Martyna Paszek, Tomasz Kosiński „Ugrupowania nacjonalistyczne i faszystowskie I Republiki Czechosłowackiej „

Ugrupowania nacjonalistyczne i faszystowskie

I Republiki Czechosłowackiej

Zakończona 11 listopada 1918 roku pierwsza wojna światowa była polityczną i militarną klęską Austro-Węgier. Duży organizm polityczny został podzielony na wiele mniejszych i niezależnych państw. Można tu wymienić Austrię, Węgry, Czechosłowację, Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców. Oprócz tego część terytorium dawnego państwa została wcielona do ościennych państw, np. Galicja do Polski, południowy Tyrol i Triest do Italii, Siedmiogród do Rumunii[1].

I Republika Czechosłowacka powstała 28 października 1918 roku. W jej skład weszły ziemie Czech, Moraw, Śląska Opawskiego, Śląska Hulczyńskiego, Słowacji oraz Rusi Zakarpackiej. Głównym konstruktorem państwa czechosłowackiego był Tomáš Garrigue Masaryk, który stał się pierwszym prezydentem republiki. Pozostałymi architektami państwa byli Karel Kramář, który objął funkcję premiera, Edvard Beneš (jako minister spraw zagranicznych) oraz Milan Rastislav Štefánik, który został ministrem obrony. Dominującą narodowością byli Czesi (6,5 mln), następnie Słowacy (2,2 mln) oraz Niemcy (ok. 2 mln)[2].

Po wojnie, w wyniku aktów barbarzyństwa, rozpadu wartości moralnych, a także głodu i wysokich cen żywności, zrodziło się poczucie, że system parlamentarny może sobie nie poradzić z negatywnymi zjawiskami. W związku z tym znaczne poparcie miały tworzące się nowe skrajne ruchy polityczne[3]. Inspiracją dla tychże był sukces rosyjskiej rewolucji bolszewickiej i zwycięstwo włoskiego faszyzmu. Celem artykułu jest prezentacja ugrupowań o charakterze nacjonalistycznym i faszystowskim, które stanowiły antysystemową platformę polityczną w demokratycznej I Republice Czechosłowacji. Autorzy artykułu skoncentrowali się jedynie na ugrupowaniach czeskich, słowackich i czechosłowackich. W niniejszej prezentacji pominięto organizacje niemieckie, które odwoływały się do ideologii nazistowskiej.

Czechy

            Początki czeskiego i słowackiego nacjonalizmu i faszyzmu miały miejsce już w roku 1921, kiedy powstaje Ruch Narodowy (Národní hnutí)[4]. W jego skład wchodzili głównie byli działacze Partii Narodowo-Demokratycznej (Československá národní demokracie). Organizacja ta była radykalnie nacjonalistyczna. Ruch potępiał hasła głoszone przez Edwarda Beneša (który był członkiem Czeskiej Partii Narodowo-Socjalistycznej, Česká strana národně sociální). Ruch Narodowy zorientowany był na ideę panslawizmu z przywództwem Rosji bolszewickiej[5]. W tym samym czasie powstaje Klub Czerwonobiałych (Klub červenobílých). Jego założycielami byli Jiří Branžovský, Zdeněk Zástěra i Josef Kučera. Była to organizacja bardziej radykalna niż Ruch Narodowy, a co za tym idzie – mniejsza liczebnie. Klub wydawał własne czasopismo – „Wyzwanie Czerwonobiałych” („Výzva červenobílých”). Do kwietnia 1923 roku organizacja liczyła ok. 1300 członków[6]. Na Morawach powstała równolegle organizacja Faszyści Czechosłowaccy (Českoslovenští fašisté; Moravští fašisté). Na jej czele stali Robert Mach oraz František Zavřel. Wydawała ona tygodnik „Republika Hany” („Hanácká republika”)[7]. Ponadto Faszyści Czechosłowaccy utrzymywali kontakt z rosyjskimi białogwardzistami, którzy po rewolucji bolszewickiej wyemigrowali do Monachium[8].

            Wysiłki na rzecz połączenia wszystkich organizacji pod wspólnym przywództwem zaowocowały powstaniem w 1924 r. Centrali Faszystów Czechosłowackich (Ústředí československých fašistů). Program czeskiego faszyzmu zakładał powstanie silnego państwa, które uwolniłoby się spod wpływów niemieckich i węgierskich[9]. Wcześniej natomiast, w listopadzie 1923 roku, doszło do połączenia Ruchu Narodowego i Klubu Czerwonobiałych. Nowa organizacja przyjęła nazwę Narodowy Ruch Czechosłowiański (Národní hnutí českoslovanské). W kwietniu 1924 roku doszło do porozumienia między Narodowcami Czechosłowackimi (pod taką nazwą od początku 1924 występowali Faszyści Czechosłowaccy), Ruchem Narodowym i Czerwonobiałymi[10]. W 1925 roku podjęto decyzję o stworzeniu samodzielnego ugrupowania, odrzucając jednocześnie propozycję połączenia się z Partią Narodowo-Demokratyczną. 23 marca 1926 r. ogłoszono program nowej organizacji, która powstała po połączeniu trzech wyżej wymienionych ruchów – Narodowej Gminy Faszystowskiej (Národní obec fašistická).

            Głównymi celami NOF było:

a)      wybudowanie totalnego państwa stanowego na wzór włoski;

b)      walka przeciwko marksizmowi i komunizmowi;

c)      pogłębianie wrogości wobec Niemców i wyraźny antysemityzm;

d)     podległość interesów klasowych interesowi ogólnonarodowemu[11].

W roku 1927 na czele NOF stanął gen. Radola Gajda, który funkcję przewodniczącego NOF piastował aż do jej rozpadu w 1938 roku. W tym okresie poparcie dla NOF osiągnęło najwyższy poziom – 200 000 członków. Jednocześnie Gmina starała się nawiązać współpracę z zagranicą. Gajda już w 1927 wysłał dwa memoranda Mussoliniemu i nawiązał współpracę z włoskimi faszystami. Starał się także współpracować z nacjonalistami ukraińskimi (emigrantami) oraz białogwardzistami rosyjskimi, przebywającymi w Paryżu.

Ponadto NOF wydawała własne czasopisma: „Straż Imperium” („Stráž říše”), „Listy faszystowskie” („Fašistické listy”) oraz „Dziennik Narodowy” („Národní věstník”)[12].

W ramach NOF działały następujące organizacje:

a)      Związek Studentów Faszystowskich (Svaz fašistického studentstva);

b)      Młodzież Faszystowska (Fašistická mládež);

c)      Omladina;

d)     Związek Kobiet Faszystowskich (Svaz fašistických žen)[13].

NOF brał udział w wyborach parlamentarnych z roku 1929 i 1935. W pierwszych startowała razem z Ligą Narodową (Národní Liga) Jiřího Stříbrného pod nazwą Liga przeciwko związanym listom kandydatów (Liga proti vázaným kandidátním listinám), uzyskawszy 0,9% głosów (co dało trzy mandaty). W kolejnych wyborach NOF wystąpił już samodzielnie. Zdobył wówczas 2,04% głosów, co w przeliczeniu pozwoliło na uzyskanie sześciu mandatów[14].

W ramach Narodowej Gminy Faszystowskiej na terenie Czechosłowacji funkcjonował szereg ruchów i organizacji. Jednym z najsłynniejszych była Vlajka (Flaga). Początki Vlajki sięgają roku 1926. Wówczas w Pradze – w ramach NOF – powstał Faszystowski Związek Studencki (Fašistické studentské sdružení, FSS), na czele którego stał Jan Vrzalík. Jednocześnie – jak pisze Milan Nakonečný – wewnątrz gminy faszystowskiej narastał niepokój związany z działaniami jej przywódcy, Radoli Gajdy, oraz z powstaniem radykalnej opozycji pod przywództwem Cyryla Svozila[15]. Zorganizowała ona swój zjazd w Ołomuńcu w 1928 r., który przyczynił się do rozłamu w NOF. Do opozycjonistów przystało wielu członków Faszystowskiego Związku Studentów, który jeszcze przed 1928 r. opuścił szeregi gminy i praktycznie przestał istnieć. Sytuacja ta była związana z początkową relatywną niezależnością FSS od przywódców NOF. Nie podobało się to wodzom NOF, którzy pozbawili związek tej samodzielności. Wobec powyższego, FSS zdecydowało o wystąpieniu z gminy faszystowskiej, co w praktyce oznaczało jej upadek. Pozostali byli członkowie założyli 20 marca 1928 roku Narodowy Związek Młodzieży i Studentów (Národní svaz mládeže a studentstva) i zaczęli wydawać czasopismo „Flaga” („Vlajka”). Założycielami związku byli m.in. Jan Vrzalík, Jindřich Streibl, Jožo Hritz i Miloš Maixner, który był jednocześnie pierwszym redaktorem czasopisma[16].

            Jesienią 1929 roku w Pradze wybuchły zamieszki spowodowane napływem żydowskich studentów z Polski, Rumunii i Węgier, którzy byli wyrzucani ze swoich uczelni. Czescy żacy (zwłaszcza adepci medycyny) sprzeciwiali się takiemu rozwiązaniu i 21 listopada 1929 wyszli na ulice żądając wprowadzenia dla Żydów numerus clausus. Spotkania oburzonych studentów odbywały się regularnie. Na jednym z nich, 7 marca 1930 r., w restauracji „Písek” na Żiżkowie[17] został założony klub polityczny Vlajka[18]. Data nie była zupełnie przypadkowa. 7 marca to dzień urodzin Tomáša Garrigue Masaryka, który dla „vlajkarzy” stał się symbolem braku uczuć narodowych. Głównymi założycielami byli Jan Vrzalík, Jindřich Streibl i Jožo Hritz. Reakcja władz państwowych była natychmiastowa. Rozpoczęto prześladowania członków Vlajky. Pierwszymi ofiarami byli dr Jaroslav Chlubna i dr Lubomír Kukla[19].

            Vrzalík i Streibl opracowali program „nowoczesnej narodowości”, w którym opisali główne cele Vlajki:

1.      promowanie organizacji stanowych według wzoru włoskiego i portugalskiego;

2.      propagowanie nauk chrześcijańskich, uwolnienie narodu od „Masarykowego realizmu i pozytywistycznych zabobonów”;

3.      budowanie silnego państwa o charakterze narodowym (co obejmowało także zwalczanie niemieckiego szowinizmu i zmianę orientacji na polityczną i wojskową współpracę z Polską) oraz zwalczanie politycznej stronniczości[20].

Celem Vlajki była także walka z partyjniactwem. Organizacja sprzeciwiała się obecności majątku zagranicznego w kraju. Kapitał obcy miał być zastąpiony samodzielnością gospodarczą. Ponadto dążyła do stworzenia państwa narodowego o stanowym ustroju, opartym na kulturze chrześcijańskiej oraz sojuszu wojskowo-politycznego z Polską. Jednocześnie głosiła hasła populistyczne, w których zawarte były nośniki agresywnych treści wymierzonych w tzw. żydomarksizm, światową masonerię, „realizm” Masaryka, lewacki intelektualizm i marksizm, niemiecki szowinizm.

            Pierwszymi prominentnymi członkami Vlajki byli: Jaroslav Kolman-Cassius, Viktor Dyk, Stanislav Nikolau, Karel Mergler, Martin Rázus, Karel Schwarzenberg, František Svátek, Vladimír Teyrovský. Jednakże najwybitniejszym współpracownikiem i ideowym przywódcą był František Mareš, senator Partii Narodowo-Demokratycznej, uczony o międzynarodowej sławie, filozof i były rektor Uniwersytetu Karola w Pradze. Jego filozoficzne pojęcie narodu dopełniał pisarz Viktor Dyk, który należał do grona tzw. „budzicieli” narodowej świadomości.

            Pierwszy zjazd Vlajki datuje się na 30 kwietnia 1930 r. Program nacjonalistyczny organizacji miał szeroką podstawę – chodziło w niej nie tylko o budowanie silnej świadomości narodowej, ale głównie o walkę ze wszystkim, co osłabiałoby dumę z bycia Czechem. Nacjonalizm Vlajki nie był jednak czeskim czy czechosłowackim szowinizmem. Wyrastał z tradycji obronnego nacjonalizmu, odrodzenia narodowego[21], z walki o prawa małego narodu, żyjącego pod rządami austriackimi i walczącego z germanizacją. Vlajka była założona jako „organizacja „ludzkości”. „Czeskość” nie była promowana, ale jedynie uznana za niezbędną tożsamość. Każdy naród był rozumiany jako część organizmu ludzkości, który poprzez swoje specyficzne funkcje przyczynia się do życia i rozwoju całości.

Członkowie Vlajki żyli wspomnieniami walki swoich przodków o zachowanie tożsamości narodowej, którą w sytuacji wytworzonej po I wojnie światowej nadal uważali za aktualną. W Czechosłowacji bowiem 1/3 obywateli stanowili Niemcy i Węgrzy. Do tego doszła także kwestia kulturowego kosmopolityzmu i politycznego internacjonalizmu z lewicowym „marksistowskim frontem kulturalnym”. Pojmowanie nacjonalizmu w powyższy sposób wymagało zatem przede wszystkim agresywnego programu.

            21 października 1932 r. przewodniczącym Vlajki został dr Stanislav Nikolau. W połowie lat 30. organizacja kontynuowała realizację swojego programu głównie poprzez organizowanie akcji w kinach (np. przy wyświetlaniu filmu „Pancernik Potiomkin”), teatrach (głównie Ozvobozené divadlo) lub innych miejscach, gdzie „śmierdzi lewackim intelektualizmem”[22]. Vlajka zorganizowała także szereg prelekcji na liczne tematy polityczno-kulturalne. Połowa lat trzydziestych to także kolejna próba połączenia czechosłowackiej prawicy.

W nocy z 21 na 22 stycznia 1933 roku NOF przeprowadził nieudany pucz na Morawach. Celem było zajęcie koszar w Židenicach (okolice Brna) i obsadzenie całego miasta, z którego zryw miał się rozlać na cały region. Miał to być początek faszystowskiego przewrotu w całej Czechosłowacji. Uczestnicy puczu weszli do koszar, gdzie stacjonował 43. pieszy pułk, jednakże zostali pokonani i rozbrojeni. Organizatorem przewrotu był Ladislav Kobsinek, były oficer. Po nieudanym zamachu stanu rozlała się fala aresztowań i procesów członków NOF. Ladislav Kobsinek został skazany na 12 lat więzienia, Radola Gajda – na sześć miesięcy. Z organizacji odeszła 1/3 członków.

7 kwietnia 1934 r. powstaje Front Narodowy (Národní fronta), który łączy kilka organizacji prawicowych (w tym NOF, który wystąpił jednak z Frontu po czterech miesiącach). Vlajka proces zjednoczenia poparła, ale sama do Frontu nie wstąpiła. Obok Frontu Narodowego powstało w październiku 1934 r. Zjednoczenie Narodowe (Národní sjednocení), które obejmowało Ligę Narodową (Národní liga) Jiřího Stříbrného. W tym samym roku powstał założony przez NOF Front Aryjski (Arijská fronta), który współpracował z prawicowymi obywatelami III Rzeszy i Węgier.

            W 1935 roku Vlajka połączyła się z Ruchem Nowej Czechosłowacji. Tym sposobem zyskała nowych członków.

            11 listopada 1938 r. Vlajka została przez władze nazistowskie zdelegalizowana i przeszła do działalności konspiracyjnej.

Słowacja

Po I wojnie światowej na terenach słowackich w przeciwieństwie do czeskich panowały silne nastroje rewolucyjne. Czechosłowacja, jak już zostało wcześniej wspomniane, została zbudowana na ideologii czechosłowakizu. Według tej doktryny Słowacy i ich język, podobnie jak Czesi, byli jedną z gałęzi narodu czechosłowackiego. Rząd w Pradze już w 1918 roku zdawał sobie sprawę z istniejącej świadomości narodowej Słowaków. Bacznie przyglądano się powstającym na terenach Słowacji Radom Narodowym i Ludowym. Część z nich opowiadała się za utrzymaniem państwa słowackiego z szeroką autonomią w granicach Węgier. Rada Narodowa Spiska oraz Rada Narodowa Orawska dążyły do przyłączenia ziem Spiszu i Orawy do kształtującej się Polski. Doszło do starć wojsk polskich i czechosłowackich, po których wojska polskie musiały opuścić sporne tereny na rozkaz ppłk. Ferdinanda Vixa. Istniały również Rady Narodowe Niemców Węgierskich oraz Rusinów Podkarpackich[23].

W styczniu 1919 roku wojska czechosłowackie weszły na ziemie wschodniej Słowacji i Rusi Podkarpackiej. Zajęcie tych terenów zostało usankcjonowane 3 marca 1919 roku. Na obszar Słowacji zaczęli napływać urzędnicy i nauczyciele czescy w miejsce węgierskich. Przyjmowano ich pozytywnie, jednak w niedługim czasie ujawniły się konflikty. Czesi stali się niechętni Słowakom, nie rozumieli dlaczego muszą pracować na tych terenach. Konflikt podsycały m.in. różnice w zarobkach obu nacji, przykładowo wynagrodzenie urzędnika czeskiego od słowackiego różniło się prawie trzykrotnie[24]. Po kilku latach od powstania jednolitego organizmu politycznego usunięto łącznik z nazwy państwa Czecho-Słowacja, przyjęto zapis Czechosłowacja. Słowacy zaczęli domagać się dochowania umowy pittsburskiej[25]. Uważali, że są traktowani gorzej od Czechów, a wręcz – że są czechizowani[26].

W grudniu 1918 r. powróciła do działalności politycznej Słowacka Partia Ludowa. Jej przywódcą został Andrej Hlinka, katolicki ksiądz[27]. W niedługim czasie nazwę ugrupowania powiązano z jej przywódcą. Powstała Słowacka Partia Ludowa Hlinki (Hlinkova slovenská ľudová strana, HSLS), potocznie zwana Ludakami. Silny był w niej wątek narodowy. Wewnątrz ugrupowania istniały dwa obozy. Pierwszy popierał szeroką autonomię w ramach Czechosłowacji, obejmującą słowacki sejm i administrację. Natomiast drugi przejawiał tendencje separatystyczne, niepodległościowe. Andrej Hlinka był zwolennikiem pierwszej opcji.

Partia miała charakter katolicki, nastawiona była niechętnie do protestantyzmu (hasło „Bóg i naród”). Poglądy gospodarcze kształtowały się pod wpływem encyklik papieskich oraz katolickiej nauki społecznej. Występowała przeciwko komunizmowi, socjalizmowi i liberalizmowi. Sprzeciwiano się kapitalizmowi opartemu na dużych przedsiębiorstw. HSLS uważała, iż taka działalność prowadzi do upadku rodzimego, tradycyjnego przemysłu. Małym i średnim przedsiębiorcom obiecywano pomoc w walce z wielkim kapitałem, bezrobotnym natomiast pracę. Domagano się większych płac dla urzędników i robotników[28]. Partia zorganizowała również własną bojówkę tzw. Rodobranę, wzorowaną na niemieckich Freikorps, włoskich Fasci di combattimento czy też austriackiej Heimwehrze[29].

HSLS stała się poważną siłą polityczną na Słowacji, wyniki wyborcze oscylowały wokół 30-40% poparcia. W 1927 roku weszła do rządu centralnego. Skutkiem tego była reforma administracyjna – Czechosłowacja został podzielona na samorządne krainy. W czasach wielkiego kryzysu partia osiągnęła status dominującej w społeczeństwie słowackim. Utrzymywała kontakty z Niemcami, Węgrami oraz Polakami. Odpowiedzialny był za to Vojtech Tuka, profesor prawa. Początkowo szukał kontaktów z państwami sąsiednimi, następnie z różnymi partiami typu faszystowskiego oraz Watykanem. Za kontakty z Polakami z kolei odpowiadał Karol Sidor. Można domniemywać, iż sojusze te miały na celu osłabienie narodu czeskiego i państwa czechosłowackiego. Hlinka współpracował z przywódcą Niemców Sudeckich Konradem Henleinem[30]. We wrześniu 1936 roku doszło do zjazdu reprezentantów Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei (NSDAP) HSLS oraz faszystów francuskich (prawdopodobnie Parti Populaire Français) w Piszczanach, na którym zwolennicy Hlinki przystąpili do międzynarodowego frontu walki z komunizmem[31].

Po śmierci przywódcy w 1938 roku władzę w partii przejął Józef Tiso. Vojtech Tuka odbywał w tym czasie karę więzienia za zdradę stanu (od 1929 roku). To właśnie Tiso doprowadził do powstania rządu autonomicznego Słowacji po kryzysie monachijskim, a następnie Pierwszej Republiki Słowackiej pod protektoratem III Rzeszy.

Doktryna Vlajki i pozostałych organizacji narodowych oraz faszystowskich wpisała się zarówno w tło polityczno-gospodarcze, jak i kulturowe omawianego okresu. Oczywistym wydaje się być fakt, iż koniec wojny i upadek Austro-Węgier zesłały czeskim i słowackim patriotom nadzieję na niepodległe państwo. Sen ten szybko się ziścił. Jednakże wolność przyniosła także liczne rozczarowania. Przede wszystkim Czechosłowacja musiała zapłacić „podatek od wyzwolenia” i uczestniczyć w spłacie reparacji wojennych nałożonych na dawne Austro-Węgry. Ponadto rok 1918 nie był końcem walk. Żołnierze czescy i słowaccy chcieli wyzwolić Sudety i toczyć boje o Cieszyn, Zaolzie, Spisz i Orawę. Z drugiej strony miały miejsce krwawe walki z Węgrami o oswobodzenie Słowacji. Poza tym, do Czechosłowacji, gdzie szerzyła się powojenna bieda, napływały wieści o zwycięskiej rewolucji bolszewickiej w Rosji, co spowodowało wzrost napięcia społecznego. Już w 1919 r. dochodziło do pierwszych strajków, podczas których wykrzykiwano hasła o społecznej sprawiedliwości. W grudniu 1920 roku doszło do strajku generalnego, który był próbą przeprowadzenia komunistycznego puczu. Wciąż także obawiano się rewizjonizmu węgierskiego i możliwości restauracji monarchii Habsburgów[32]. Właśnie z tej obawy zrodziła się Mała Ententa – porozumienie pomiędzy Czechosłowacją, Jugosławią i Rumunią wymierzone przeciwko Węgrom. Ponadto Słowacja domagała się przestrzegania umowy z Pittsburgha. Masaryk i Beneš jednak nie chcieli się na to zgodzić. Sytuację zaogniała antykatolicka postawa Tomáša Masaryka i jego rozporządzenia dotyczące m.in. usuwania krzyży ze szkół[33]. W dodatku Masaryk był propagatorem czechosłowakizmu, który głosił hasła, że „Słowacy to zacofani Czesi”[34]. Wcześniej wspomniano także o rozpadzie wartości moralnych – pojawiały się hasła wolnej miłości i postępowego myślenia. Oprócz tego na narodowego bohatera wyrósł Švejk[35] – sprzedawca psów, pucybut, nierozgarnięty pijak.

Stabilność rządów stanowiła swoistą zaporę dla nurtów nacjonalistycznych i faszystowskich. Przyznać należy, iż I Republika Czechosłowacka była najbardziej demokratycznym państwem w Europie Środkowej. Trwałość tego reżimu pozwalała efektywnie łagodzić rosnące napięcia społeczne. Początkowo państwo czechosłowackie rozwijało się bardzo dobrze, wobec czego ruchy radykalne z obu stron sceny politycznej nie mogły liczyć na poparcie mas. Warto również zauważyć, że społeczeństwo czeskie nie było skore do buntu. Można zaryzykować stwierdzenie, iż życie w monarchii habsburskiej ograniczyło, bądź nawet pozbawiło ten naród ducha rewolucyjnego. Inaczej prezentowała się sytuacja Słowaków i Niemców. Te dwie nacje były traktowane gorzej niż  Czesi w państwie, które na mocy umowy z Pittsburgha gwarantowało Słowakom autonomię i wolność kulturalną. Wraz z osiąganiem sukcesów przez faszystów i nazistów, tendencje separatystyczno-narodowe zaczęły się pogłębiać. Słowacy żądali szerokiej autonomii, natomiast Niemcy, którzy nie ukrywali swojej współpracy z Republiką Weimarską, a później z III Rzeszą, chcieli przyłączyć tereny, na których mieszkali do utraconej ojczyzny.

Martyna Paszek, Tomasz Kosiński

Bibliografia

Borejsza W. J., Rzym, a wspólnota faszystowska, Warszawa 1981.

Český fašismus do Mnichova [prezentacja multimedialna], http://www.moderni-dejiny.cz/.

Český fašismus v letech dvacátých a třicátých [prezentacja multimedialna], www.gymvod.cz.

Kosiński T., Austrofaszyzm – włoska inspiracja w obliczu nazistowskiego zagrożenia, https://konserwatyzm.pl/.

Kotlán P., Fašismus a jehočeská podoba, Přerov 2001.

Nakonečný M., Vlajka. K historii a ideologii českéhonacionalismu, Praha 2011.

Národní obec fašistická, http://www.fronta.cz/.

Payne S. G., A history of fascism 1914-1945, University of Wisconsin 1995.

Sugar P. F., Native Fascism in the successors state 1918-1945, Santa Barbara 1971.

Volby do Národního shromáždění 1920 až 1935, http://www.czso.cz/.

 

Pełna wersja artykułu znajduje się [w:] „Studenckie Zeszyty Naukowe Instytutu Filologii Słowiańskiej UJ” nr 1(3)/2013, Kraków 2013


[1] A. Czubiński, Historia powszechna XX wieku¸ Poznań 2009, s. 133

[2] Spis ludności z 1921 roku [w:] J. Tomaszewski, Struktura narodowościowa Czechosłowacji 1918 – 1938, „Przegląd historyczny” 1970, z. 4, s .647.

[3]Zob. Český fašismus do Mnichova [prezentacja multimedialna], http://www.moderni-dejiny.cz/clanek/cesky-fasismus-do-mnichova/, (10.03.2013).

[4]Ibidem.

[5]Zob. Český fašismus v letech dvacátých a třicátých [prezentacja multimedialna], www.gymvod.cz/soubor/1820, (10.03.2013).

[6]Český fašismus do Mnichova, op. cit.

[7]Ibidem.

[8]Český fašismus v letech…, op.cit.

[9]Ibidem.

[10]P. Kotlán, Fašismus a jeho česká podoba, Přerov 2001, s. 40-41.

[11]Český fašismus do Mnichova, op.cit.; Český fašismus v letech…, op.cit.

[12]Národní obec fašistická, http://www.fronta.cz/foto/narodni-obec-fasisticka, (10.03.2013).

[13]Český fašismus v letech…, op.cit.

[14]Volby do Národního shromáždění 1920 až 1935, http://www.czso.cz/csu/2006edicniplan.nsf/publ/4219-06-1920_az_1935, (10.03.2013).

[15]M. Nakonečný, Vlajka. K historii a ideologii českého nacionalismu, Praha 2001, s. 12.

[16] Ibidem, s. 13.

[17] Żiżków (cz. Žižkov) jest jedną dzielnic Pragi.

[18] Ibidem.

[19] Był on pierwszym przewodniczącym ruchu.

[20] Ibidem, s. 14.

[21] Czeskie Odrodzenie Narodowe (cz. České národní obrození) było ruchem kulturalno – oświatowym, kształtującym się na ziemiach Korony Czeskiej, wchodzących w skład Monarchii Austro–Węgierskiej od lat 70. XVIII w. do roku 1848.

[22] Ibidem, s. 26.

[23] L. Kościelniak, Historia Słowacji, Wrocław 2010, s. 308-310.

[24] Ibidem, s. 319.

[25] Umowa z Pittsburgha – podpisana w Pittsburghu 31 maja 1918 roku między przedstawicielami emigracji Słowackiej a Tomášem Masarykiem. Gwarantowała Słowacji szeroką autonomię w ramach państwa o nazwie Czecho-Słowacja.

[26] P. F. Sugar, Native Fascism in the successorsstate 1918-1945, Santa Barbara 1971, s. 51.

[27] Ludacy swoją partię założyli w 1906 roku (rejestracja partii nastąpiła w roku 1913). Była ona odłamem Słowackiej Partii Narodowej. Po I wojnie światowej ks. A. Hlinka jedynie doprowadził do restytucji partii.

[28] Ibidem, s. 59.

[29] Więcej o Heimwehrze m.in. T. Kosiński, Austrofaszyzm – włoska inspiracja w obliczu nazistowskiego zagrożenia, https://konserwatyzm.pl/artykul/7927/austrofaszyzm—wloska-inspiracja-w-obliczu-nazistowskiego-z, (13.03.2013).

[30] Głównym celem tej współpracy było uzyskanie autonomii dla Słowacji.

[31] J. W. Borejsza, Rzym a wspólnota faszystowska, Warszawa 1981, s. 106.

[32] Ibidem, s. 19-20.

[33] Słowacja była wówczas (i do dzisiaj jest) krajem katolickim, gdzie większość mieszkańców deklaruje przynależność do kościoła rzymsko-katolickiego. Oczywistym zatem wydaje się być fakt, iż Słowacy nie mogli zaakceptować haseł antykatolickich i antykościelnych.

[34] Ibidem, s. 20. Tekst oryginału: „Neshody mezi Čechy a Slováky prohlubuje „vědecká” teorie „čechoslovakismu”, která Slováky uráží tvrzením, že jsou vlastně zaostalými Čechy”.

[35] Autorem powieści „Przygody dobrego wojaka Szwejka podczas wojny światowej” jest Jaroslav Hašek.

Click to rate this post!
[Total: 0 Average: 0]
Facebook

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *