Magdalena Mateja, Mowa umowna. O felietonach Kisiela, Dom Wydawniczy Duet, Toruń 2012, ss. 342

            Książka Magdaleny Matei pod tytułem „Mowa umowna. O felietonach Kisiela” zainteresuje historyków literatury oraz prasoznawców, ale przede wszystkim wielbicieli twórczości felietonowej Stefana Kisielewskiego. Poza nowatorskimi ujęciami twórczości jednego z najlepszych felietonistów w historii polskiego piśmiennictwa, a także ciekawymi próbami przeanalizowania jej owoców niejako na nowo, czytelnik otrzymuje za sprawą lektury wartościowy aneks zawierający zapis dwóch rozmów z: ks. Adamem Bonieckim, redaktorem naczelnym „Tygodnika Powszechnego” w latach 1999-2011 oraz Krzysztofem Kozłowskim, zastępcą redaktora naczelnego „Tygodnika Powszechnego” w latach 1965-2007.

            Część pierwsza publikacji pod tytułem „Pracownik słowa” składa się z dwóch rozdziałów: „Stefan Kisielewski jako współpracownik Tygodnika Powszechnego” oraz „Myśl i słowo”. Autorka nakreśliła w ich ramach portret felietonisty od przełomowego w jego karierze publicysty momentu, to znaczy debiutu na łamach przedwojennej prasy, przy czym szczególną uwagę poświęciła współpracy bohatera swej monografii z „Tygodnikiem Powszechnym”. Ciekawa jest autorska próba uchwycenia istoty treści publicystyki felietonowej Stefana Kisielewskiego na tle jego szeroko pojętej twórczości, a także poglądów, jakie reprezentował.  Magdalena Mateja wyraziście ukazała zabiegi taktyczne, jakie stosował, aby osiągnąć swym piórem-orężem (niczym Adolf Nowaczyński) założone cele. Tak zarysowana sylwetka wydaje się doskonałym wzorcem dla większości współczesnych „publicystów”.

            Zagadnienia dotykające bezpośrednio taktyki pisarskiej mają związek z treścią części drugiej zatytułowanej „Odpowiednie dać rzeczy słowo… Strategie komunikacyjne felietonisty”. Niekwestionowanym walorem analiz autorki jest wyjaśnianie opisywanych zjawisk w kontekście politycznym, co daje czytelnikowi szerszy pogląd na uwarunkowania komunikatów Stefana Kisielewskiego. Autorka doskonale wie i przekazuje autorowi na czym polegała wyjątkowość w sferze treści i formy przekazów publicysty, co jest szczególnie cenne z perspektywy dziennikarzy, którym z coraz większym trudem przychodzi napisanie wartościowych pod względem merytorycznym i jednocześnie zachwycających, jeśli chodzi o formę, tekstów.

            W rozdziale zatytułowanym „Między słowem a nie-do-powiedzeniem: mowa umowna” bardzo dobrze widoczne są zabiegi i wysiłki felietonisty podejmowane w celu osiągnięcia założonych celów komunikacyjnych, a także dowody samoświadomości publicysty, jakie Magdalena Mateja wyodrębniła z jego tekstów i wyczerpująco omówiła. Imponujące jest autorki wykazanie źródeł natchnienia i motywacji Stefana Kisielewskiego. Zwłaszcza interesujące są uwagi dotyczące felietonu pojętego jako forma zastępcza, czyli „poetyki zamiast” oraz „mowy umownej” w świetle lektury „Drugiego Cesarstwa” Roberta Gravesa.

            Następnie Magdalena Mateja bardzo płynnie przechodzi do rozdziału pod tytułem „Słowo instrumentem. Felieton jako komunikat perswazyjny”, zamykającego książkę. Daje on użyteczne instrumentarium analiz felietonów czy szerzej tekstów perswazyjnych, które mogą być z powodzeniem wykorzystywane przez badaczy na potrzeby własnych badań. W tej mierze analizy są niesłychanie inspirujące. Warte uwagi jest zakończenie będące swoistym rozwinięciem tego rozdziału. Magdalena Mateja w „Felietonie po Kisielu” snuje ciekawe przypuszczenia związane z przyszłością felietonu jako gatunku dziennikarskiego, konfrontuje jego obecny status z recepcją mającą miejsce przed laty, dochodząc dzięki temu do zaskakujących wniosków. Warto jednak, by czytelnik przekonał się o tym sam, sięgając po tę inspirującą lekturę.

            „Mowa umowna. O felietonach Kisiela” to wynik pogłębionej analizy źródeł, badaczki świetnie znającej dzieła wybitnego współpracownika „Tygodnika Powszechnego” i – co szczególnie cenne – rozumiejącej go. Bezcenna jest Magdaleny Matei wiedza w zakresie komunikowania i wiedzy o mediach, która uwidacznia się w omówieniu twórczości Stefana Kisielewskiego. Jest to zatem bez wątpienia napisana z ogromnym znawstwem tematu, godna polecenia i niezwykle interesująca monografia.

Krzysztof Wróblewski

Książka jest dostępna na stronie Wydawnictwa Adam Marszałek: http://www.marszalek.com.pl/sklep/produkt/3467/mowa_umowna__o_felietonac.html

a.me.