Katarzyna Kłosińska, Etyczny i pragmatyczny. Polskie dyskursy polityczne po 1989 roku, Narodowe Centrum Kultury, Warszawa 2012, ss. 252
Monografia pt. „Etyczny i pragmatyczny. Polskie dyskursy polityczne po 1989 roku” autorstwa Katarzyny Kłosińskiej otwiera nową serię wydawniczą Narodowego Centrum Kultury „Ojczysty – dodaj do ulubionych” utworzoną specjalnie dla tych czytelników, którzy pragną na bieżąco zapoznawać się z wynikami badań dotyczących języka polskiego pojmowanego jako kluczowy czynnik narodowej tożsamości i dobra narodowej kultury[1]. Recenzowana pozycja wydawnicza to znakomita inauguracja serii, ponieważ stanowi pewną próbę eksplikacji zjawisk obecnych w łonie języka polityki w latach 1989-2012. Z kolei liczne egzemplifikacje pozwalają dostrzec ich złożoność, a tym samym docenić ogrom pracy autorki, włożony w próbę wyróżnienia i opisania dyskursów etycznego i pragmatycznego w polskiej rzeczywistości politycznej.
K. Kłosińska jest językoznawcą, pracownikiem naukowym na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego. Swoje zainteresowania badawcze koncentruje wokół problematyki związanej ze współczesną polszczyzną. Zajmuje się zwłaszcza kulturą języka polskiego, semantyką oraz leksykologią. Stąd najnowsza książka autorki oferuje czytelnikowi perspektywę językoznawcy, a nie politologa.
W związku z powyższym polityka – w zgodzie z zaproponowaną optyką – jawi się jako zbiór treści symbolicznych oraz jednocześnie sfera działań utylitarnych. K. Kłosińska skoncentrowała się bowiem na jej ukazaniu w kontekstach: myśli społecznej, postaw polityków, postaw społecznych i języka, ukazując przy tym potrzebę sformułowania takiego ujęcia, skądinąd podyktowaną chęcią zarysowania rzeczywistego obrazu języka polityki[2].
Warto przy tym zauważyć, że autorka ze szczególną dbałością o precyzję pojęciową zaprezentowała metodologiczne i materiałowe podstawy badań. Godny uwagi oraz interesujący poznawczo jest rozdział poświęcony przedstawieniu dyskursu jako uzewnętrznionej myśli i uwewnętrznionej mowy. Ciekawe są także autorskie charakterystyki ujęć tekstów pisanych nadawców zbiorowych w charakterze reprezentacji społecznych sposobów myślenia o polityce.
Niemniej zasadniczym przedmiotem książki są dyskursy. Autorka wyodrębniwszy dyskurs etyczny, zwróciła uwagę na funkcjonowanie kategorii moralności w języku polskiej polityki. Uznała ją przy tym za najważniejszą wartość występującą pod postacią m.in. uczciwości i prawdy. Dla jego odróżnienia od dyskursu pragmatycznego za istotny uznała sposób opisywania świata to znaczy eksponowanie negatywnych aspektów rzeczywistości oraz symptomatyczną metaforykę. Zważywszy na rolę nadawcy w kształtowaniu państwa, dokonała eksplikacji misji, służby i panchronii, natomiast w obliczu egzemplifikacji relacji między nadawcą a odbiorcą unaoczniła istotę przyjmowania ról „przewodnika” oraz „ojca narodu”, a także dała pogląd na postawę biernej roszczeniowości. Zarysowała dwa aspekty omnipotencji nadawcy, który z jednej strony wie, a z drugiej może wszystko oraz znamienną „konieczność” leżącą po jego stronie. Co ciekawe, K. Kłosińska wskazała na dwie odmiany dyskursu etycznego: romantycznego i socjalistycznego. Przy czym udowodniła obrazowymi przykładami, że każdy z nich eksponuje inne kategorie i wartości.
Autorka uprzedzając zarzuty dotyczące nazwy drugiego z wyróżnionych przez nią dyskursów dokonała zestawienia jego wyznaczników z ideami towarzyszącymi myśli liberalnej. Zaznaczyła przy tym również fakt istnienia najważniejszych dla jego istoty pojęć takich jak: gospodarka i własność, gospodarka i sukces, gospodarka z „żabiej perspektywy”, siła, sukces, wolność. W ramach wspólnoty wskazała na człowieka jako istotę państwową – obywatela, istotę ekonomiczną – podatnika, istotę wolną – jednostkę. Z kolei w kontekście sposobu opisu świata zwróciła uwagę na eksponowanie pozytywnych aspektów rzeczywistości oraz znamienną metaforykę. W odróżnieniu od dyskursu etycznego, role nadawcy w kształtowaniu państwa zdefiniowała w oparciu o kategorie konkretu, fachowości, konkretnego horyzontu czasowego. Natomiast nadawca to „jeden z nas”, jednakże wymaga on od odbiorcy wysiłku na rzecz wcielania postulowanych wartości w życie, co ma związek z poczuciem odpowiedzialności za państwo.
Należy zauważyć, że K. Kłosińska nie poprzestała na zarysowaniu dyskursów, lecz również dokonała ich komparatystyki: „Tak jak dyskurs etyczny gloryfikuje przeżywanie (wartości, sacrum), tak dyskurs pragmatyczny gloryfikuje działanie, które najogólniej dałoby się określić jako dążenie do sukcesu – własnego i państwa – poprzez bogacenie się”[3]. Skonfrontowawszy je ze sobą, zwróciła uwagę na różne konceptualizacje wolności, godności, własności i siły, co pozwala czytelnikowi dostrzegać wyraźną dystynkcję pomiędzy opisanymi dyskursami.
Niewątpliwą wartość poznawczą mają także zestawienia zaproponowane przez autorkę na łamach rozdziału szóstego, gdzie skoncentrowała się na zależności dyskurs – gatunek tekstu. Dał on bowiem asumpt do interesujących konstatacji zamieszczonych w zakończeniu, dotyczących m.in. eklektyczności języka podmiotu politycznego, rodzaju dyskursu a nazw prawica, lewica, siły bon motów, a także dyskursu w sytuacjach szczególnych na przykładach katastrofy smoleńskiej oraz kryzysu rządowego jako „sytuacji »diagnostycznej« dla sposobu autoprezentacji polityka.
Monografia Katarzyny Kłosińskiej pt. „Etyczny i pragmatyczny. Polskie dyskursy polityczne po 1989 roku” to niezwykle ciekawa propozycja badania tekstów o charakterze perswazyjnym oraz interesująca próba stworzenia paradygmatów mogących posłużyć do ich interpretacji, przy uwzględnianiu kontekstów, np. kulturowego czy politycznego. Bez wahania można ją zatem polecić wszystkim czytelnikom zainteresowanym komunikowaniem politycznym w Polsce po 1989 roku – zadowoli bowiem nawet najbardziej wymagających odbiorców.
Joanna Rak
a.me.
Książkę można kupić m.in. tu: http://www.nck.pl/art,pl,zapowiedzi,100029.html
[1] Zob. K. Dudek, Przedmowa, [do:] K. Kłosińska, Etyczny i pragmatyczny. Polskie dyskursy polityczne po 1989 roku, Narodowe Centrum Kultury, Warszawa 2012, s. 7.
[2] K. Kłosińska, dz. cyt., s. 16.
[3] Tamże, s. 145.
