Platon zapisał się na kartach historii jako jeden z najważniejszych filozofów europejskich. Jego poglądy nieprzerwanie oddziałują na myśl filozoficzną od starożytności do czasów współczesnych. Platonizm należy do najbardziej wpływowych nurtów w myśli europejskiej. Poza filozofią miał również wpływ na inne dziedziny, takie jak teologia, nauka, sztuki piękne czy literatura. Czym się charakteryzuje system filozoficzny Platona? Co powinno cechować dobrego króla? Na te pytania odpowiem oraz wyrażę moje opinie na ten temat.

Platon urodził się w 424/423 p.n.e. w Atenach lub na wyspie Eginie w domu Feidiadesa, syna Talesa. W rzeczywistości nazywał się Arystokles. Według najpopularniejszej hipotezy przydomek „Platon” został nadany przez jego nauczyciela gimnastyki Aristona z Agros lub któregoś ze współuczniów i nawiązywał do atletycznej budowy ciała – szerokiego czoła i pleców. [1] Platon pochodził ze znamienitego rodu arystokratycznego: matka miała za przodka Solona, jego ojciec był potomkiem rodu Kodrydów. We wczesnej młodości słuchał nauk heraklitejczyka Kratylosa, czytał pisma Anaksagorasa, zaś w wieku dwudziestu lat dołączył do Sokratesa, z którym przebywał aż do jego śmierci. Po śmierci Sokratesa na 12 lat opuścił Ateny i odbył liczne podróże. Po powrocie do Aten w 388 r. p.n.e. założył szkołę filozoficzną w gaju bohatera Akademosa, znana pod nazwą Akademia Platońska. Nadrzędnym celem nauczania w Akademii było ukształtowanie filozofów-polityków, którzy mieli zbudować doskonałą rzeczywistość polityczną w oparciu o poznaną ideę dobra. Śmierć Platona zbiegła się z kalendarzowym dniem jego urodzin- święto objawienia się Apollona.[2]

Platon w przeciwieństwie do swoich poprzedników nie przedstawiał swoich myśli filozoficznych w poematach naukowych lub sentencjach, a w dialogach. Jego pisma obejmują 39 dialogów i można je podzielić na trzy kategorie: okres wczesny (np. „Obrona Sokratesa”), okres średni (np. „Uczta), okres późny (np. „Sofista”).

Filozof ten najbardziej kojarzony jest z Teorią Idei, która głosi zaprzeczenie rzeczywistości materialnego świata, uznając ją jedynie za kopię świata rzeczywistego. Jest ona pierwszy raz przedstawiona w dialogu „Fedon”. W swoich sokratejskich dialogach Platon przekonuje za pośrednictwem Sokratesa, że ​​skoro materialny świat jest zmienny, jest również zawodny. Za tym niewiarygodnym światem pozorów kryje się świat trwałości i niezawodności. Platon nazywa ten świat bardziej realnym (bo trwałym) światem „Idei”.[3] Według teorii są przynajmniej dwa światy: pozorny świat konkretnych obiektów uchwycony przez zmysły, które nieustannie się zmieniają oraz niezmieniający się i niewidzialny świat Idei i abstrakcyjnych obiektów uchwyconych przez spekulacje, które ugruntowują to co jest widoczne.[4] Ale czym jest forma lub idea platońska? Biorąc na przykład trójkąt byłby to opis Idei Trójkąta. Platon mówi, że takie Formy istnieją w stanie abstrakcyjnym, ale są niezależne od umysłów we własnej sferze. Biorąc pod uwagę tę ideę idealnego trójkąta, możemy również wziąć ołówek oraz papier i go narysować. Nasze próby oczywiście skończą się niepowodzeniem. Platon powiedziałby, że ludzkie próby odtworzenia Formy skończą się bladą kopią doskonałej Idei, tak jak wszystko na tym świecie jest niedoskonałą reprezentacją jej doskonałej Formy. Idea lub Forma trójkąta i rysunek, który zrobiliśmy, to sposób na porównanie tego, co doskonałe i niedoskonałe. To, jak dobry będzie nasz rysunek, będzie zależeć od naszej zdolności rozpoznania formy trójkąta. Chociaż nikt nigdy nie widział idealnego trójkąta, dla Platona to nie jest problem. Jeśli potrafimy wyobrazić sobie Ideę lub Formę doskonałego trójkąta w naszym umyśle, to musi istnieć Idea Trójkąta.

Idee nie ograniczają się do geometrii. Według Platona, każdej wyobrażalnej rzeczy lub własności istnieje odpowiednia Idea, doskonały przykład tej rzeczy lub własności. Lista jest długa np.: Drzewo, Dom, Góra, Mężczyzna, Kobieta, Statek, Chmura, Koń, Pies, Stół i Krzesło. Wszystkie te rzeczy mogą być przykładami rzekomo niezależnie istniejących abstrakcyjnych doskonałych Idei.

Aby wyjaśnić nasz związek ze światem Idei, Platon w „Państwie” posługuje się analogią do ludzi, którzy całe życie spędzają w jaskini (alegoria platońskiej jaskini). Wszystko, co kiedykolwiek widzieli, to cienie na ścianach stworzone przez ognisko. W porównaniu z rzeczywistością świata Idei, rzeczywiste fizyczne obiekty i zdarzenia są tożsame do bycia jedynie cieniami.

Platon wykorzystuje analogię jaskiniową, aby również przedstawić swoje poglądy na temat sprawowania władzy nad państwem. Jego zdaniem rządzić powinni tylko ludzie, którzy potrafią wyjść na światło słoneczne i zobaczyć prawdziwą rzeczywistość. Platon nie był fanem greckiej demokracji. Nie pozostawia wątpliwości, że tylko wyjątkowi ludzie nadają się do rządzenia. Kim są wyjątkowi ludzie, którzy potrafią rozpoznać Idee? Dla Platona odpowiedź jest prosta: idealnym władcą jest król-filozof, ponieważ tylko filozofowie mają zdolność rozróżniania form. Platon dodaje, że tylko wtedy, gdy taka osoba dojdzie do władzy, obywatele państwa będą mieli możliwość wyjścia z jaskini i zobaczenia światła.[5],[6]

Zgadzam się z tym stwierdzeniem myśliciela. Uważam, że nie każdy nadaje się do rządzenia. Taka osoba powinna mieć odpowiednią wiedzę i umiejętności by sprawować dobrze władzę. Ludzie nieprzygotowani nie wiedzą co jest dobre dla państwa. Niestety w dzisiejszych czasach brakuje nam dobrych „królów-filozofów”.

Platon w „Państwie” za pomocą słów Sokratesa twierdzi, że społeczeństwa mają trójdzielną strukturę klasową.[7] Pierwsza to  Rządzący (władcy lub królowie-filozofowie) – inteligentni, racjonalni, opanowani, zakochani w mądrości, dobrze przygotowani do podejmowania decyzji dla społeczności. Odpowiadają oni „rozumowej” części duszy i są bardzo nieliczni.  Druga to Wojownicy lub Strażnicy czyli ci, którzy są żądni przygód, silni i odważni. Odpowiadają oni za „duchową” część duszy. Trzecia to Rzemieślnicy – stolarze, hydraulicy, murarze, kupcy, rolnicy itd. Odpowiadają oni za  „pożądliwą” część duszy.[8] Zgodnie z tym modelem, zasady demokracji ateńskiej (takiej, jaka istniała za jego czasów) są odrzucone, ponieważ tylko nieliczni nadają się do rządzenia. Zamiast retoryki i perswazji Sokrates mówi, że powinien rządzić rozsądek i mądrość :„Dopóki filozofowie nie będą rządzić jako królowie lub ci, którzy są teraz nazywani królami i przywódcami ludzi, prawdziwie i adekwatnie nie będą filozofować, to znaczy dopóki władza polityczna i filozofia nie zbiegną się całkowicie, podczas gdy wielu naturom, które obecnie dążą wyłącznie do jednej z nich, są przymusowo powstrzymywane od tego, miasta nie zaznają spokoju od zła, podobnie jak sądzę, rasa ludzka.”[9] W swoim późniejszym dziele „Prawa” Platon modyfikuje swoje poglądy i już nie twierdzi, że rządy powinni sprawować tylko filozofowie, ale po prostu ludzie najrozsądniejsi i najstarsi (od 50 roku życia) i to najwyżej przez 20 lat.[10]

Uważam, iż atuty jakie powinien mieć władca, które zostały wymienione w dziele są bardzo ważne. Rządzący powinien być odpowiednio przygotowany by rządzić dobrze i sprawiedliwie. Jednakże można zaobserwować, że nie wszyscy przywódcy posiadają lub posiadali te ważne aspekty i umiejętności. Muszę się zgodzić z tym, iż jeśli państwem nie będzie rządzić dobry władca, to dany kraj nie będzie mógł się rozwijać i jego mieszkańcy nie zaznają dobrobytu. W obecnych czasach mamy wiele przykładów takich państw.

Platon był zwolennikiem idei równouprawnienia kobiet i mężczyzn. Uważał, że kobiety nie powinny być odsunięte od sprawowania funkcji publicznych, jeżeli posiadały odpowiednie wykształcenie.[11] Jednak w swojej późniejszej pracy „Prawa” ostatecznie opowiedział się za tym, że rządy powinni sprawować jedynie mężczyźni.[12]

Wydaje się, że Platon doceniał umiejętności kobiet, ale kiedy chodziło już o rzeczywiste zarządzanie państwem nie dawał im szans. Oczywiście się z tym nie mogę zgodzić. Na szczęście obecnie w wielu krajach na świecie ważne stanowiska państwowe zajmują również kobiety.

Duża część „Państwa” również zajmuje się tym, w jaki sposób należy ustanowić system edukacyjny, aby wyprodukować tych królów-filozofów. Dużą uwagę zwraca na wychowanie duchowe i fizyczne młodzieży. Od 17 do 20 roku życia Platon przewiduje ćwiczenia gimnastyczne. Następnie wybrani uczęszczają na studia wyższe przez dziesięć lat. W wieku od 30 do 35 lat zajmują się filozofią prawa. Dopiero między 35 a 50 rokiem życia najlepsi pełnią służbę państwową na stanowiskach kierowniczych. Dopiero kiedy w wieku 50 lat przejdą kurs logiki i metafizyki są zdolni do rządzenia.

Zgadzam się z tym, że wykształcenie w przygotowaniu do roli rządzącego jest bardzo ważne. Uważam jednak, że zakres przygotowania proponowany przez Platona jest zbyt obszerny i zajmuje za długi okres czasowy. Czas przygotowania się do pełnienia ważnych funkcji w państwie zależy od predyspozycji danej osoby. Dobrym władcą może być nie tylko osoba powyżej 50 roku życia.

Tam, gdzie jest mowa o państwach i władcach, Sokrates pyta, co jest lepsze — zła demokracja czy państwo rządzone przez tyrana. Twierdzi, że lepiej być rządzonym przez złego tyrana, niż przez złą demokrację (bo za takie czyny odpowiada wiele ludzi, a nie jedna osoba popełniająca wiele złych czynów). Widzę w tym poglądzie pewną logikę, lecz nie jestem pewna czy mogłabym się z nią zgodzić w stu procentach. W „Państwie” jest to podkreślone i opisane jako bunt na pokładzie statku.[13] Sokrates sugeruje, aby załoga statku była zgodna z demokratycznymi rządami wielu, a kapitan, choć zahamowany przez dolegliwości- tyran. Opis tego wydarzenia jest przedstawiony jako metafora opisu demokracji w państwie i jej problemów.

 

W swoim dziele Platon zawarł również bardzo kontrowersyjne pomysły na temat zakresu spraw, o których również powinien decydować dobry władca. Chodzi tutaj o sprawy prywatne, a nawet intymne obywateli np. dobieranie małżeństw, rozdzielanie rodzin, płodzenie nowych obywateli i wyznaczanie im roli w państwie. Gdyby utopijne państwo Platona rzeczywiście powstało takie idee nie zostałyby zaakceptowane przez społeczeństwo. Ten filozof twierdził, że dobro państwa jest najważniejsze i z tym się zgadzam, ale nie może to się wiązać z ograniczeniem wolności obywateli w tak drastyczny sposób.

Myśl filozoficzna Platona i jego idea idealnego państwa inspirowała wielu ludzi i odcisnęła wielkie piętno na myśli filozoficznej w Europie. Jednocześnie ma on też swoich krytyków. Osobiście zgadzam się z  niektórymi jego poglądami i uwagami dotyczącymi tego jak państwo powinno być dowodzone. Dobry władca powinien być wszechstronnie wykształcony, skupiony na dobru państwa i jego obywateli, jego decyzje powinny być racjonalne. Trzeba jednak pamiętać o tym, że wizja filozofa to tylko utopia i do tej pory nie udało się stworzyć państwa opartego na pomyśle Platona.

Urszula Cordova Sanchez

Bibliografia

• A. Śliwiński, „Metaforyczne ujęcie dobra państwa w politycznej teorii Platona”, Hybris nr 17, Uniwersytet Łódzki 2012
• Blössner Norbert, „The City-Soul Analogy”. In Ferrari, G.R.F. , The Cambridge Companion to Plato’s Republic, Cambridge University Press 2007
• D. Kowalska, „Państwo idealne Platona”, Studenckie Zeszyty Naukowe 4/7 2001
• D. Macintosh, “Plato: A Theory of Forms”, Philosophy Now 2012
• https://en.wikipedia.org/wiki/Plato#Philosophy
• https://kc-cieszyn.pl/wyklad-ii-idealizm-platonski-jako-pierwszy-system-filozoficzny-w-dziejach
• https://pl.wikipedia.org/wiki/Platon#%C5%BBycie
• J. Justyński, Historia doktryn polityczno-prawnych, Toruń 2000
• Platon, Państwo

[1] https://pl.wikipedia.org/wiki/Platon#%C5%BBycie

[2] https://kc-cieszyn.pl/wyklad-ii-idealizm-platonski-jako-pierwszy-system-filozoficzny-w-dziejach

[3] D. Macintosh, “Plato: A Theory of Forms”, Philosophy Now 2012

[4] https://en.wikipedia.org/wiki/Plato#Philosophy

[5]  D. Macintosh, “Plato: A Theory of Forms”, Philosophy Now 2012

[6]  Platon, Państwo

[7]  Blössner Norbert, „The City-Soul Analogy”. In Ferrari, G.R.F. , The Cambridge Companion to Plato’s Republic, Cambridge University Press 2007

[8] A. Śliwiński, „Metaforyczne ujęcie dobra państwa w politycznej teorii Platona”, Hybris nr 17, Uniwersytet Łódzki 2012

[9]  Platon, Państwo

[10] D. Kowalska, „Państwo idealne Platona”, Studenckie Zeszyty Naukowe 4/7 2001

[11] J. Justyński, Historia doktryn polityczno-prawnych, Toruń 2000

[12] D. Kowalska, „Państwo idealne Platona”, Studenckie Zeszyty Naukowe 4/7 2001

[13] Platon, Państwo