François Soulages, Estetyka fotografii. Strata i zysk, tłum. Beata Mytych-Forajter, Wacław Forajter, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych UNIVERSITAS, Kraków 2012, ss. 445
Nakładem Towarzystwa Autorów i Wydawców Prac Naukowych UNIVERSITAS w serii „Horyzonty Nowoczesności” ukazała się doceniona na całym świecie książka autorstwa Françoisa Soulagesa – wykładowcy na Uniwersytecie Paris-8 Saint-Denic, eksperta w zakresie estetyki fotografii, pod tytułem „Estetyka fotografii. Strata i zysk”. Urzeka ona estetyczną wrażliwością autora. Jest jednocześnie o tyle istotnym dziełem wśród innych dotyczących sztuk wizualnych, że wybitny specjalista podjął się na jej kartach odpowiedzenia na pytanie czy fotografia posiada status sztuki. Daje też świeże spojrzenie na kontury nowej estetyki fotografii. Dzięki pięknemu, ilustrowanemu jej wydaniu, czytelnik zrozumie i zaobserwuje opisywane zjawiska i ich właściwości. To bezcenna pozycja wydawnicza także dla antropologów kultury z uwagi na przedmiot, jakiego dotyka, ale przede wszystkim ciekawa lektura dla wszystkich, którzy chcą się nauczyć patrzeć na fotografie usytuowane współcześnie w samym centrum sztuki.
François Soulages, odwołując się do psychoanalizy i filozofii daje czytelnikowi nowy słownik zawierający nowe pojęcia opisujące wszystko, co w odniesieniu do estetyki fotografii przejawia jakąkolwiek wartość oraz ich nowatorskie wyjaśnienia. Kreśli zależności pomiędzy światem a jego przedstawieniem, przywiązując szczególną wagę do złudzenia przedmiotu-rzeczywistości. Rysuje ewolucję od rzeczywistości do fotograficzności – przy tym jej przebieg wcale nie jest prosty. A pisze bardzo pięknie i porywająco: „Nie możemy uporać się ze zdjęciem, ponieważ wskutek napięcia pomiędzy tworzywem i bezpowrotnie utraconym odniesieniem zawsze nam ono umyka, tak jak – tajemnica drugiego, świata, istnienia, przeszłości, śmierci czy naszej własnej tożsamości”. Stara się tłumaczyć złożoność tych procesów: „To właśnie dlatego, że stanowi ono zagadkę, rodzaj haiku, domaga się zawsze poetyckiego odbioru i wypowiedzi jednocześnie koniecznej i nieadekwatnej”. Jest to niezwykle trudne ze względu na wszystkie „może” pomiędzy którymi balansuje fotografia – inscenizacją, instalacją, negocjacją.
Bezcenny jest rozdział poświęcony inscenizacji portretowanego przedmiotu, który dotąd nie doczekał się w literaturze przedmiotu tak kompleksowego ujęcia. Stanowi to dobry punkt odniesienia do zarysowania estetyki ogólnej, czyli „tego, co zostało odegrane”. W tym ujęciu wszystko, nawet rzeczywistość, posiada swą znamienną grę. Bogactwo świetnie wyjaśnionych przedstawień pozwala dostrzec ich istotę.
Fotografia jest w dyskursie publicznym przedmiotem licznych sporów. Jedna z ich stron opowiada się za tym, że realność jest niemożliwa do sfotografowania. Są różne sposoby zgłębiania problemu, wszystkie warto rozważyć i wybrać najtrafniejszą dla własnego problemu. Ograniczoność wynika z czynników: technicznych, ludzkich i artystycznych, lecz sedno problemu tkwi zupełnie gdzieś indziej. Uważny czytelnik dowie się tego z tej pobudzającej do myślenia o tym, co niemożliwe do uchwycenia, książki.
Rozważaniom teoretycznym towarzyszą interpretacje bardzo dobrze dobranych dzieł. Są one pomocne zwłaszcza dla zrozumienia fotograficzności. François Soulages skoncentrował się w tej sferze na uściśleniu: warunków odbioru, wytworzenia i zaistnienia zdjęcia, przedmiotach – do sfotografowania i podmiotach – fotografujących oraz tworzywie fotograficznym. Scharakteryzował konwencje praktyczno-estetyczne i estetykę fotograficzności. Nieocenionej precyzji pojęciowej czytelnik zawdzięcza klarowność i logikę kolejnych prezentacji.
Obszerną część książki autor poświęcił dziełu fotograficznemu. Głównie przeniesieniu fotografii z bez-sztuki do sztuki. Ich wykorzystaniu przez środki masowego przekazu oraz na potrzeby polityki. Badawczo inspirujące są uwagi na temat poszukiwania punktów odniesienia do zastosowania i odczytania zawartości fotografii oraz „estetyki jednoznaczności”. Jak wskazuje François Soulages: „Czym jest dzieło fotograficzne? By rozwiązać ten problem, należy wyjść od bezkresu fotograficzności i jej estetyki…”.
Françoisa Soulagesa książka pod tytułem „Estetyka fotografii. Strata i zysk” dotyka kwestii bardzo ważnych dla wszystkich ludzi stykających się z fotografiami i szerzej – ze sztuką wizualną. Pozwala dostrzec ich potencjał i odkryć to, co o niej stanowi. Okaże się przydatna na widzów i twórców fotografii, którzy chcą się uwrażliwić na ich treść. Nieoceniona, bo pełna inspiracji i nowatorska będzie natomiast dla czytelników zajmujących się socjologia wizualną i antropologią kultury.
Krzysztof Wróblewski
Książka jest dostępna na stronie Wydawnictwa UNIVERSITAS: http://www.universitas.com.pl/ksiazka/Estetyka_fotografii__Strata_i_zysk_2417.html
a.me.