Ważne jest to, żeby ludzie razem z sobą dorastali i rozumieli to co ty chcesz im powiedzieć. Nieważne czy studiują, czy pracują, czy są z bloku, czy z dobrego domu, czy z ulicy.
Ważne że to rozumieją.
Ja robię to dla wszystkich, bo o to chodzi nie?[1]
Celem tekstu jest tylko zarysowanie szerokiego spectrum problemów, jakich dotyka rap. Za przykłady posłużą teksty polskich wykonawców. Szczegółowa analiza zjawiska w ramach jednego artykułu nie jest możliwa z racji obszaru, którego dotyczy.
Rap, jak większość popularnych gatunków muzycznych narodził się w USA. Pośród miejskiego życia, murzyńskich dzielnic, w których w dalszym ciągu jest łatwiej pójść do więzienia niż zdobyć relatywnie dobrą pracę. To muzyka, która wielokrotnie ewoluowała stylowo i tekstowo. Od nagrań poświęconych zdobywaniu szybkich pieniędzy i łatwych kobiet po teksty wymagające refleksji. Po dotarciu do Europy przechodziła również podobne zmiany. Obecnie porusza bardzo szeroką tematykę. W wielu utworach, najczęściej tych kojarzonych z tzw. „ulicznym” rapem porusza sprawy społeczne. Duża grupa wykonawców w swoich tekstach zwraca uwagę na zagadnienia egzystencji zwykłego człowieka. Jego przemyśleń, sytuacji życiowej, czy perspektyw na przyszłość. Od kilku lat zaczynają pojawiać się również utwory o wydźwięku antysystemowym, politycznym, historycznym, jak i regionalnym. Istotną rolę w rapie stanowi język, jest główną formą ekspresji, w związku z tym często pojawiają się wulgarne wyrażenia.
Polski rap powstawał na blokowiskach, po dzień dzisiejszy ta tematyka jest szeroko poruszana. Osiedlowe, dzielnicowe wspomnienia, przywoływanie ówczesnych i obecnych sytuacji materialnych pozwalają na obserwację życia na takich dzielnicach osobom z zewnątrz. Oczywiście każde osiedle i każda dzielnica to inni ludzie i inne historie, nic nie jest takie samo oprócz dumy z miejsca pochodzenia:
Te podwórka te bramy ,wszystko ma historię swoją,
osiedlowa saga ,wciąż tu trwa,
Tu gdzie kryminalny syf ,sprawiedliwości brak,
walcz by wygrywać ,by wygrywać
Hip-hop ma nas łączyć a nie murami dzielić,
osiedlowe akcje ,co można o nich powiedzieć,
trzeba być z nami robić to żeby wiedzie [2]
Tu nie nazwiesz syfem okolic śmietnika,
wina tu nie Nasza – cóż taka polityka
Dla wielu korzenie nie maja znaczenia
ja jestem solidarny z miejscem urodzenia
Krajobrazy inne niż sprzed kilku laty
Dalej na Wrocławskiej, wielu ludzie dzielą kraty
Stary rejon już na zawsze mym rejonem
Knajfeld[3] mały świat pozostanie moim domem[4]
Istotnym elementem jest podtrzymywanie takich wartości, jak honor, wspólnota, rodzina, braterstwo czy przyjaźń. To elementy charakterystyczne dla rapu, który dużą uwagę przywiązuje do grupy i lojalności wobec niej:
Na osiedlach, ulicach, miastach i dzielnicach,
panują te zasady alfabetu szkoły życia,
nic do ukrycia tu gdzie szala równoważy,
tu liczy się postawa a nie ilość tatuaży.
Latami wbijane do głowy zasady,
daleko od zdrady ch*j w dupę za układy,
lojalność, braterstwo, honor i odwaga[5]
Patologie osiedlowe pojawiają się w twórczości raperów. Niektórzy tylko je ukazują, komentują, jednak nie pokazują alternatywy. Inni starają się pokazać jak się z nich wydostać:
Widok z tych okien bloków to nie kolor bajki
Tu pejzaż nie przypomina widoku Jamajki
To też nie chronione osiedla
Gdzie kamera widzi każdą bramę, furtkę
Tu cały czas rodziny, domy zniszczone przez wódkę
Kryminalne życie w dalszym ciągu ma szacunek[6]
Warty uwagi jest projekt o nazwie „Drużyna Mistrzów”. Twórcy zachęcają do poświęcania się swoim pasjom, aby nie wpaść w pułapkę alkoholu czy narkotyków. Poprzez sport, czy muzykę młodzież ma szansę stać się kimś lepszym. „Drużyna Mistrzów” to 2 albumy poświęcone pasji, muzyce i uprawianiu sportu, jako alternatywie dla patologii i konsumpcjonizmu pochłaniających młodzież:
Znam ciężar podwórek co ogranicza w ruchach brat
zanim się kwit narucha można wyzionąć ducha tak
trzeba się nalatać tak trzeba się na stukać tak
potem tylko szukasz królika w kapeluszach
dziś inaczej się poruszam choć na jak długo nie wiem
wspieram Drużynę Mistrzów to odkrztusza bądź pewien
mam zakurzone płuca cóż biorę to na siebie
do puli się dorzucam już biorę się za siebie
ćpaj sport i bądź pewien swoich możliwości[7]
Możesz mistrzem być jak ja albo wbijać w trumnę gwóźdź
Powiedz mi co wolisz, rano wstać i na siłownię
Czy budzonym być przez pawia który ci rozrywa mordę
Powiedz mi co lepsze, siódme poty fizyczne
Czy po koksie spod skrzydła aromaty toksyczne[8]
W rapie można znaleźć odbicie współczesnej rzeczywistości. Często krytykowanej z różnych pozycji ideowych. Można dostrzec krytyczne uwagi na temat konsumpcjonizmu, relatywizmu, upadku zasad czy wszechobecnego fałszu. Raper Eldo w utworze „Ten nonsens” atakuje współczesny świat za relatywizm, hipokryzję i trwanie w pewnych poglądach bez ich krytycznego zweryfikowania:
Jedni chcą ludzi zbawiać
inni chcą zbawić siebie, ludzi samym sobie zostawiać
ktoś ma kręgosłup, jest pokuso-odporny
inny ma dwóch bogów, to relatywizm i konformizm
w świat płynie rzeka semantycznych iluzji
wujek Sam niesie pokój Irakowi, kacap Gruzji
tchórz samobójca nazywa siebie bojownikiem
zabiegły publicysta mówi, że jest historykiem
wódz populista zwie się konserwatystą
postendeckie popłuczyny krzyczą – polskie jest Wilno
lewackie durnie żyją miłością do Lenina[9]
W tekście Miuosha „Zanik” dostrzegamy krytykę braku zasad oraz konsumpcyjnego stylu życia. To właśnie przez takie zachowanie ludzie stają się kimś innym, odchodzą od poszanowania drugiej osoby i wartości:
Zasady to suki, lans obsrał prawdę i nauki
Jeśli umiesz jeszcze w coś wierzyć, to jesteś głupi
Ogłupił nas owczy pęd, pełen ściem i przekłamań
Poupychanych w marnie poskładanych zdaniach
To mania brania, szukania okazji do zarabiania
Przecież nikt nam niczego nie zabrania
Honor to inna bania, tu liczą się wskazania:
na wielkość, na ilość, na siłę posiadania[10]
Od pewnego czasu w rapie pojawiają się utwory nawołujące do walki z istniejącym ładem społeczno-politycznym. Do jednych z najbardziej znanych postaci zalicza się Keny Arkana. W Polsce tematykę antysystemową podejmują raperzy związani z różnymi opcjami politycznymi, jak i niezależni. Anarchistyczne ujęcie bardzo dobitnie ukazuje raper o pseudonimie A.J.K.S. Jego teksty pełne są ekspresji, bezpośrednie i agresywne. Nawołują do walki z systemem, autorytetami, bardzo dużo w nich odniesień antyklerykalnych:
Nadejdzie czas gdy spłonie cywilizacja
Zbudowana na cierpieniu, pozorna demokracja
Gdzie masz niby wolny wybór, wytrzymać się nie da
Faktu, że ktoś kogoś kupił, bo tamten się sprzedał[11]
Tematykę antysystemową w wielu swoich utworach porusza również grupa HempGru. Dwa najbardziej znane to „Obudź się” oraz „Kiedy zabraknie słońca”. Krytykowane są w nich globalizacja, dominacja ponadnarodowych korporacji, imperializm, bierność wobec zmian, pochwalane są wystąpienia przeciwko władzy:
W poczuciu strachu dojrzewa pokolenie
Brutalna rzeczywistość, skażone pożywienie
To korporacja steruje mym istnieniem
Pieprze ten syf zapadam się pod ziemie
Z głodu padają ludzkie szkielety
Brakuje żywności a w szwach pękają sklepy
Czerwony dywan błękitna krew zdobywa
Atomowa era armia nie odpoczywa
Toksyczna mentalność, światowa polityka
Nie mam na to wpływu, nikt o nic mnie nie pyta[12]
Ze strony związanej z prawicą narodową przykładem może być utwór Berona „Rewolucja” nawołujący do zmiany systemu, walki z nim oraz z postprlowskimi układami:
Układ z komuchami jest wciąż aktualny
Nie ma kogo wybrać, nie ma normalnej partii
Pogódź się człowieku
Spójrz na prawdę, wyłącz Fakty
Czas zacząć rewolucję, bo o Polskę trzeba walczyć![13]
Polski rap nawiązuje również do historii. Pojawiają się utwory odnoszące się do powstania warszawskiego[14], wielkopolskiego[15], poznańskiego czerwca[16], wydarzeń w Radomiu, strajków w Gdyni[17]. Tadek Polkowski znany z „Firmy” wydał płytę „Niewygodna prawda” dotyczącą historii Polski w XX w. Możemy znaleźć na niej utwory poświęcone Żołnierzom Wyklętym, Witoldowi Pileckiemu, Augustowi Fieldorfowi, Powstaniu Warszawskiemu, Kresom czy odnoszące się do okresu PRL.
Od kilku lat powstają również utwory poświęcone regionom, z których pochodzą raperzy. W Polsce najlepiej obrazują to teksty poświęcone Górnemu Śląskowi. Miuosh nagrał utwór inspirowany powieścią Kazimierza Kutza „Piąta strona świata” o takim samym tytule, w którym próbuje pokazać śląską specyfikę, wraz z jej metafizyką:
Tu smak węgla i sadzy, wśród słów leży na bicie
To picie zmienia pryzmat, historia jest jak blizna
Odmienność to charyzma, tak nas tu wychowano
Każdy dom niczym przystań, ziemia czarna i żyzna
Przekleństwem jest cienizna, to kreuje tożsamość
To za to wszystko co zabrano nam przez lata
To dla tych miejsc, do których trzeba wracać…
…Ich wiarą jest pieniądz, naszą honor i praca
To kraj w kraju tonący w tonie wałów i stratach
Na ziemi gdzie z Bogiem, przeplata się szatan
I choć nie raz, los kazał nam w przepaść skakać
My nauczyliśmy się latać[18].
Innym sposobem ukazania swojego regionu oraz wyartykułowania idei autonomii regionalnej możemy znaleźć w tekstach rapera o pseudonimie Bułek. W swoich utworach piętnuje centralizm, atakuje rządzących, podkreśla odmienność Górnego Śląska oraz co bardzo istotne i zarazem charakterystyczne używa śląskich zwrotów:
Liczysz na wolność ryknij to głośno
zaznocz to dobrze swojom obecnościom
Niychsie poruszy niybo i ziymia
niych to usłyszom tam kaj nos niy ma
cza nom siewyrwac z tego wiynziynia
uderzyc z pełnom siłom rażynia…
Powstońcie ludzie to naszo walka
dźwignymy Ślonsk na naszych barkach
Skrzideł nom dodo wiara w tynhajmat[19]
Poza wymienionym przeze mnie elementami w rapie, tak jak w każdej muzyce, można znaleźć wątki, które nie niosą za sobą żadnej, bardziej poważnej treści. Pełnią funkcję rozrywkową i nie skłaniają do poważniejszej refleksji.
Podsumowując, tekst miał na celu w kilku punktach przybliżyć tematykę społeczną poruszaną w polskim rapie. Muzyka ta dotyka kwestii takich, jak przywiązanie do miejsca, w którym człowiek się wychował. Wierności i lojalności wobec rodziny i przyjaciół. Pojawiają się również teksty bardziej zaangażowane politycznie i historycznie. Polityczne skupiają się na krytyce panującego systemu społeczno-politycznego, atakowaniu neoliberalnego stylu życia, władzy czy wszechobecnej hipokryzji. Teksty historyczne odnoszą się do wydarzeń głównie z historii Polski XX w., ponieważ te zdarzenia odcisnęły piętno na ludziach żyjących współcześnie. Inną ciekawą tendencją jest regionalizm pojawiający się zwłaszcza w górnośląskim rapie, ma on różne odcienie, od dumy z pochodzenia, po żądania autonomii.
Tomasz Kosiński
a.me.
________________________________
Bardzo dobre studium. Wiele sie dowiedzialem.