Irlandzka Armia Republikańska (IRA) to ugrupowanie, które budzi ogromne kontrowersje. Znajduje wielu zwolenników i przeciwników zarówno pośród prawicy i lewicy. Z jednej strony przedstawia romantyczny etos walki o niezależność, tradycję, religię i niepodległość, z drugiej przywołuje na myśl zamachy terrorystyczne, które pochłonęły wiele ofiar.

Aby omówić działalność IRA najpierw  należy skrótowo przedstawić historię Irlandii, która odgrywa kluczową rolę w zrozumieniu polityki tej organizacji.  W swych najdawniejszych czasach Irlandia była podzielona na pięć królestw: Ulster (Ulaidh), Meath (Midhe), Leinster (Laighin), Munster (Mumhain), i Connaught.  Między  V – VI wiekiem doszło do pełnej chrystianizacji  wyspy, przypisuje się to działalności św. Patryka.  Podzielone na małe księstwa terytorium padło atakiem wikingów w VIII w. n.e. Pomiędzy X – XI  wiekiem tworzą się zręby jednego państwa, co pozwala przeciwstawić się Normanom. Najsłynniejszym przywódcą walk przeciw najeźdźcom był Brian Śmiały (Brian Bóruma) , który odbił Dublin w 1002 roku oraz spalił Drzewo Thora – święte drzewo wikingów, został królem Irlandii. Zginął w 1014 roku w walce z Normanami.

  Od XII wieku Irlandia stopniowo przechodzi pod panowanie angielskie. W XV wieku zaczęto wprowadzać reformy mające na celu wzmocnienie brytyjskiej władzy, m.in. uznanie kontroli angielskiej nad parlamentem irlandzkim.  Pod koniec XVI wieku zaczęła się protestancka kolonizacja prowincji Ulster. W 1641 roku wybuchło  powstanie  irlandzkich katolików. Zostało krwawo stłumione przez Cromwella w 1652 roku.  Efektem tego były liczne represje dotykające katolików m.in. konfiskata ziemi i przekazanie jej protestantom.  Pod koniec XVII wieku dochodzi do dalszych represji.  Przywrócono obowiązek płacenia przez wszystkich mieszkańców (niezależnie od wyznania) podatku na rzecz państwowego Kościoła anglikańskiego. Zakazano katolikom zasiadania w irlandzkim Parlamencie; tzw. prawa karne uniemożliwiły katolikom obejmowania wszelkich stanowisk w urzędach i wojsku, wykonywania zawodów prawniczych, nauczania, uczenia się za granicą, kupowania ziemi lub dziedziczenia jej po protestantach. Po rewolucji francuskiej przyznano katolikom prawa polityczne. Dzięki wsparciu Francuzów zjednoczeni Irlandczycy wzniecili powstanie irlandzkie w 1798 roku. Po jego upadku rząd brytyjski przeforsował w 1800 unię realną Wielkiej Brytanii z Irlandią i rozwiązano Parlament w Dublinie, a protestanccy posłowie z Irlandii weszli do brytyjskiej Izby Gmin. W 1803 doszło do nieudanego buntu pod przywództwem Roberta  Emmeta.  XIX wiek to okres walki o prawa do ziemi dla chłopów irlandzkich ,  zwiększenie niezależności Irlandii oraz respektowanie praw katolików.

W 1905 roku powstaje partia Sinn Fein, jako grupa społecznych, politycznych i kulturalnych irlandzkich organizacji. W  poniedziałek wielkanocny, 24 kwietnia 1916 roku połączone siły Irlandzkich Ochotników i socjalistycznej Armii Obywatelskiej Jamesa Connolly’ego opanowały wiele znaczących budynków w Dublinie. Proklamowali utworzenie Republiki Irlandii, której prezydentem został Patrick Pearse. Po 5 dniach powstanie zostało krwawo stłumione. 16 przywódców na czele z Conolly’m i Pearse’m zostało skazanych na karę śmierci. Ten ruch wywołał oburzenie zarówno w Irlandii, jak i w Anglii oraz USA. Przegrane powstanie okazało się sukcesem propagandowym. Sinn Fein zaczęła zyskiwać poparcie społeczne. Pozwoliło to na wygranie wyborów w Irlandii w 1918 roku.

IRA rozpoczyna działalność

W 1919 roku proklamowano Republikę Irlandii oraz ogłoszono powstanie Irlandzkiej Armii Republikańskiej na czele z Michaelem Collinsem.  IRA rozpoczęła klasyczną walkę partyzancką przeciwko angielskim żołnierzom.  W 1920 Irlandia, decyzją rządu w Londynie została podzielona na część katolicką (26 hrabstw ze stolicą w Dublinie) i protestancką (6 hrabstw ze stolicą w Belfaście).  Katolicka część miała uzyskać status dominium brytyjskiego[1] pod warunkiem, iż Irlandczycy uznają zwierzchność króla angielskiego, cofną uchwałę o powstaniu niezależnej republiki oraz zgodzą się na przyłączenie protestanckiej części do Wielkiej Brytanii. Mimo protestów części IRA  w 1921 roku warunki zostały spełnione. Jednym z sygnatariuszy traktat angielsko-irlandzki był Michael Collins.  Doprowadziło to do rozłamu w IRA na cześć popierającą traktat (utworzyli armię Wolnego Państwa Irlandzkiego) oraz IRA antytraktatową. Przeciwnicy traktatu doprowadzili do wybuchu wojny domowej w 1922 roku. Trwała 15 miesięcy. W walkach zginęło w zależności od źródeł 1 -2 tys. ludzi, zabity został Michale Collins. Zwyciężyli zwolennicy podziału Irlandii.

Południowa cześć Irlandii bardzo szybko osiągnęła niepodległość. W 1937 roku w Dublinie uchwalono konstytucję. Podczas II wojny światowej Irlandia zachowała neutralność. W tym czasie IRA próbowała podjąć próby współpracy z III Rzeszą[2]. Po wojnie działalność IRA skupiła się na walce o odzyskanie 6 hrabstw protestanckich należących do Wielkiej Brytanii,  organizacja zaczęła skłaniać się ku ideologii marksistowskiej. W latach 50 XX wieku IRA przeprowadzała ataki na granicy Irlandii Północnej, jednak nie były one skuteczne. Do ponownego, masowego odrodzenia organizacji doszło w 1969 roku. W lipcu tego roku pokojowa manifestacja Katolickiego Ruchu Obrony Praw Obywatelskich w Londonderry została zaatakowana przez protestanckie bojówki (B – specials). Policja nie reagowała. Katolicy postanowili znowu walczyć. Jesienią 1969 odbył się kongres IRA doszło do podziału organizacji na dwie frakcje PIRA (Provisional IRA – IRA Tymczasowa) która  postawiła na wartości republikańskie, zaczęła przygotowania do walki partyzanckiej oraz Official IRA (IRA oficjalna). Zaczęto budować barykady, uniemożliwiające przejazd i utrudniające działania policji i wojska (tzw. strefy No – Go).

30 stycznia 1972 roku w Derry, w Irlandii Północnej, w czasie trwania pokojowej, katolickiej demonstracji żołnierze brytyjscy zabili 13 jej uczestników i ranili 14. Wydarzenie to przeszło do historii pod nazwą „krwawa niedziela”[3]. Zaczęła się wojna, w której IRA walczyła nie tylko z ulsterską policją i brytyjską armią, ale również z protestanckimi organizacjami zbrojnymi (np. UVF, LVF). 1972 rok to najbardziej krwawy rok w historii powojennego IRA. W skutek akcji terrorystycznych zginęły 474 osoby, w tym 255 zabitych przez IRA. Konflikt przeniósł się poza Irlandię Północną np. w Birmingham podłożono bomby w dwóch pubach, zginęło 9 osób. Przez całą dekadę lat 70 XX wieku dochodzi do zamachów i starć z policją. W 1979 roku zostaje zabity krewny królowej brytyjskiej lord Mountbatten oraz uszkodzono Westminster Hall w wyniku zamachu bombowego.

Bardzo istotną datą w historii IRA jest 5 maja 1981 roku. Po 66 dniach strajku głodowego umiera Bobby Sands, lider IRA i poseł Izby Gmin. Nie był to pierwszy strajk głodowy. 27 października 1980 roku grupa irlandzkich więźniów odmówiła przyjmowania pokarmu. Żądali m.in. prawa do utrzymywania kontaktów z innymi więźniami, prawa do jednego widzenia, jednego listu i jednej paczki w tygodniu, czy możliwości organizowania własnych zajęć edukacyjnych i rekreacyjnych. Bezskutecznie, strajk upadł w grudniu 1980 roku. Władza nie spełniła żądań protestujących, którzy w wyniku głodu byli w ciężkim stanie i znajdowali się w szpitalach. Podjęto decyzję o nowym strajku, którego liderem miał zostać Robert „Bobby” Sands. Drugi protest rozpoczął się 1 marca 1981 roku, aby zwiększyć jego skuteczność postanowiono, iż kolejni strajkujący przyłączą się stopniowo. Miał to zapewnić większą skuteczność, wywrzeć presję na władzę. W międzyczasie w okręgu South Tyron miały odbyć się wybory uzupełniające do Izby Gmin. Postanowiono, że wystartuje w nich Bobby Sands. Uzyskał ponad 30 tys. głosów i został posłem. Po 66 dniach głodówki Sands zmarł. Na pogrzebie zjawiło się ponad 100 tysięcy osób, w wyniku zamieszek zginęło kilkanaście osób. Władza wciąż nie  ustępowała, strajk trwał dalej. Zmarły kolejne osoby. Irlandzki Kościół namówił rodziny więźniów, którzy zapadli w śpiączkę, aby poprosiły więzienne władze o podanie im kroplówek. Strajk przestał mieć sens, został rozwiązany 3 października.            

Lata 80 XX wieku to w dalszym ciągu walka partyzancka. W zamachach IRA giną kolejne osoby. W 1984 roku śmierci uniknęła ówczesna premier Wlk. Brytanii Margaret Thatcher. Bombę podłożono w Brighton, w hotelu, gdzie odbywał się zjazd partii konserwatystów. Atakowano przedstawicieli władzy, protestanckich prokuratorów, żołnierzy, policjantów, sędziów, polityków. Na początku lat 90 XX wieku przeprowadzono zamachy bombowe w centrach największych brytyjskich miast wyrządzając ogromne szkody. Jednak IRA ostrzegła telefonicznie, iż planuje zamachy w skutek czego było niewiele ofiar wśród cywili.

We wrześniu 1994 roku doszło do pierwszego zawieszenia broni, przetrwało do 1996 roku. W 1997 roku ogłoszono kolejne, które trwa do dziś. W 1998 roku podpisano porozumienie wielkopiątkowe między rządami Irlandii i Wlk Brytanii. Opierało się na uznaniu pokojowych i demokratycznych metod działania, w ciągu dwóch lat od podpisania zostaną wypuszczeni więźniowie organizacji paramilitarnych i nastąpi rozbrojenie tych organizacji,  Irlandia zobowiązała się do zmiany zapisów w swojej konstytucji dotyczących roszczeń terytorialnych wobec Irlandii Północnej, a Wielka Brytania zobowiązała się uchylić ustawę o administrowaniu Irlandią. Członkowie IRA, którzy nie zgodzili się z zawieszeniem broni powołali RIRA (Real IRA – Prawdziwa IRA) ujawniła się również CIRA (Continuity IRA, IRA Kontynuacja) która wyodrębniła się w 1986 roku, gdy IRA zrezygnowała z niezasiadania swoich przedstawicieli w organach Republiki Irlandzkiej i Wielkiej Brytanii (Irlandii Północnej), ale organizacja trzymała to w tajemnicy.

Po zamachach na WTC w 2001 PIRA oddała część swojego arsenału do zniszczenia, wycofała się z działalności terrorystycznej. W dalszym ciągu walczy CIRA, jednak ma ograniczone pole działania. Mała ilość członków oraz brak wsparcia finansowego od Irlandzkiej emigracji w USA powoduje sporadyczną aktywność bojówkarską. 28 lipca 2005 roku IRA oficjalnie ogłosiła koniec walki zbrojnej, a 26 września złożyła wycenianą na ponad 150 ton broń. Rząd angielski w ramach współpracy ogłosił plan normalizacji dla Irlandii Północnej, zakładający zmniejszenie liczby brytyjskich żołnierzy w tej prowincj o połowę (ok 5 tys. żołnierzy)

W dalszym ciągu aktywna zostaje RIRA jednak jej działalność sprowadza się do walki z międzynarodowym systemem finansowym, czy lokalnymi dilerami narkotyków. Postulat walki o przyłączenie Irlandii Północnej do Irlandii jest aktualny, jednak związane z tym działania nie są już tak brutalne i brawurowe, jak miało to miejsce  w latach 70 i 80 XX wieku. W 2012 roku doszło do zjednoczenia organizacji, walczących o przyłączenie Północnej Irlandii. Prawdziwa IRA (RIRA), Republikańska Akcja Przeciwko Narkotykom (RAAD) i niezależni działacze połączyli się w jedną organizację – IRA. Utworzenie jednej organizacji, ma uwiarygodnić ideę, o którą wszystkie walczą.  Poza organizacją działa CIRA.  

   

IRA ideologia, wsparcie międzynarodowe, zaplecze polityczne

Ideologia IRA nie była nigdy jednorodna. Naczelnym celem była niepodległość Irlandii, jednak w zależności od czasów, w których organizacja działała można dopatrzeć się różnych inspiracji. Początkowo były to idee republikańskie, później, w latach 70 i 80 marksistowskie. Obecnie dominuje bardziej pragmatyczne podejście. IRA nigdy nie prowadziła poważnych rozważań ideologicznych. Skupiano się na bezpośrednim działaniu. Można zaryzykować twierdzenie, iż ideologia IRA skupiała się i skupia na takich elementach, jak irlandzki nacjonalizm, katolicyzm, nacisk na sprawy społeczne, niepodległość, walka o tożsamość reszta rozwiązań jest powiązana z dominującą aktualnie radyklaną ideologią i potencjalnymi sojusznikami.

Partią, która przez wiele lat była politycznym reprezentantem IRA jest Sinn Fein („My sami”). Powstała w 1905 roku, popierała powstanie wielkanocne, w latach 1919-1921 kierowała walką zbrojną o niepodległość kraju. Później podzieliła się na dwa odłamy lewicowy i prawicowy. Została reaktywowana w latach 50 XX wieku przyjęła rolę organu politycznego IRA. Jest to partia lewicowa z silnym akcentem narodowym i katolickim. Jest jedną z najważniejszych partii życia politycznego Irlandii i Wielkiej Brytanii. Posiada przedstawicieli w Parlamencie Europejskim. Od 1983 roku partii przewodzi Gerry Adams.

Sinn Fein jest partią eurosceptyczną, katolicką i narodową. Występuje w obronie mniejszości, mimo katolicyzmu dopuszcza aborcję w bardzo skrajnych przypadkach. Opowiada się za zjednoczeniem Irlandczyków. Przekonuje przy tym, iż pragnie niepodległości Irlandii Północnej oraz równości dla wszystkich na wyspie. Chce osiągnąć spokój za pomocą rozmów, a nie walki. Często odwołuje się do irlandzkiej tradycji. W gospodarce preferuje solidaryzm. Uważa, iż to ludzie tworzą gospodarkę, nie mogą być poza nią. Mają równe prawa w dostępie do dóbr. Sinn Fein chce oprzeć państwo na lokalnych wspólnotach, ponieważ są one miejscem przechowywania tradycji irlandzkich. Partia wspiera tendencje niepodległościowe Basków oraz Palestyńczyków.

W powojennej działalności IRA była wspierania przez rząd Muamara Kaddafiego. Dostarczał im broń oraz pieniądze na działalność. Fundusze otrzymywano również od irlandzkiej emigracji w USA, ludności nastawionej nacjonalistycznie, irlandzkich katolików, zdarzały się również napady na banki. Stosunkowo dobrą współpracę IRA nawiązała z Organizacją Wyzwolenia Palestyny oraz ETA. IRA szkoliła również bojówkarzy FARC.

Podsumowując IRA przechodziła różne okresy działalności. Początkowo bardzo prężnie działająca, następnie po II wojnie światowej mało aktywna. W końcówce lat 60 XX wieku powróciła do masowego, radykalnego działania. Po zawieszeniu broni w latach 90 XX wieku organizacja pozostaje w letargu, do kolejnego wydarzenia, które wstrząśnie Irlandczykami. IRA często dzieliła się różnego rodzaju mniejsze grupy, przez krótki okres czasu była jedną, zwartą organizacją. Mimo tego zawsze walczyła o to samo, o niepodległą, katolicką Irlandię. Z o wiele silniejszym państwem jakim była i jest Wielka Brytania. Walka terrorystyczna (IRA) i polityczna (Sinn Fein) doprowadziły do utworzenia niepodległej Irlandii, mimo tego w dalszym ciągu trwają starania o odzyskanie Irlandii Północnej. Jest to problem trudny do rozwiązania, gdyż większość mieszkańców tego terytorium to protestanci. Mimo tego, że Anglia mogłaby oddać terytorium, które jest dla niej tylko problemem politycznym i finansowym (m.in. nakłady na wojsko i policję) to musi się to odbyć za zgodą większości mieszkańców. Wydatki na Irlandię Północną pochłonęły już ponad 15 mld funtów, natomiast średnia roczna dotacja  dla tego terenu to ok.2 mld funtów.      

 

Na podstawie:

D. G. Boyce, Nationalism in Ireland, 1995 London, New York

R. Alonso, The IRA and armed struggle, 2007 London, New York

V. Grotowicz, Terroryzm w Europie Zachodniej – w imię narodu i lepszej sprawy¸ 2000 Warszawa, Wrocław

Irlandia: Bojownicy RIRA kontra gangsterzy autonom.pl [dostęp 12 VI 2013]

Płn Irlandia: Zjednoczenie republikańskich bojowników zamiast powołania “Nowej IRA”,  autonom.pl [dostęp 12 VI 2013]

 

Tomasz Kosiński

________________________________

[1] Status dominium oznaczał najwyższy stopień autonomii możliwy do osiągnięcia przez terytorium zależne Wielkiej Brytanii. Były one tworzone na obszarach, gdzie zdecydowanie dominowała ludność wywodząca się od osadników pochodzenia europejskiego. Posiadało pełną swobodę stanowienia o sobie we wszystkich dziedzinach poza obronnością i polityką zagraniczną. Ustawodawstwo nie mogło być sprzeczne z prawem angielskim. Dominia posiadały mniejsze zobowiązania finansowe względem metropolii niż kolonie, jednak nie mogły liczyć na współfinansowanie własnych wydatków.

[2] Więcej na ten temat np. S. M. Highley Irish Republican Army Collaboration with Nazi Germany

in the United States, Global Security Studies, Spring 2010, Volume l

[3] W kulturze powstało wiele odniesień do tego wydarzenia. W muzyce najbardziej znany jest utwór U2 Sunday Bloody Sunday , który jest nieoficjalnym hymnem IRA. W 2002 powstał film Paula Greengrassa Krwawa niedziela.

Artykuł ukazał się w nr 5 czasopisma „Magna Polonia”.