typem organizacji prawno-polityczno-społecznej, w której ingerencja państwa w życie obywatela jest szeroka i gdzie, wolności jednostki są całkowicie tłumione. Powszechnie uważa się, że totalitarny charakter miały państwa faszystowskie i komunistyczne.

Podstawowymi cechami totalitaryzmu można wskazać : dążenie państwa do nadzorowania wszystkich stosunków społecznych (rodzina, praca, kultura itp.); dążenie do kontrolowania w jak największym stopniu wszystkich aspektów życia indywidualnego; państwo jest zawsze ponad jednostką. Państwu totalitarnemu zależy na kontrolowaniu tych aspektów znacznie bardziej niż w jakimkolwiek innym reżimie. Giovanni Sartori pisze: „Wielką różnicę sprawia też to, czy i w jakim zakresie dopuszczana bądź tolerowana jest autonomia podsystemów i niezależność podgrup (w dziedzinach innych niż polityka). Podczas gdy dyktatury nietotalitarne w stosunku do grup znajdujących się na zewnątrz prowadzą politykę separacji, dyktatury totalitarne mają i siłę, i motywację, by forsować całkowite zniszczenie wszystkich podsystemów”.[5]

System totalitarny – odmiennie niż autorytaryzm – zawsze utożsamia się z jakąś ideologią i w związku z tym cały aparat państwa stoi na jej straży.  Zmierza do opanowania całej rzeczywistości społecznej. Kreuje rzeczywistość i ma swoją wizję historii. Posiada niemal cechy podobne do wiary religijnej. Jest ustrojem, w którym ideologiczna nadrzeczywistość wypiera realność.[6]

Totalitaryzm składa się w dużym stopniu z braku swobody. Jego celem jest ograniczenie wolności sumienia (wypowiedzi, informacji, edukacji), wolności politycznej ,wolności ekonomicznej (własność indywidulana produkcji czy handlu), swobody wyjazdu, poruszania się i opuszczania terytorium państwa.

System ten również wyróżnia się jedną partią, na której czele stoi wódz o praktycznie nieograniczonych uprawnieniach (lub bardzo szerokich) i stanowi najwyższy autorytet aparatu państwowego. Państwo takie posiada silnie scentralizowaną gospodarkę, oficjalną ideologię o zasięgu globalnego światopoglądu społecznego narzuconą bezwarunkowo i przymusowo dla całej populacji, na terytorium danego państwa. Porządek zapewnia wszechobecna organizacja policyjna. Charakterystyka ta jest wspólna dla wszystkich systemów totalitarnych.

Totalitaryzm jest typem organizacji prawno-polityczno-społecznej. Państwo maksymalnie rozszerza swoje sfery interwencji, dążąc do kontroli ludzkich zachowań. Wolności jednostki zostaje ograniczona zarówno w przepisach prawnych jak w praktyce.

Totalitaryzm służy przede wszystkim tworzeniu ideologii supremacji politycznej, społecznej, religijnej, etnicznej lub kulturowej. Ideologia ta pozwala liderowi  określać osobiste cele i narzucać je całemu społeczeństwu oraz dążyć do ich osiągnięcia za pomocą siły. Totalitaryzm charakteryzuje się niedemokratycznym reżimem, w którym władza opiera się na jednej osobie lub zredukowanej grupie, który przedkłada rację państwa nad racją obywateli. Lider totalitarny dąży do zniszczenia instytucji, ponieważ reprezentują one ograniczenia dla niego. Całkowicie kontroluje również system edukacji i prasę, a wszelkie postępy ekonomiczne, naukowe i technologiczne są wykorzystywane wyłącznie dla dobra systemu i jego członków.[7]

Podsumowując można wskazać zasadnicze różnice dzielące autorytaryzm od  totalitaryzmu. Oba te zjawiska zakładają dyktaturę, z tym że dyktatura w ramach autorytaryzmu jest łagodniejsza, zaś w totalitaryzmie jest ona znacznie bardziej rygorystyczna i opresyjna. Przedmiotem zainteresowania autorytaryzmu z reguły jest tylko polityka. Jest nawet w polityce dopuszczalny pewien margines pluralizmu, pod warunkiem, że nie jest groźny dla władzy. W sferach życia publicznego innych niż polityka jest dopuszczany pluralizmu idei i postaw. W totalitaryzmie sprawujący władzę dążą do zniszczenia każdego przejawu pluralizmu i nie uznają jakichkolwiek granic czy ograniczeń. W autorytaryzmie nie występuje ideologiczny porządek polityczny, natomiast totalitaryzm zawsze utożsamia się z agresywną ideologią. W autorytaryzmie ośrodkiem decyzji politycznych jest władza państwowa, działająca w oparciu o podporządkowaną jej administrację. Totalitaryzm często sprowadza władzę państwową na drugi plan, bo znacznie ważniejszy jest dla niego ruch rewolucyjny i monopartia, której struktura dominuje nad strukturami państwowymi.[8]

Urszula Cordova Sanchez

 

[1] R. Tokarczyk, Autorytaryzm – dociekanie istoty pojęcia, Historia i polityka nr 2/3, Lublin 2010

[2] E. Florio, Democracia, Autoritarismo y Totalitarismo, Universidad Nacional de Lomas de Zamora

[3] J.J. Linz, Totalitarian and Authoritarian Regimes, w: Handbook of Political Science, F.I. Greenstein, N.W.

Polsby (eds.), t. III, Addison–Wesley 1975

[4] Collier, David: El Nuevo Autoritarismo en América Latina, Fondo de Cultura

Económica, México, 1985

[5] G. Sartori, Teoria demokracji, przeł. P. Amsterdamski i D. Grinberg, Warszawa 1994

[6] M. Bankowicz, Autorytaryzm i totalitaryzm – analiza porównawcza

[7]  E. Florio, Democracia, Autoritarismo y Totalitarismo, Universidad Nacional de Lomas de Zamora

[8] M. Bankowicz, Autorytaryzm i totalitaryzm – analiza porównawcza

Click to rate this post!
[Total: 6 Average: 4.5]
Facebook

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *