Między średniowieczną Christianitas a GUŁAGIEM

Czytelnikom portalu Konserwatyzm.pl tematyka funkcjonowania przedwojennych struktur Ruchu Narodowo-Radykalnego nie jest obca. Wciąż jednak istnieje szereg niezbadanych obszarów w historii tej organizacji, toteż tym większej uwagi wymagają próby odtworzenia pamięci o jej działaczach i ich poglądach. Takiej właśnie próby podjął się Arkadiusz Meller autor pracy A. Meller, Ku „Nowemu Średniowieczu”. Myśl społeczno-polityczna Mariana Reutta w latach 30. XX. wiek[i].

Meller jest nie tylko redaktorem naczelnym i publicystą niniejszego portalu, ale także sekretarzem redakcji „Historii i polityki” oraz sekretarzem redakcji i kierownikiem działów: Idee i Recenzje w półroczniku „Pro Fide Rege et Lege” a także doktorantem na Wydziale Politologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Legitymuje się także kilkunastoma artykułami naukowymi, z których część ukazała się we wiodących periodykach naukowych – większość z nich traktuje właśnie o tematyce Ruchu Narodowo-Radykalnego. Recenzowana przeze mnie publikacja jest natomiast jego pierwszą wydaną samodzielnie książką.

Książka Ku „Nowemu Średniowieczu” składa się ze wstępu, siedmiu rozdziałów, krótkiego zakończenia, aneksu zawierającego wydaną przez Mariana Reutta w 1939 r. broszurę Wychowanie Militarne Narodu oraz rzecz jasna bibliografii. We wstępie jej autor zasygnalizował poważne braki w badaniach nad postacią i koncepcjami społeczno-politycznymi opisywanego w pracy myśliciela oraz wskazał na nieprzeciętny format tej postaci – Reutt był wszakże znakomitym tłumaczem, wziętym publicystą, dynamicznym działaczem politycznym i utalentowanym pięściarzem. Wątki te autor rozwinął w pierwszym, mającym charakter biograficzny, rozdziale. Zasygnalizował także epizody, które w jego życiorysie wydają się niejednoznaczne – wśród nich można wskazać na woltę ideową na pozycje sanacji, a także udział w oskarżanej o próby kolaboracji z okupantem hitlerowskim Narodowej Organizacji Radykalnej. Po tych wydarzeniach Reutt został jednak zatrzymany przez Gestapo, a po wypuszczeniu z więzienia był najprawdopodobniej żołnierzem 25 pułku piechoty Armii Krajowej Ziemi Piotrkowskiej. Współpracował też z Konfederacją Narodu. Co do okoliczności jego śmierci istnieją natomiast niejasności. Według jednej z wersji w październiku 1944 miał zostać aresztowany przez Gestapo i zmarł w obozie koncentracyjnym Gross-Rosen. Według drugiej miał, zapewne przypadkowo, zostać rozstrzelany przez Niców w jednej z miejscowości letniskowych, w której  schronił się z żoną i córeczką.

W rozdział drugim Arkadiusz Meller zaprezentował wyniki swoich badań dotyczących głównych założeń myśli czołowego działacza RNR. Na pierwszy plan wysuwa się w tej optyce przesycający cała myśl Reutta indeterminizm oraz propozycja połączenia katolicyzmu i nacjonalizmu, które to wspólnie miały określać narodowy radykalizm.

Zapewne najbardziej charakterystyczną ideą opisywanego w książce teoretyka Ruchu Narodowo-Radykalnego jest zaczerpnięta od Bierdiajewa propozycja budowy „Nowego Średniowiecza”. System ten miał stać się alternatywą dla dotkniętej głębokim kryzysem ustrojowym, kulturalnym i ekonomicznym Europy. Przyczyn kryzysu Reutt upatrywał w genetycznym obciążeniu liberalnej gospodarki, liberalno-demokratycznego ustroju politycznym i dominującym w sferze kultury materializmie. Czym jednak miało być owo „Nowe Średniowiecze”? Według Arkadiusza Mellera w ramach tegoż systemu miały zostać złączone: dorobek współczesności (przede wszystkim techniczny) i najlepsze elementy cywilizacji średniowiecznej (głównie dominacja ducha nad materią).

W następnych rozdziałach Meller przechodzi do prezentacji i analizy kolejnych części składowych porządku zwanego przez Reutta „Nowym Średniowieczem”. Rozdział czwarty zawiera koncepcję państwa, jakie miało narodzić się na gruzach modelu demoliberalnego. Piąty dotyczy rozwiązań ekonomicznych, które przez połączenie elementów wolnego rynku i szeregu rozwiązań skrajnie etatystycznych miały stanowić alternatywę dla liberalnego systemu gospodarczego. Przedmiotem rozważań w rozdziale szóstym są natomiast rozważania Reutta nad wychowaniem młodzieży w duchu nacjonalizmu oraz nad sposobami zdynamizowania kultury narodu polskiego.

Choć sam Reutt upatrywał w obarczonym według niego wieloma błędami komunizmie największego wroga interesów Polski i cywilizacji łacińskiej w swej koncepcji wielokrotnie postulował rozwiązania zbieżne z propozycjami komunistów. Rozdział siódmy pracy Mellera dobitnie ukazuje, iż w istocie wrogiem dla Reutta nie był powszechnie dziś krytykowany komunistyczny model gospodarczy, ale właśnie wzmiankowany wcześniej, a będący podstawą tej ideologii materializm. Reutt był zdania, że pożądany przez niego prymat ducha nad materią jest elementem ideologii nacjonalistycznej, a także faszyzmu. Stąd też to w nich upatrywał alternatywy dla komunizmu.

Przechodząc do oceny książki Arkadiusz Mellera należy zauważyć, że jest to publikacja przemyślana, uporządkowana, oparta na szerokiej bazie źródłowej, a gdy idzie o badanie myśli Mariana Reutta pionierska. Należy również pochwalić klarowność wywodów wywodów autora oraz stosowany przez niego język. W swej książce Arkadiusz Meller wykazał się w znaczną znajomością realiów polskiej sceny społeczno-politycznej okresu XX-lecia międzywojennego i czasu okupacji hitlerowskiej, a także w jeszcze większym stopniu myśli narodowej i narodowo-radykalnej w ogóle przez co z pewnością rozszerzył krąg osób, które mogą być zainteresowane zaznajomieniem się z nią.

Gdy natomiast idzie o braki, uderzające jest niewystarczające sproblematyzowanie pracy, która z tego powodu mimo znaczących walorów informacyjnych nie może znacząco wpłynąć na dalsze badania nad Ruchem Narodowo Radykalnym. Problemem jest też znaczna niekonsekwencja w zapisie przypisów oraz występujące w wielu miejscach błędy w pisowni, będące z pewnością efektem niewystarczającej korekty. W swej pracy Meller nie dostrzegł ponadto faktu, iż Reutt przykładając tak wielką uwagę wychowaniu młodzieży w duchu patriotycznym stosuje behawioralne wzorce i w ten sposób de facto sam stawia materię ponad duchem.

Zapewne znaczna część czytelników zastanawia się wciąż skąd tytuł tejże recenzji. Otóż w myśli Mariana Reutta drażni przede wszystkim nachodzenie na siebie niezwykle licznych przeciwieństw. Oto wobec zagrożenia materialistycznym, antychrześcijańskim komunizmem Reutt proponuje budowę kolektywistycznego społeczeństwa, które przez poprzez omnipotentny system oświaty ma tworzyć nowy typ człowieka (sic!), gotowy by stanąć naprzeciw wyznaniom charakteryzującej się niezwykłą zaborczością poszczególnych państw rzeczywistości. Autor koncepcji nowego średniowiecza staje w ten sposób w opozycji wobec afirmowanego przez siebie w pewnej mierze porządku Christianitas. Nie dostrzega zarówno faktu, iż w tym z pewnością hierarchicznym świecie prymat ducha był zabezpieczany przez znaczną autonomie wspólnot lokalnych, a także zabezpieczanym przez prawo zwyczajowe znacznym obszarem wolności przedstawicieli konkretnych stanów. Choć wizja Reutta w wielu punktach jest alternatywą dla porewolucyjnego nieporządku, należy jej zarzucić, że proponuje lekarstwo niewiele lepsze od komunistycznej choroby. Stąd też jego model można niestety umiejscowić na osi, na której przeciwległych krańcach będą się znajdować system komunistyczny i Christianitas, a nie drugi z tych modeli i chociażby decyzjonistyczna monarchia.

Arkadiusz Fordoński

Książkę można m.in. kupić tu: http://sklep.konserwatyzm.pl/ku-nowemu-sredniowieczu-arkadiusz-meller/

a.me.


[i]     A. Meller, Ku „Nowemu Średniowieczu”. Myśl społeczno-polityczna Mariana Reutta w latach 30. XX. wieku, Klub Zachowawczo-Monarchistyczny, Warszawa 2011, ss. 119.

Click to rate this post!
[Total: 0 Average: 0]
Facebook

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *