– Panie Profesorze, jaką funkcję pełni mesjanizm jako idea polityczna?

– Zawsze tę samą: pojawia się wówczas, gdy jakiś naród bardzo silnie odczuwa klęskę militarną lub polityczną. Po takim doznaniu następuje ucieczka w wiarę, że ostateczny sukces nastąpi po nadprzyrodzonej interwencji.

Pierwszym dobrze opisanym mesjanizmem jest ten starotestamentowy, który pojawił się wraz z prorokami. W obliczu zagrożenia inwazją wielkich armii lub już po klęskach zadanych przez sąsiednie imperia Żydom, ci zaczynają czekać na Bożą interwencję; na mesjasza, który przywróci Narodowi Wybranemu należną mu pozycję.

– Klęska jako znak wybraństwa Bożego?

– Tak. Mesjanizm żydowski i mesjanizm polski, zrodzony po upadku powstania listopadowego, są typowymi „cierpiętniczymi” wizjami świata, czyli czczącymi porażki. Największą zaś zbrodnią, jaką można popełnić w naszej wersji tego światopoglądu, to wygrać. Nie ma większej chwały, jak przegrać z honorem i być jak Chrystus: umrzeć, ale wygrać moralnie.

– Po powstaniu styczniowym pozytywiści zastąpili kult cierpiętnictwa pracą dla pożytku ogółu. Mieli nawet sukcesy, a jednak przegrali – dlaczego?

– Historia Polski ostatnich dwóch wieków to głównie pasmo niepowodzeń: zabory, przegrane insurekcje, okupacje, klęski polityczne… Po każdym kolejnym wydarzeniu postawy mesjanistyczne stopniowo narastają, aby w końcu zaowocować kolejnymi buntami; ale tuż po samych klęskach mesjanizm traci wyznawców. Przegrana narodowa wyzwala energię środowisk pozytywistycznych, patrzących na świat realistycznie. Ale zaraz potem rodzi się i stopniowo dojrzewa pokolenie, które samo nie zaznawszy klęski zaczyna wierzyć, że świat w jakim żyje jest mało ciekawy, monotonny, a jedyną drogą do jego zmiany jest „wielki czyn dający nowy porządek”. Ta myśl młodego pokolenia reaktywuje mesjańskie rojenia i rodzi się kolejna rewolta. Po jej utopieniu w morzu nieszczęść i krwi znowu przychodzą pozytywiści… Kolejny raz podejmują swoją mrówczą pracę, ale już rodzi się kolejne pokolenie… I tak dalej, i tak w kółko…

– W jakiej fazie „cyklu mesjańskiego” jesteśmy dziś?

– W fazie nawrotu. To pokłosie udanej operacji stanu wojennego. Gdyby w 1981 czy 1982 roku weszły do Polski wojska radzieckie, rozgromiły polską armię i utoczyły krwi naszemu społeczeństwu, to przypuszczam, że tych nastrojów by nie było. Najwyraźniej w każdym pokoleniu Polacy muszą ponieść jakąś klęskę, aby realnie patrzeć na rzeczywistość.

– „Muszą”? Wszyscy Polacy?

– Oczywiście, że wszyscy. Choć bunt wszczyna garść ludzi „gorącej krwi”, młodych i niedoświadczonych, to koszty ponosi ogół. Spokój trwa do pojawienia się kolejnego pokolenia, które klęski nie doświadczyło i buntuje się wobec świata zastanego, który postrzega jako niesprawiedliwy. Istotą polskich rewolucji jest przegrana. Podkreśla to nawet Józef Piłsudski pisząc, że nie idzie o to, by powstanie wygrało, ale by utrwalić wartości narodowe.

– Jakbym słyszał Stefana Bobrowskiego, który będąc pewnym krachu insurekcji styczniowej dał do niej sygnał, aby – jak powiedział – rzeka przelanej krwi na zawsze podzieliła narody polski i rosyjski.

– Bobrowski był romantykiem, a gdy decydował o wybuchu powstania to miał 21 (słownie: dwadzieścia jeden) lat i żadnego doświadczenia.

Naszym przekleństwem jest to, że mesjaniści przynoszą zagładę pokoleniom, które ciężko pracowały nad odbudową znaczenia narodu. Popowstaniowe pacyfikacje przecież nie rozróżniają radykałów od „reszty” i represje oraz zniszczenia dotykają wszystkich. Innym nieszczęściem polskim jest słabość elit konserwatywnych i „pozytywistycznych”, które nie są w stanie utrzymać na wodzy młodych radykałów terroryzujących moralnie społeczeństwo hasłami typu: „Kto nie z nami, ten wróg, zdrajca i ruski agent…”

– Moment – rozmawiamy o polskiej historii czy o współczesności?

– Nasz czas jest wpisany w ogólną zasadę mesjanistyczną, o której rozmawiamy.

– Trudno uznać Jarosława Kaczyńskiego za młodego gniewnego…

– Ale on jest spadkobiercą tradycji insurekcjonistów. Oglądając relacje z „miesięcznic smoleńskich” przypominają mi się opisy pogrzebu generałowej Sowińskiej, po którym doszło do powstania styczniowego. Ten nastrój jest wszakże o tyle osobliwy, że mesjanizm tamtej doby był ideą dzieci i dwudziestolatków, gdy dziś jego nośnikami są głównie osoby dojrzałe, które – „zamrożone” przez PRL – nie miały kiedy i jak wywołać rewolucji. Dziś, jak się zdaje, chcą odrobić pokoleniowe zaległości. To skutek powodzenia stanu wojennego z 1981 roku. Tamto pokolenie „nie spłynęło krwią” i marzy o jakimś mesjańskim zrywie.

– Jest coś groteskowego w widoku leciwych pań i panów, którzy wyklinając „zdrajców” – Tuska i Komorowskiego – śpiewają, że Polska nie zginęła, póki oni żyją… Co by było, gdyby ta opcja odniosła sukces?

– Obawiałbym się awanturnictwa w polityce międzynarodowej. Bo co znaczy hasło: „Smoleńsk pomścimy”? Jak można dopełnić zemsty zakładając, że do katastrofy przyczyniły się czynniki rosyjskie? Jedynym realnym sposobem byłaby seria radykalnych kompromitujących wypowiedzi antyrosyjskich, które doprowadziłyby do kompletnej izolacji Polski na arenie międzynarodowej.

– Jeśli katastrofa pod Smoleńskiem była dziełem Rosjan, do dlaczego atakowane jest PO? A jeśli winny jest polski rząd, to skąd pretensje do Rosjan?

– Liczba teorii spiskowych sama przez się obala tę koncepcję: jeśli polscy politycy zginęli od „bomby próżniowej”, to nie mogli zginąć z powodu sztucznej mgły, czy „wielkiego magnesu” lub helu. Mnogość przypuszczeń dowodzi, że jest to szukanie uzasadnienia do z góry postawionej tezy: to nie był wypadek, a spisek. Przy pomocy namnażania tych teorii wprowadzono część Polaków w nieustannie radykalizowany amok.  

– Nasi współcześni mesjaniści mają dwu „mesjaszy”: jednego w Warszawie, drugiego w Toruniu…

– Liczy się tylko ośrodek warszawski, toruński jest jego echem. Był czas, gdy „Nasz Dziennik” miał inne poglądy niż „Gazeta Polska”; dziś pierwszy tytuł jest tylko katolicką kopią tego drugiego. Toruń stał się centrum katolicyzmu mesjanistycznego w jego masowej wersji.

– Nie dziwi Pana bierność hierarchów kościelnych?

– Rozdarcie polskiego katolicyzmu jest głębokie, gdyż biskupi nie zareagowali na czas. Liczyli na naturalne wygaśnięcie nastrojów mesjanistycznych, gdy tymczasem one spotężniały i są już nie do okiełznania przez hierarchię. Brakuje w polskim Kościele lidera na miarę kard. Stefana Wyszyńskiego.

– Rydwanem polskiego katolicyzmu nikt nie powozi?

– Tak sądzę. Moim zdaniem jedynym mogącym skutecznie pełnić funkcję lidera polskiego Kościoła był abp Stanisław Wielgus. On byłby zdolny położyć kres ekscesom, które są naszą codziennością. Dlatego zagrano jego teczką.

 - Komusza sprężyna?

– Ależ skąd! „Rozegrali” go ci, którzy mieli dostęp do teczek w IPN. Przecież lustracja abp. Wielgusa nie miała podstawy prawnej, gdyż nie pełnił żadnych funkcji publicznych w rozumieniu ustawy lustracyjnej. Teczki „nagle” wypłynęły i zaatakowano nimi hierarchę.

– Ale wróćmy do mesjanizmu polskiego. Czy nie jest on katolicki?

 Polski mesjanizm niewiele ma wspólnego z kościelną tradycją i nieomylnym Magisterium Kościoła. Jest żerowaniem na katolicyzmie. Jako katolik jestem ukształtowany przez teologię jezuicką głoszącą, że świat da się uporządkować i racjonalnie wyjaśnić przyjmując akt wiary na początku. Polski katolicyzm powszedni pasjonuje się zaś tym, co cudowne i irracjonalne. Szuka wątków nadprzyrodzonych tam, gdzie ich nie ma: od dziwnych zjaw w Medjugorie po krzyż, jaki rzekomo miał się pojawić nad miejscem katastrofy smoleńskiej. To jest aintelektualny nurt katolicyzmu poszukujący „znaku Bożego” w tym, co niezrozumiałe, a często sensacyjne. I nie jest to katolicyzm tradycyjny, gdyż tradycjonaliści nie odważyłyby się – broniąc krzyża stojącego na Krakowskim Przedmieściu – krzyczeć do księdza idącego po niego z polecenia biskupa: „Ty ubeku!”. Ukoronowaniem tej paranoi z religią w tle jest pogląd, że krzyż to „substytut” pomnika tych, co zginęli w katastrofie smoleńskiej. Krzyż symbolizujący śmierć Chrystusa nie jest substytutem czegokolwiek!

– Boję się, że po opublikowaniu tego tekstu spłoniemy na stosie usypanym przed siedleckim ratuszem.

– Przed powstaniem styczniowym pewnie by nas zasztyletowano, jak Józefa Miniszewskiego. Dziś zobaczymy jak będzie…

– Dziękuję za rozmowę.

Krzysztof Mazur

Wywiad opublikowany w „Tygodniku Siedleckim”