Brazylijskie jiu jitsu (BJJ) to sport stosunkowo młody. Jednak ogromnie popularny na całym świecie. Na jego sukces największy wpływ miały i ciągle mają udane występy zawodników bjj w galach MMA Pride oraz  UFC. Nazwiska takie, jak Gracie, Silva, czy Aldo skutecznie promowały i promują tę dyscyplinę wśród innych sportów walki.

Omawiając genezę brazylisjkiejgo jiu jitsu trzeba przenieść się do Azji. To właśnie stąd judoka Mitsuyo Maeda wyruszył do Brazylii. U podstaw brazylijskiego jiu jitsu  znajduje się judo mistrza Jigoro Kano twórcy Kodokanu. Człowiek, który z jednej strony uwielbiał tradycję i historię swojego kraju, z drugiej modernista, chcący połączyć tradycję z nowoczesnością. Najlepszym przykładem  ilustrującym jego zainteresowania jest stworzone przez niego judo. System  łączący tradycję i techniki jiu jitsu z wymaganiami ówczesnego świata. Opierając się na tzw. paradoksie Kano (techniki mniej niebezpieczne dla zdrowia są w praktyce skuteczniejsze od technik bardziej  brutalnych, można je wielokrotnie przećwiczyć w walce) wybrał elementy, które nie powodowały uszczerbku na zdrowiu, usunął śmiertelne techniki. Stworzył bardzo skuteczny system, który szybko zainteresował i przyciągnął wielu adeptów. Skuteczność nowego systemu zaczęła przyciągać uwagę miłośników sportów walki z innych kontynentów m.in. Rosjan, którzy później  na bazie m.in. judo stworzyli sambo.    

Jednym z uczniów  Kano był Mitsuyo Maeda,  który wyjechał ze swej ojczyzny. Podróżował po świecie,  zarabiając na życie walkami.  Zmienił nazwę swojego systemu walki z judo na jiu jitsu ponieważ Kodeks Kodokanu zabraniał walczyć za pieniądze. Pomimo tego, jego styl opierał się głównie na technikach judo oraz doświadczeniach, jakie wyniósł z odniesionych walk. W 1914 roku zamieszkał w Brazylii. Poznał tam Gustao Gracie, brazylijskiego polityka, od którego uzyskał pomoc. W ramach  rewanżu Japończyk postanowił  nauczyć syna Brazylijczyka, Carlosa swojego systemu walki. Carlos trenował już wtedy boks i zapasy.

Carlos Gracie ciągle walczył na brazylijskich  ulicach w formule vale tudo. Pojedynki poza prawem, pozbawione wszelkich zasad, były w tym czasie bardzo popularne. Carlos ciągle doskonalił własny system walki oraz nauczał swoich braci (Oswaldo, Gastao, Helio) i synów (Carlson, Carley).  Był tak dobrym zawodnikiem, że wygrywał z każdym przeciwnikiem, niezależnie od wagi ciała i stylu walki. Sam nigdy nie przegrał,  stał się legendą. Jednocześnie Carlos uczył swoich braci filozofii życia oraz zasad zdrowego żywienia. W efekcie Carlos stał się pionierem w dziedzinie tworzenia diet dedykowanych dla sportowców, a jego „Dieta Gracie” w połączeniu z Jiu-Jitsu stały się synonimem zdrowia.

Bracia Carlosa doskonalili system jiu jitsu (stał się znany jako Gracie Jiu Jitsu), uczyli nowych członków  rodziny. W 1979 roku Rorion Gracie wyjechał do Stanów Zjednoczonych aby tam  popularyzować BJJ. W pojedynkach w USA Rorion pokonał m.in. Ralpha Alegrię, mistrza kickboxingu. W latach dziewięćdziesiątych powstało Ultimate Fighting Championship (UFC) – federacja MMA. Royce Gracie wygrał kilka turniejów. Pokonał największych mistrzów sztuk walk z całego świata. W innym turnieju – Extremal Fighting Championship (EFC) – triumfował Ralph Gracie. Z kolei w World Combat Championship zwyciężył Renzo Gracie. Rodzina  Gracie wypromowała brazylijskie jiu jitsu zarówno w walkach męskich, jak i żeńskich(Kyra Gracie). W chwili obecnej najlepsi zawodnicy MMA również przynoszą sławę bjj, jednak wielu z nich wciąż pobiera nauki u rodziny  Gracie.

 Styl brazylijskiego jiu jitsu w dalszym ciągu jest rozbudowywany, dostosowywany do współczesnych wymagań. Obecnie BJJ ćwiczy większość zawodników MMA, ponieważ bez umiejętności walki w parterze nie poradzą sobie w klatce czy na ringu. Brazylijskie jiu jitsu trenują m.in. Mel Gibson,  Richard Norton, Steven Seagal. Popularny Ed O’Neill (znany jako Al Bundy) otrzymał czarny pas od samego Roriona Gracie, u którego trenował kilkanaście lat.

BJJ obejmuje walkę w stójce, zwarciu i parterze. Podstawowe dwie formuły walki w BJJ to: walka w gi (kimonie) oraz walka bez gi (submission fighting). Każda z tych formuł posiada własne zasady. W formułach bjj często startują również zawodnicy sambo, czy judo.  

Brazylijskie jiu-jitsu koncentruje się na walce z jednym przeciwnikiem. Celem walki jest poddanie przeciwnika za pomocą dźwigni, duszenia. Walka na zawodach w brazylijskim jiu-jitsu najczęściej trwa 5 minut (z możliwością ewentualnej dogrywki)  odbywa się głównie w parterze. Polega na sprowadzeniu przeciwnika do parteru, unieruchomieniu go i wykonaniu techniki kończącej – dźwigni bądź duszenia, zmuszającej przeciwnika do poddania się bądź pozbawiającej go przytomności. Za  każdą technikę przyznawane są punkty, więc jeżeli przeciwnik nie zostanie poddany przed czasem, o wyniku walki decydują punkty.

Brazylijskie jiu-jitsu opiera się na chwytach. Dominują w tej dyscyplinie dźwignie, duszenia oraz inne techniki unieruchamiania przeciwnika. Nie stosuje się uderzeń. Wykorzystuje się rzuty mające na celu sprowadzenie przeciwnika do parteru, jednak nie są tak rozbudowane, jak w  judo czy sambo. Chwyty w parterze często wykonuje się nogami poprzez zahaczenie lub objęcie części ciała przeciwnika. Jednym z elementów charakterystycznych dla brazylijskiego jiu-jitsu jest tzw. garda. Garda polega na objęciu nogami przeciwnika stojącego lub klęczącego przez zawodnika leżącego.

Brazylijskie jiu-jitsu wykształciło własną, specyficzną tradycję. Japońskie elementy zostały odrzucone, dodano natomiast elementy charakterystyczne dla kultury Brazylii: naszywki z symbolami narodowymi Brazylii, tatuaże będące wyrazem specyficznej religijności Brazylijczyków,  jak i  te nawiązujące do idei walki. Często nie ćwiczy się w tradycyjnym stroju do jiu-jitsu (tzw. gi), a w zwykłych  spodenkach  i  koszulce. Nie ma znanej ze stylów tradycyjnych pracy nad doskonaleniem jednej techniki oraz rozwojem duchowym (koncentracja, medytacja etc.) Wykształcono również własną filozofię. Opiera się na tzw. trójkącie Gracie łączącym w sobie efektywność, cierpliwość i kontrolę. Element efektywność zawiera w sobie efektywne wykorzystanie własnej siły i energii. Uczy, jak kierować swoją pracą zarówno na treningu, jak i życiu codziennym. Jak przy najmniejszym wysiłku osiągnąć maksimum w każdej dziedzinie życia. Cierpliwość odnosi się wyczucia, tzw. timingu należy wiedzieć kiedy przejść do ataku, wyczekać właściwy moment. Natomiast kontrola to element, który wymaga najwięcej pracy. Zarówno w walce, jak i życiu codziennym bez kontroli nad sobą i przeciwnikiem można przegrać bardzo szybko. Trzy elementy tworzące Trójkąt Gracie pozwalają na sukces na macie, jak i życiu prywatnym. Uczą postaw, które pomagają człowiekowi unikać zagrożeń używkowych, czy innych czyhających na nas w  neoliberalnym świecie. Uczą, że nie należy lekceważyć innych ludzi, należy pracować nad sobą, w ten sposób można się spełnić na wielu płaszczyznach.  

Brazylijskie jiu-jitsu zawdzięcza swą obecną popularność kilku czynnikom. Przede wszystkim, ważną rolę odegrała skuteczność zawodników tej dyscypliny w walkach MMA Ponadto brazylijskie jiu-jitsu nie kultywuje wschodniej tradycji ani ceremoniału, przyciągając tym samym osoby, które nie są nimi zainteresowane. Techniki brazylijskiego jiu-jitsu stwarzają złudzenie prostych. Także przeznaczenie na walkę dużej części treningu znajduje uznanie u młodzieży, która może się wykazać w bezpośredniej rywalizacji. Ponadto brazylijskie jiu jitsu tak, jak inne sztuki walki uczy wytrwałości, pracy nad sobą i w grupie, dbania o swoje zdrowie oraz szacunku do drugiej osoby. Jest sportem, który można zacząć trenować w różnym wieku (co pokazał popularny Al. Bundy) i niezależnie od predyspozycji.

Tekst ukazał się w:  „Magna Polonia” nr 4 maj – lipiec 2013

 Tomasz Kosiński