Małgorzata Dawidek Gryglicka, Historia tekstu wizualnego. Polska po 1967, Korporacja Ha!art, Kraków-Wrocław 2012, ss. 752
Małgorzata Dawidek Gryglicka w swej nowatorskiej pracy pod tytułem „Historia tekstu wizualnego. Polska po 1967” skoncentrowała się na opisaniu zjawiska tekstu pojętego jako dzieło sztuki. Uporządkowała również w łonie tak nakreślonego pola badawczego fakty historycznoartystyczne we współczesnej sztuce polskiej. Zarysowała jakie inspiracje, motywacje, procesy uwarunkowały rozwój form tekstu wizualnego, a w konsekwencji wpłynęły na wpisanie tekstu w zakres sztuki konceptualnej. Szczególnie wartościowe jest zarysowanie ich przemian po 1989 roku, albowiem daje spojrzenie na kondycję współczesnej twórczości wizualnotekstowej i pozwala na sformułowanie wniosków dotyczących jej przyszłości. Autorka z wielką dociekliwością przedstawia meandry procesu twórczego i interpretacyjnego.
Literatura oraz sztuka – czego w sposób przekonujący dowodzi autorka – posiadają wiele punktów wspólnych, przy czym ich oblicza nieodmiennie zaskakują. Warto nadmienić, że przejawy ich o siebie ocierania zostały bardzo dobrze zilustrowane na kartach książki. Bezcenna jest w odniesieniu do dostrzeżenia ich istoty autorska próba poszukiwania narzędzi badawczych służących interpretacji fascynujących zjawisk z pogranicza sztuki i literatury, dających świeże spojrzenie na status dzieł sztuki.
W rozdziale „Jak czytać” z ogromną pasją autorka pisze o istocie skutecznego czytania nietradycyjnych dzieł sztuki. Trafnie wskazuje między innymi, że: „Zarówno obraz (rysunek), jak i tekst (poezja) są próbą dotarcia artysty do esencji obrazowanego lub opisywanego przedmiotu bądź zjawiska. Artysta nie koncentruje się na formie, naśladowczo przenosząc ją na papier, ale podejmuje wysiłek zrozumienia istoty rzeczy poprzez obserwację i interpretację, namysł nad nią, a w konsekwencji przekazanie jej w najlepszy z możliwych sposobów”. Sztuką jest zatem nie tylko tworzenie, ale i odczytywanie i interpretowanie inspirujących dzieł.
Godny przemyślenia przez czytelnika jest rozdział poświęcony patrzeniu – jego możliwościach i nazbyt obciążających sam proces słabościach. Wszak: „Patrzenie jest więc wstępem, oczekiwaniem widzenia. Czuwaniem. Samo patrzenie jest posiadaniem obrazu, natomiast widzenie uwarunkowane patrzeniem jest posiadaniem i obrazu, i wiedzy o nim”. Problematyka odbioru tekstu wizualnego jest jednak o wiele bardziej złożona, co czyni jej poznawanie tym bardziej pasjonującym przeżyciem. Pomocna w tym okaże się bez wątpienia książka „Historia tekstu wizualnego. Polska po 1967”, gdyż pokaże co może być znaczącą przeszkodą dla widzenia, „rodzajem ślepoty”, a co faktycznie decyduje o zobaczeniu i poznaniu świata.
Interesujące są refleksje Małgorzaty Dawidek Gryglickiej na temat wizualizacji, poezji konkretnej oraz jej klasyfikacji w Polsce, ponieważ pozwalają zrozumieć jej pochodzenie oraz poznać charakter w kontekście ruchu światowego, a przede wszystkim zrozumieć dlaczego jej cechę symptomatyczną stanowią cele tworzenia. Są świadectwem ogromnego znawstwa przedmiotu autorki. Ono też ujawnia się w zaprezentowanym na kartach książki raporcie dotyczącym stanu polskich badań literacko-artystycznych.
Rozdział trzeci dotyka znaczącej kwestii „obrazów słów”, czyli właściwie poetyckowizualnej twórczości Stanisława Dróżdża. Autorka skoncentrowała się na omówieniu fenomenu jego dzieł. Trafne spostrzeżenia w tej sferze wydają się nieocenioną pomocą dla początkujących bądź poszukujących drogi do sukcesu artystów. Pozwolą również poznać na czym polega w sztuce wkraczanie na dotychczas niezdefiniowane tereny i dostrzec niebagatelne znaczenie tych kroków.
Szczegółowe omówienia wartościowych przykładów w dziedzinie poezji współczesnej zawierają rozdziały pod tytułem „O konkretystycznym środowisku wrocławskim” oraz „Topografia tekstografii. Polska”. Zostały one podparte bogatą i imponującą bazą źródłową, a także dają doskonałe podłoże teoretyczne do prowadzenia własnych analiz w tej dziedzinie. Małgorzata Dawidek Gryglicka ukazała w nich, w całej okazałości, zróżnicowane sposoby dążenia do osiągania niepowtarzalności, aktualności, ekstremalnych form wiersza konkretnego i wszystkiego, co jest w stanie zaabsorbować i zachwycić odbiorcę. To niesłychanie inspirujące dla osób zajmujących się zawodowo lub z zamiłowania interpretowaniem lub pisaniem współczesnej poezji.
W związku z brakiem opracowań dotyczących współczesnych form tekstu wizualnego, to znaczy: hipertekstu, hiperobrazu, liberatury, nieocenione są analizy wykonane przez autorkę. Dostarczają wniosków na temat przemian dokonujących się na przestrzeni dziejów w łonie twórczości rodzimych artystów. Pozwalają zauważyć pewne powracające tendencje i nowe trendy. A dzięki świetnej narracji sam proces poznawczy będzie niezapomnianą przygodą intelektualną dla każdego czytelnika.
Solidnie i bardzo ładnie wydana, pięknie zilustrowana książka autorstwa Małgorzaty Dawidek Gryglickiej pod tytułem „Historia tekstu wizualnego. Polska po 1967” to wartościowa propozycja dla czytelników zainteresowanych rodzimą kulturą w całej jej złożoności i wraz z towarzyszącymi jej badaniu trudnościami wynikającymi z występowaniem sztuk „w zawieszeniu” pomiędzy różnymi dyscyplinami. Zdecydowanie książka warta polecenia.
Krzysztof Wróblewski
Książka jest dostępna na stronie Korporacja Ha!art: http://www.ha.art.pl/wydawnictwo/zapowiedzi/2150-malgorzata-dawidek-gryglicka-historia-tekstu-wizualnego-polska-po-1967-roku.html
a.me.