Adam Wielomski, „Myśl polityczna Reformacji i Kontrreformacji. Tom I Rewolucja protestancka”

Poniżej przedstawiamy obszerny fragment recenzji najnowszej książki prof. Adama Wielomskiego, którą można nabyć w naszej księgarni: http://sklep.konserwatyzm.pl/mysl-polityczna-reformacji-i-kontrreformacji.-tom-i.-rewolucja-protestancka/.

Pełna wersja recenzji ukarze się w kolejnym numerze półrocznika „Pro Fide Rege et Lege”. Zwracamy uwagę, że jest to pierwsza recenzja najnowszego dzieła prof. Adama Wielomskiego.

a.me.

Adam Wielomski, Myśl polityczna Reformacji i Kontrreformacji. Tom I Rewolucja protestancka, Wydawnictwo von borowiecky, Radzymin 2013, ss. 440

            W obliczu braku polskojęzycznych opracowań poświęconych myśli politycznej europejskiej Reformacji i Kontrreformacji na uwagę zasługuje najnowsza publikacja autorstwa wybitnego historyka idei, politologa, profesora Adama Wielomskiego, mianowicie pierwszy tom dzieła pt. „Myśl polityczna Reformacji i Kontrreformacji”, tj. „Rewolucja protestancka”. Zawiera bowiem jedyne jak dotąd holistyczne ujęcie największego sporu intelektualnego, religijnego, politycznego XVI i XVII w. Pozwala na zapoznanie się z treścią oraz kulisami zmagań o rudymenty wiary, kształt Kościoła, a także dostrzeżenie ich społecznych konsekwencji. Jednocześnie stanowi prezentację krytycznego przeglądu światowej literatury poświęconej tym zagadnieniom. Dlatego też monografia ta zasługuje na uwagę wszystkich czytelników zainteresowanych historią teologii politycznej.

            Trzeba przy tym nadmienić, iż dzieło to jawi się jako kontynuacja czy też uzupełnienie poprzedniej książki A. Wielomskiego pt. „Teokracja papieska 1073-1378. Myśl polityczna papieży, papalistów i ich przeciwników”[1], poświęconej reformie gregoriańskiej z XI w. oraz pontyfikalnej teokracji. Stanowi również wartościowy suplement do publikacji naukowych dotykających zachodnioeuropejskiej myśli konserwatywnej  XIX i XX w. Nieocenione w tym kontekście są autorskie wskazówki co do tego w jaki sposób identyfikować zakres wpływu konkretnych idei, odczytywać ich treści, a w następstwie pojmować istniejące między nimi zależności. Politolog bowiem – efektywnie wykorzystując swe dydaktyczne doświadczenie oraz dając wyraz zawodowego kunsztu – zaprezentował możliwe do przyjęcia w tym obszarze typy podejść.       

            Recenzowana książka składa się z dwóch części zatytułowanych kolejno: „Reformacja klasyczna” i „Druga fala Reformacji”. Takie ujęcie jest uzasadnione względami logicznymi oraz merytorycznymi. Warto na samym początku nadmienić, iż w ramach żadnej z nich A. Wielomski nie wyodrębnił rozdziałów dotyczących polskiej myśli politycznej tego okresu, co z kolei znakomicie uzasadnił, wskazując, iż: „Poświęcono jej mniej więcej tyle miejsca, na ile zasługuje ze względu na swoje walory intelektualne i znaczenie polityczne”[2]. Zdołał dzięki temu zapobiec obciążeniu pracy nienaukowym polonocentrycznym podejściem.

            Pierwsza część pracy złożona jest z czterech rozdziałów: „Średniowiecze i Renesans, a Reformacja”, „Teologia Reformacji”, „Eklezjologia ojców Reformacji”, „Nauka ojców Reformacji o państwie”. W pierwszym ze wskazanych autor wykazał na czym polegał rozpad jedności europejskiego dyskursu w XIII w. Scharakteryzował cztery konkurencyjne narracje, jakie pojawiły się wówczas na miejsce świata monoideowego: tradycję augustyńską, tradycję tomistyczną, narrację awerroistyczną, narrację fideistyczną[3]. Niestety w przypadku pierwszej i ostatniej A. Wielomski wskazał tylko po jednym reprezentancie, co dla odbiorcy niezorientowanego w treści przedmiotu dociekań może nie jawić się jako wystarczające. Niemniej jednak doskonale uwypuklił dystynkcje pomiędzy nimi, dając tym samym punkty odniesienia do zainicjowania własnych poszukiwań w tym zakresie, a jednocześnie kompensując ten nieznaczny niedostatek. Następnie, posługując się kategoriami teoretycznymi wprowadzonymi na początku monografii, zestawił Renesans z Reformacją, zwracając szczególną uwagę na istniejące pomiędzy nimi sprzeczności[4]. Wyeksponował przy tym błędy pojawiające się w literaturze przedmiotu, a wynikające ze stosowania koniunkcji „Renesans i Reformacja”.

            W ramach rozdziału drugiego autor określił istotę nauk nowatorów, koncentrując się na trzech wielkich kontestacjach: Tradycji katolickiej (sola Scriptura), autorytetu eklezjalnego (sola gratia), roli uczynków w zbawieniu (sola fide) i zważając na dzielące je różnice. Uwzględnił również symptomatyczne dla tej problematyki zagadnienie roli łaski oraz predestynacji w zbawieniu. Ciekawe poznawczo są próby odpowiedzenia na pytania: „czy jansenistów można zaliczyć w szeregi protestantów?”, „jak jednak zaklasyfikować przypadek, gdy potępiona grupa pozostaje w Kościele i odmawia uznania swojego błędu?”[5]. Umożliwiają one dostrzeżenie istoty jansenizmu i pojęcie dlaczego jego przynależność do Reformacji stanowi kwestię sporną.

            Następnie badacz wyjaśnił czym jest „prymarnie nieinstytucjonalny” kościół Marcina Lutra i zaprezentował protestanckie próby odnowy kościoła: Jana Kalwina, Filipa Melanchtona, Heinricha Bullingera (nowy kościół w Zürichu), Martina Bucera (kościół miejski), Jana Łaskiego (reformacyjny neo-papalizm). Odnosząc się do omówionych przykładów, scharakteryzował protestancki neo-katolicyzm. Szczególnie cenna poznawczo jest A. Wielomskiego autorska ewaluacja[6] tendencji drugiego rzutu reformatorów, czyli akceptacji wolnej woli i prawa naturalnego.

            Przedstawiając naukę ojców Reformacji o państwie, uczony słusznie wiele miejsca poświęcił „Biczowi Bożemu” Marcina Lutra. W tym kontekście – a także w łonie refleksji nad fenomenem samej Reformacji – zdołał przekonująco odpowiedzieć na pytanie: „dlaczego Marcin Luter osiągnął sukces, podczas gdy tylu wcześniejszych reformatorów skończyło swoje życie marnie, częstokroć na stosach?”[7]. Przystępnie, wyczerpująco, a przy tym krytycznie omówił jego koncepcje polityczne. Zwrócił przy tym uwagę na znamienny dla nich brak konsekwencji i spójności widoczny w ich analizie chronologicznej, zamiast problemowej[8]. Bezcenne dla historyków idei są uwagi metodologiczne A. Wielomskiego, np. „Jest to jeden z tych myślicieli politycznych, których nie należy odczytywać wyłącznie na podstawie jego dzieł, traktując je jako możliwą do wyizolowania teologię czy filozofię polityczną. Pisma te muszą być zawsze czytane w kontekście czasowym i politycznym, gdyż są niezrozumiałe i chronicznie wewnętrznie sprzeczne, jeśli studiujemy je jako teksty metahistoryczne”[9], opatrzone zarówno eksplikacjami, jak i egzemplifikacjami błędów, jakie w tym zakresie popełnili m.in. reprezentanci szkoły Lea Straussa, skoncentrowani na hermeneutyce tekstu wyizolowanego od kontekstu czasowego i politycznego[10].

            Osobno potraktował A. Wielomski zespół zagadnień wpisanych w problematykę eklezjologii i polityki uczniów M. Lutra. Skupił się na przybliżeniu refleksji Filipa Melanchtona, ewangelików, luteranów angielskich. Precyzyjnie wykazał istnienie podobieństw oraz różnic w najważniejszych obszarach ich rozważań. Przyjrzał się również eklezjologii politycznej w Szwajcarii, eksponując analogie pomiędzy sytuacją M. Lutra a Jana Kalwina we frankofońskiej Genewie. Po krótce, ale dokładnie w takiej mierze, w jakiej odbiorca tego potrzebował do pojęcia najważniejszych konceptów, zaprezentował treść myśli politycznej pomniejszych reformatorów niemieckojęzycznych, m.in. Johannesa Bugenhagena, Andreasa Osiandera, Ulricha Zwingliego, Heinricha Bullingera. Dało to autorowi podstawy do sformułowania celnych konstatacji na temat istoty klasycznej Reformacji i istniejących w jej ramach niuansów  

            Drugą część książki poprzedza krótkie porównanie klasycznej Reformacji z jej drugą falą. A. Wielomski precyzyjnie wydobył najważniejsze różnice występujące pomiędzy nimi, a także przedstawił ich treść, wyjaśnił proweniencję i polityczne konsekwencje. To wartościowy zabieg, ponieważ porządkuje dotychczasowe ustalenia oraz jawi się jako doskonałe wprowadzenie do dalszych rozważań. Część ta składa się z trzech rozdziałów zatytułowanych kolejno: „Erastianizm angielski i idea Boskich Praw Królów”, „Rewolucja kalwińska”, „Druga Reformacja”. Na początku pierwszego autor ustalił cechy dystynktywne Reformacji angielskiej[11], które uwarunkowały jej wyjątkowy w skali ogólnoeuropejskiej charakter. Szczegółowo wyjaśnił również pojęcie erastianizmu, by następnie przedstawić historię sporu Reformacji i Kontrreformacji w Anglii, który miał właśnie erastiański charakter. Docenić należy, że politolog wykazał się przy tym imponującym znawstwem kontekstu historycznego, dzięki czemu przekonująco dowiódł słuszności zaprezentowanych interpretacji. Znaczną wartość poznawczą mają również omówienia właściwości symptomatycznego, roztropnego erastianizmu w ujęciu Richarda Hookera[12], monarszej idolatrii, zasad teologii politycznej Boskiego Prawa Królów (the Divine Right of Kings). Należy przy tym podkreślić, że uczony świetnie uchwycił treść i ocenił jakość czynników, które uwarunkowały laicyzację Boskiego Prawa Królów w XII w. Rozdział ten kończą wartościowe, autorskie konkluzje na temat erastiańskich źródeł rewolucyjnej tyranii.

Joanna Rak

Książkę można nabyć w naszej księgarni: http://sklep.konserwatyzm.pl/mysl-polityczna-reformacji-i-kontrreformacji.-tom-i.-rewolucja-protestancka/


[1] A. Wielomski, Teokracja papieska 1073-1378. Myśl polityczna papieży, papalistów i ich przeciwników, Warszawa 2011, ss. 696.

[2] Idem, Myśl polityczna Reformacji i Kontrreformacji. Tom I Rewolucja protestancka, Radzymin 2013, s. 9.

[3] Ibidem, s. 18-20.

[4] Zob. także: E. Troeltsch, Renaissance und Reformation, „Historische Zeitschrift” 1913, vol. 110, nr 3, s. 519-556; A. Pettegree, M. Hall, The Reformation and the Book: A Reconsideration, „The Historical Journal” 2004, vol. 47, nr 4, s. 786.

[5] A. Wielomski Myśl polityczna…, op. cit., s. 89.

[6] Por. L. C. Green, Faith, Righteousness, and Justification: New Light on Their Development Under Luther and Melanchton, „The Sixteenth Century Journal” 1973, vol. 4, nr 1, s. 65-86; C. P. Venema, Heinrich Bullinger’s Correspondence on Calvin’s Doctrine of Predestination, 1551-1553, „The Sixteenth Century Journal” 1986, vol. 17, nr 4, s. 435-450; C. Euler, Heinrich Bullinger, Marriage, and the English Reformation: „The Christen State of Matrimonye” in England, 1540-53, „The Sixteenth Century Journal” 2003, vol. 34, nr 2, s. 367-393; M. de Kroon, Martin Bucer and the Problem of Tolerance, „The Sixteenth Century Journal” 1988, vol. 19, nr 2, s. 157-168; A. N. Burnett, Church Discipline and Moral Reformation in the Thought of Martin Bucer, „The Sixteenth Century Journal” 1991, vol. 22, nr 3, s. 438-456; eadem, Confirmation and Christian Fellowship: Martin Bucer on Commitment to the Church, „Church History” 1995, vol. 64, nr 2, s. 202-217; H. Eells, The Contributions of Martin Bucer to the Reformation, „The Harvard Theological Review” 1931, vol. 24, nr 1, s. 29-42; B. Pitkin, Seeing and Believing in the Commentaries on John by Martin Bucer and John Calvin, „Church History” 1999, vol. 68, nr 4, s. 865-885.

[7] A. Wielomski Myśl polityczna…, op. cit., s. 133.

[8] Ibidem, s. 135.

[9] Ibidem, s. 135-136.

[10] Ibidem, s. 136.

[11] Zob. także: A. Walsham, History, memory, and the English Reformation, „The Historical Journal” 2012, vol. 55, nr 4, s. 899-938.

[12] Zob. także: L. W. Gibbs, The Source of the Most Famous Quotation from Richard Hooker’s Laws of Ecclesiastical Polity, „The Sixteenth Century Journal” 1990, vol. 21, nr 1, s. 77-86; por. z innym ujęciem: W. J. T. Kirby, Richard Hooker’s Theory of Natural Law in the Context of Reformation Theology, „The Sixteenth Century Journal” 1999, vol. 30, nr 3, s. 681-703.

Click to rate this post!
[Total: 0 Average: 0]
Facebook

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *