Jowita Guja, Ateizm w kulturze Zachodu i Wschodu, Wydawnictwo LIBRON, Kraków 2012, ss. 274
Książka autorstwa Jowity Guji pod tytułem „Ateizm w kulturze Zachodu i Wschodu” daje spojrzenie na złożoność i niejednorodność zjawisk istniejących w ramach ateizmu. Sam ateizm wciąż wymaga tego, by o nim dyskutować z uwagi na ścieranie się w naszej codzienności z jednej strony sekularyzacja kolejnych sfer życia człowieka, a z drugiej – powrotu religii do naszego życia – nowymi i oryginalnymi ścieżkami. Poza tym wciąż zbyt mało na jego temat wiemy czy uświadamiamy sobie. Dlatego książka ta jest dla współczesnych czytelników szczególnie cenna.
Warto przede wszystkim przemyśleć problem religijności z dwóch całkiem różnych perspektyw – wschodniej i zachodniej. Ze względu na potrzebę ich rozdzielnego ujęcia, redaktor naukowa książki podzieliła ją na trzy części: „Ateizm w filozofii Wschodu”, „Ateizm w filozofii Zachodu”, „Psychologiczne, socjologiczne i antropologiczne badania nad ateizmem”. Przy tym w ostatnim zawiera się raczej ogólne i technicznie spojrzenie na zagadnienia związane z ateizmem, ale jego zasadniczym walorem jest możliwość odniesienia go do każdego z typów refleksji.
Ateizm jest zróżnicowany nie tylko z uwagi na kulturę, w ramach której wystąpił, ale i latami, w jakich istniał. A jego historia – od VI wieku p.n.e. po współczesność obfituje w bezprecedensowe formy i oblicza ateizmu. Można je uporządkować, co bardzo trafnie zrobiła Jowita Guja we wprowadzeniu pod tytułem „Wprowadzenie: ateizm filozoficzny – źródła, główne problemy i nurty”, w nurty posiadające własne, wyraźnie wyodrębnione od innych typy argumentacji.
Warto dodać, że w każdym momencie historycznym posiadał ateizm właściwy mu zestaw motywów oraz odcieni: począwszy od ateizmu dogmatycznego poprzez postawę zbliżoną do agnostycyzmu, aż po stwierdzenie niewielkiego prawdopodobieństwa istnienia Boga. Istnieje wobec tego wiele argumentów, którymi ateiści dowodzą swoich racji – odmienne w filozofii Wschodu i Zachodu. Niezwykle ciekawe, ale niemożliwe do bezrefleksyjnego przyjęcia są wykazane przez autorów na kartach książki rozmaite sposoby formułowania własnych racji, zindywidualizowane dla poszczególnych autorów. Z tego i innych powodów, ateizm trudno jest ocenić, co pozwolą czytelnikowi pojąć bardzo dobre studia zamieszczone na kartach książki.
W obrębie części pierwszej, poświęconej na analizowanie ateizmu w filozofii Wschodu autorzy ukazali specyfikę zachowania konfucjanistów, którzy świetnie radzą sobie bez Boga, ale nie mogą żyć bez religii. Dlaczego? Warto tego dowiedzieć się z interesującego tekstu Anny I. Wójcik. Łukasz Trzciński z kolei skoncentrował się na przybliżeniu czytelnikowi zagadnień towarzyszących ateizmowi w filozofii indyjskiej – Śri Ramana Maharishi i Nisargadatta Maharaj. Ważny w ogóle dla refleksji o Wschodzie jest artykuł Marty Kudelskiej na temat pojęć: „teizm” oraz „ateizm” i ich konsekwencji na odbiór filozoficznych systemów Wschodu.
Część druga jest obszerniejsza. Daje czytelnikowi spojrzenie między innymi na: ateizm i jego źródła w starożytnej Grecji, jego rozwój w filozofii europejskiej, człowieka po śmierci Boga, bogoczłowieczą antropologię Mikołaja Bierdiajewa względem Nietszcheańskiego ateizmu, etykę ateizmu egzystencjalisty Alberta Camusa, ateizm Ludwiga Wittgensteina, zagadnienia wiary i racjonalności w ujęciu Roberta Kegana. Rozmaite problemy istniejące w ramach filozofii Zachodu, a także spojrzenia: psychologiczne, socjologiczne i antropologiczne, zamieszczone w części ostatniej, a dotyczące ateizmu, wskazują na jego złożoność i potrzebę nowych badań. Walorem książki jest to właśnie, że często daje spojrzenie na kwestie warte pogłębienia przez kolejnych badaczy, w związku z czym należy ja uznać za niezwykle inspirującą.
Książka pod redakcją Jowity Guji pod tytułem „Ateizm w kulturze Zachodu i Wschodu” pozwala zyskać ogląd wciąż słabo rozpoznanych w polskiej i światowej literaturze zagadnień związanych z ateizmem. Jest więc dziełem nowatorskim i potrzebnym, nie tylko na rodzimym rynku wydawniczym. Warto ją polecić wszystkim czytelnikom pragnącym poznawać złożoność kultur i pojąć, dlaczego ateizm ateizmowi nie równy.
Krzysztof Wróblewski
Książka jest dostępna na stronie Wydawnictwa LIBRON: http://libron.pl/katalog/czytaj/id/77
a.me.