Carl Ulitzka urodził się 24 września 1873 roku w Jaroniowie w powiecie głubczyckim. Był trzecim, najmłodszym dzieckiem rodziny Ulitzków. Ojciec Carla, Franciszek był żołnierzem pruskim, który brał udział w wojnach przeciwko Austrii w 1866 roku oraz Francji w 1870 roku. Następnie został urzędnikiem państwowym. Matka, Otylia (nazwisko z domu Maiss) była córką dzierżawcy gospody w Kietrzu. Carl wychował się w bardzo religijnej rodzinie, zapewne ma to związek z istniejącym niedaleko jego rodzinnej miejscowości raciborskim sanktuarium ze słynnym obrazem Matki Bożej. 

Początki edukacji Ulitzki wiążą się z Raciborzem. To w tym mieście skończył szkołę ludową, a następnie Królewskie Gimnazjum Ewangelickie. 21 lutego 1893 roku uzyskał świadectwo dojrzałości, podobnie jak starszy brat postanowił zostać pracownikiem pocztowym, co wiązało się z rozpoczęciem kariery urzędniczej. Jednak wiosną tego samego roku zmienił zdanie. Był osobą bardzo religijną (prawdopodobnie pod wypływem matki) w związku z czym postanowił wstąpić do seminarium i zostać księdzem. 22 kwietnia 1894 roku rozpoczął studia we Wrocławiu na Wydziale Teologii Katolickiej Śląskiego Uniwersytetu Fryderyka – Wilhelma. 1 października 1896 roku Ulitzka wstąpił do seminarium duchownego, święcenia kapłańskie przyjął 21 VI 1897 roku, został skierowany do pracy na parafii św. Piotra i Pawła w Kluczborku.

Kluczbork był miastem zdominowanym przez protestantów. Po kilku latach Ulitzka został przeniesiony do Bernau w Brandeburgii. Było to związane z jego znajomością pracy w społecznościach zdominowanych przez protestantów oraz umiejętność posługiwania się językiem polskim. Były to konieczne warunki do spełniania posługi kapłańskiej sezonowym, polskojęzycznym robotnikom. W Brandenburgii Ulitzka zasłynął z pracy społecznej na rzecz potrzebujących, bezrobotnych oraz biednych robotników. Założył szkołę katolicką, której celem było zdobycie wykształcenia przez ubogą młodzież po szkole ludowej. Udało się również zbudować kościół w Bernau.

W 1910 roku Ulitzka został przeniesiony do Raciborza. Objął parafię św. Mikołaja w Raciborzu – Starej Wsi, które w przeciwieństwie do dwóch poprzednich charakteryzowała się zdecydowaną przewagą katolików. W tym samym roku został członkiem partii Centrum. Dał się poznać jako świetny organizator, szybko nawiązał kontakty z wpływowymi ludźmi Raciborza. Koniec I wojny światowej zwłaszcza na Górnym Śląsku odbił się nie tylko w sferze gospodarczej, ale również etnicznej. Kwestia podziału tego terytorium miała duży wpływ na lokalnych polityków. W partii Centrum brakowało jednomyślności w sprawie Górnego Śląska. 9 grudnia 1918 roku w Kędzierzynie Ultizka zwołał konferencję wszystkich niemieckich partii Górnego Śląska. Udało się tam wypracować wspólne stanowisko – należało wspierać dążenia do autonomii. Według Ulitzki autonomiczny region powinien znajdować się w Rzeszy Niemieckiej. 16 grudnia 1918 roku doszło do zmiany nazwy górnośląskiej partii Centrum na Katolicka Partia Ludowa (Katholishe Volkspartei). Ulitzka został jej przewodniczącym, jako najbardziej wiarygodny, w swoim stanowisku wobec Rzeszy. W wyborach w styczniu 1919 roku uzyskał mandat parlamentarzysty. Brał udział w pracach nad Konstytucją Rzeszy Niemieckiej, zwłaszcza przy formułowaniu obietnic autonomii Górnego Śląska.

W okresie powstań i plebiscytu Ulitzka znający zarówno język niemiecki, jak i polski namawiał osoby niezdecydowane do pozostania po stronie niemieckiej. Wygłaszał przemówienia, rozmawiał z ludźmi, pisał do przejętych przez Katolicka Partię Ludową czasopism np. „Oberschlesische Volkstimme”. Propagował ideę autonomicznego Śląska w państwie niemieckim. W czasie drugiego powstania śląskiego to właśnie ksiądz z Raciborza – Starej Wsi był osobą prowadzącą negocjacje z Korfantym w celu zakończenia walk. Co faktycznie się udało i powstanie zakończono 25 sierpnia 1920 roku. Plebiscyt odbył się 20 marca 1921 roku 59,6 % opowiedziało się za Niemcami. Zaczęło wzrastać niezadowolenie i ataki jednej, jak i drugiej strony. W tym okresie Ulitzka publicznie nawoływał do pokoju. Powoływał się na przykazanie miłości bliźniego. Apele nie pomogły, 3 maja 1921 roku wybuchło trzecie powstanie śląskiej. Ulitzka, który specjalnie wrócił z misji zagranicznej w Italii niechętnie podjął się przywództwa politycznego strony niemieckiej w trwającym konflikcie. Po zakończeniu walk zabiegał o utrzymanie jednolitości państwowej Śląska.

Po podziale Śląska Ulitzka został przewodniczącym Wydziału Krajowego Prowincji Górnośląskiej w 1923 roku. Rok później zrezygnował z tej funkcji w związku z licznymi obowiązkami parafialnymi i politycznymi. Dążył do tworzenia ważnych, z punktu widzenia kultury i gospodarki instytucji m.in. Banku Prowincji Górnośląskiej, Biblioteki Krajowej, Górnośląskiego Towarzystwa Straży Pożarnej czy Ubezpieczeń. Ulitzka angażował się również w działalność na rzecz uczynienia z polskich mieszkańców Górnego Śląska lojalnych obywateli Niemiec. Jednym z ważnych sektorów gospodarki na rzecz, których działał było rolnictwo. Występował przeciwko nierówności feudalnej między bogatymi, a bogatymi rolnikami. Do ich obrony powołał Górnośląski Związek Rolników, a następnie utworzono w Opolu Izbę Rolniczą dla niemieckiego Górnego Śląska w 1925 roku. Efektem tej polityki było również powołanie w 1927 roku Wyższej Szkoły Rolniczej. 

Po przejęciu władzy przez nazistów i rozwiązaniu Centrum Ulitzka wycofał się z działalności politycznej. Skupił się na pracy duszpasterskiej i obronie praw Kościoła w tworzącym się państwie totalitarnym. Ulitzka potępiał nazistowski antysemityzm, był zatroskany o kultywowanie polskich tradycji mieszkańców niemieckiej części Górnego Śląska. Do wybuchu wojny odprawiał msze, prowadził kazania również w języku polskim, nie wieszał flag III Rzeszy w kościele i jego okolicach. W związku z czym w lipcu 1939 roku Ulitzka musiał opuścić Górny Śląsk. Uznano go za osobę, która może zaszkodzić interesom Rzeszy. Przeniósł się do Berlina – Karlshorst. Formalnie był dalej proboszczem parafii w Raciborzu – Starej Wsi, więc nie mógł objąć nowej wspólnoty. Po zamachu na Hitlera w Wilczym Szańcu 20 lipca 1944 roku gestapo rozpoczęło walkę z jego organizatorami, jak i niemiecką opozycja wewnętrzną. Carl Ulitzka został uznany za winnego działalności na niekorzyść Rzeszy. Aresztowano go 28 października 1944 roku, a na początku listopada również odizolowano. 21 listopada został przewieziony do obozu koncentracyjnego w Dachau.                                                                                                               

Po opuszczeniu obozu Carl Ulitzka przebywał w Ingolstadt, gdzie opiekował się Polakami – byłymi więźniami obozów koncentracyjnych. Tam zastało go zakończenie II wojny światowej. W sierpniu 1945 roku wrócił na Górny Śląsk, ponownie obejmując stanowisko proboszcza w Raciborzu-Starej Wsi, by po tygodniu z powodu szykan i gróźb komunistów wyemigrować. Powrócił do Berlina – Heimgarten 17 sierpnia 1945 roku. Postanowił ponownie zaangażować się w politykę. Wstąpił do CDU, koncentrował się wyłącznie na pomocy dla wygnanych z ojczyzny Górnoślązaków oraz kwestii rewizji krzywdzącej – jego zdaniem – granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej. Swoim osobistym wysiłkiem pomógł wielu wypędzonym Górnoślązakom „w budowie nowego domu na obczyźnie”. W toku Konferencji Moskiewskiej i podczas następnej, odbytej w listopadzie 1947 roku w Londynie, alianci stanowczo stwierdzili, że kwestia powrotu terenów wschodnich do Niemiec już nigdy nie będzie rozpatrywana. Ciągłe podupadanie na zdrowiu i tęsknota za Górnym Śląskiem doprowadziły Ulitzke do śmierci. Zmarł w Berlinie 12 października 1953 roku. Wskutek braku możliwości realizacji jego życzenia, by został pochowany na ojczystej górnośląskiej ziemi, jego pogrzeb odbył się tydzień później na cmentarzu ewangelickim w Berlinie-Karlhorst.

Jest to dłuższa wersja tekstu napisanego dla prof. Myszora http://www.encyklo.pl/index.php5?title=Ulitzka_Carl

Tomasz Kosiński

Na podstawie:

Guido Hitze, Carl Ulitzka (1873-1953) oder Oberschlesien zwischen den Weltkriegen, Düsseldorf 2002

Konrad Glombik, Carl Ulitzka (1873 – 1953). Duszpasterz i polityk trudnych czasów, Opole 2010