Zachowują się w ten sposób niczym Maciek Chełmicki w pamiętnej rozmowie z „Popiołu i diamentu” rzucający „ale jednak to były czasy, Andrzej!” „Co z tego, wszyscy prawie zginęli” słyszy, „To inna sprawa, ale życie było fajne!” konkluduje młody AK–owiec. Jego jednak usprawiedliwiało doświadczenie osobiste, jak i przede wszystkim targające poczucie bezsensu dalszego istnienia. Współczesnych „pseudo–Chełmickich” nie tłumaczy nic, a już najmniej okazywany przy okazji podobnych rocznic typowo polski sentymentalizm.

Uleganie estetyce samobójczego heroizmu jest chorobą szalenie niebezpieczną, stąd aby się przed nią zabezpieczyć może pożyteczniej byłoby niektórym potencjalnym nosicielom poczytać raczej Wyspiańskiego, skoro już okazują się podatni na poezję, ta bowiem nader często okazuje się tyranem. Już wszakże w „Wyzwoleniu” prawdziwy wieszcz ostrzegał przed śmiertelnymi skutkami skłonności do romantyzmu, którego piewcami byli wieszcze fałszywi. Tymczasem dziś okazuje się, że nauka ta idzie w las, podobnie zresztą jak jeszcze bardziej prozaiczne publikacje na temat powstania zajmujące się tak nieciekawymi i niefotogenicznymi sprawami, jak ilość broni zgromadzona w Warszawie przez AK, czy też kwestia osiągalności militarnych i politycznych celów powstania. „No tak, ale…” powtarzają niektórzy nasi koledzy i z wypiekami patrzą na ekrany telewizorów, po których przemyka w tych dniach wszystko, co tylko ma niemiecki hełm, biało–czerwoną opaskę i MP–40.

„No tak, ale…” to motto tych wszystkich, którzy wprawdzie znają wszelkie racjonalne argumenty w dyskusji na temat sensowności warszawskiego zrywu, a mimo to i tak uważają, że „minister Sikorski niepotrzebnie się wyrwał”, że „nie wolno tak ostro, więcej mówmy o docenianiu heroizmu powstańców, a mniej o głupocie dowódców” itp. W ten sposób „no tak, ale…” zamienia się w samo „ale”, przy czym jest go już tak dużo, że nie sposób odróżnić początkowych „łagodnych krytyków” – od pełnych apologetów powstania. Dlatego właśnie tak ważne jest, żeby nie ulegać presji i propagandzie, nie opowiadać bzdur o „moralnych zwycięstwach” i nie dać się zagłuszyć i przytłoczyć natrętnie atrakcyjnej estetyce narodowego zrywu.

Co roku intensywniej w całym kraju odbywają się rocznicowe obchody, msze za ojczyznę itp. W trakcie przemówień i kazań pada wiele tyleż górnolotnych, co głupich słów. Tymczasem słuchają ich grupy patriotycznej młodzieży, w tym także deklarującej sympatię do ruchu narodowego. Warto, aby przed popadnięciem w egzaltację broniła ich pamięć, że żołnierze NOW i NSZ walczyli wprawdzie bohatersko w powstaniu, ale narodowcy nigdy nie zmienili swej jednoznacznie negatywnej oceny decyzji o jego wybuchu. Podobne stanowisko zajmowali konserwatyści, ba, nawet ideowi piłsudczycy z KON i OPW, a także doświadczeni oficerowie z KG AK i wielu, wielu innych, często przecież również, jeśli nie bardziej nadających się na bohaterów i obiekty kultu skoro już takowe są komuś potrzebne. Cóż z tego, skoro „No tak, ale…” – flagi, pieśni, ordery… Wszystko to bardzo fajnie, ale pamiętajmy, że np. narodowcem jest się przecież przez to co i jak się myśli, a nie przez to, co się nosi w klapie…

W tych trudnych (i irytujących) dla realistów dniach już lepiej brać za przykład spokój Andrzeja Szlęzaka tłumaczącego od dwóch lat, że u niego w Stalowej Woli nic 1 sierpnia o 17:00 wyć nie będzie, bo ćwiczeń nie potrzeba, a świętować nie ma czego. „Powstanie Warszawskie to jedna z największych klęsk w dziejach naszego narodu, szaleńczy zryw od początku skazany na bezprzykładną katastrofę militarną, polityczną i humanitarną, który nie buduje w świecie obrazu Polski jako kraju, w którym myśli się racjonalnie i działa skutecznie” tłumaczył prezydent Szlęzak. I oby podobnego samozaparcia i konsekwencji nie zabrakło kolegom od „no tak, ale…”.

Ostatecznie to przecież Baczyński (będący jedną z wielu niepotrzebnych ofiar powstania) prosił na 14 miesięcy przed jego wybuchem: „Jeno wyjmij mi z tych oczu szkło bolesne – obraz dni, które czaszki białe toczy przez płonące łąki krwi”. No więc właśnie dziś jest raczej czas pozbyć się z oczu obrazu chłopców maszerujących wesoło do powstania, a zobaczyć krew i zgliszcza, do jakich w wyniku nieszczęsnego zrywu doprowadzono stolicę. I tego widoku nie pozwolić w sobie zagłuszyć tak, aby nigdy nie mógł się powtórzyć. A bezrefleksyjne czczenie 1 sierpnia jest właśnie do takiej powtórki drogą, choćby nawet w odległej perspektywie.

Konrad Rękas