Rządy i samobójcza śmierć prezydenta Brazylii Getúlio Dornellesa Vargasa (1882-1954) – wybrane aspekty

Biografia

            Getúlio Dornelles Vargas urodził się 19 kwietnia 1882 r. w São Borja w stanie Rio Grande do Sul ze związku Manuela do Nascimento Vargasa oraz Candidy Francisco Dornelles. Pochodził z konserwatywnej zamożnej katolickiej rodziny określanej jako gaucho. Początkowo planował karierę wojskową, lecz w 1904 r. zapisał się na Wydział Prawa w Porto Alegre. Studia ukończył w 1907 r. i po pewnym czasie powrócił do São Borja, gdzie rozpoczął pracę w wyuczonym zawodzie. W 1911 r. wziął ślub z Darcy Sarmanho Vargas, z którą miała piątkę dzieci, lecz tajemnicą poliszynela było, iż prawdziwą miłością Vargasa była Aimee de Sa Sottomaio – późniejsza Aimée de Heeren[1].

            Jego polityczna kariera zaczęła się w 1909 r., kiedy to został deputowanym stanowego parlamentu z ramienia Partii Republikańskiej Rio Grande (Partido Republicano Rio-grandense, PRR)[2]. Został ponownie wybrany w: 1913 r., 1917 r., 1919 r. i 1921 r. W 1922 r. dostał się do Izby Reprezentantów (la Cámara Legislativa) z ramienia PRR, gdzie był liderem tejże frakcji[3]. Od listopada 1926 r. do grudnia 1927 r. pełnił obowiązki ministra skarbu w rządzie prezydenta Washingtona Luisa. Natomiast od 20 stycznia 1928 r. do 9 października 1930 r. był gubernatorem – w owym czasie urząd ten nosił nazwę prezydenta – stanu Rio Grande do Sul[4].

            Objęcie przez Vargasa najwyższego stanowiska państwowego miało miejsce w 1930 r. Było to związane ze spadkiem wartości kawy na świecie. Dotychczas rządząca oligarchia kawowa ze stanu São Paulo straciła polityczną inicjatywę, a w brazylijskiej rzeczywistości „stany niekawowe” coraz głośniej domagały się reform. Propozycja prezydenta W. Luisa by w zbliżających się w 1930 r. wyborach prezydenckich zastąpił go gubernator São Paulo, Júlio Prestes, napotkała opór w postaci powołania przez opozycję z Rio Grande do Sul i Minas Gerais Sojuszu Liberalnego (Aliança Liberal) popieranego przez intelektualistów, wojskowych oraz elity miejskie[5]. Kandydatem w wyborach prezydenckich tejże formacji zaplanowanych na 1 marca 1930 r. został Getúlio Vargas. Z kolei kandydatem na wiceprezydenta został João Pessoa, który startował z ramienia Partido Republicano Paulista[6].

            Wybory z 1 marca 1930 r. wygrał J. Prestes uzyskując 1 091 709 głosów na 1 890 524 oddanych[7]. Sytuacja diametralnie zmieniła się 26 lipca 1930 r.  kiedy to J. Pessoa – niedoszły wiceprezydent – został zamordowany[8]. Jego pogrzeb spowodował rozruchy w São Paulo a już 3 października wybuchło powstanie w „stanach niekawowych”. Mobilizacja ogłoszona przez prezydenta W. Luisa spotkała się ze społeczną niechęcią, czy wręcz wrogością. 9 października Getúlio Vargas przyjął na siebie obowiązki przywódcy powstania. Po trzech tygodniach działań, wojskowa elita podjęła decyzję wymuszenia na W. Luisie dymisji. 3 listopada Vargas objął stanowisko tymczasowego prezydenta[9].

Rządy

            Należy w tym miejscu zauważyć, ze rewolucja z 1930 r. miała charakter typowo elitarny. Odwoływano się do haseł ludowych, lecz tylko w celu uprawomocnienia zmian. Szerokie masy społeczne nie brały w tym udziału[10].

            Najbardziej na tych zmianach skorzystali wojskowi, których w brazylijskiej rzeczywistości zwykło się nazywać tenentismo[11]. Chodzi o ruch młodych oficerów, którzy 5 lipca 1922 r.[12] i 5 lipca 1924 r. zbrojnie protestowali przeciwko rządowi Artura Bernardesa  (wtedy miał miejsce słynny przemarsz Kolumny J. Prestesa[13]). Faktem jest, że ruch młodych oficerów wywodził się spośród elit miejskich oraz wojskowych i był zupełnie inny od dominującej od czasów upadku Cesarstwa elity „stanów kawowych”[14]. Poza tym wyraźnie zmierzał w kierunku nacjonalistycznym, jednocześnie ograniczając wpływy dołów społecznych. Z drugiej strony można zauważyć pewien zachwyt nad Włodzimierzem Leninem i komunizmem[15].

            Zmiany miały iść w dwojaki sposób: poprzez sanację oraz zwalczanie wpływów dotychczasowych elit[16]. W tym celu, w stanach realną władze posiadali właśnie młodzi oficerowie. Ponieważ Vargas rozwiązał naczelne władze, to ich prerogatywy były całkiem duże[17]. Musiało to spowodować odzew w postaci powstania w São Paulo z 9 lipca 1932 r., co było skutkiem licznych quasi śledztw przeciwko starym elitom, pogłębiający się kryzys gospodarczy oraz nieprzestrzeganie zapisów konstytucyjnych. Wydarzenie to przeszło jako Powstanie Konstytucjonalistów[18].

            Ponad dwumiesięczne walki skończyły się klęską powstańców, ale jednocześnie uświadomiły Vargasowi siłę starej elity oraz brak szerszego poparcia wśród warstw średnich i niższych. W konsekwencji po 1932 r. ruch młodych oficerów zaczął tracić na znaczeniu. Poza tym powrócono do zapisów konstytucyjnych i zarządzono nowe wybory w maju 1933 r. Za główne zadanie, jakie postawiono deputowanym, było opracowanie nowej ustawy zasadniczej, która miała być zgodna ze świeżo wykreowaną koncepcją vargasowską. Już w Konstytuancie możemy to zaobserwować w postaci niewybieralnych, a wprowadzanych przedstawicieli grup społecznych i zawodowych[19].

            Konstytucja z 1934 r.[20] w sposób wyraźny przyznaje dodatkowe uprawnienia głowie państwa (prawo weta – art. 56) w zakresie władzy wykonawczej przy jednoczesnym ograniczaniu kompetencji stanów. Wyraźnie widać dążenie do centralizacji władzy. W zakresie władzy ustawodawczej zachowano bikameralny parlament, z czteroletnią kadencją, składający się z: Izby Deputowanych (Câmara dos Deputados) oraz Senatu (Senado Federal)[21]. Wybory do izby niższej miały się odbywać wg zasady równości, proporcjonalności, powszechności i bezpośredniości. Przyjęto zasadę, że jeden przedstawiciel przypadał na każde 150 tys. obywateli, lecz na stan maksymalnie mogło przypadać 20 deputowanych. Poza tym w Izbie Deputowanych mieli zasiadać przedstawiciele organizacji zawodowych (artykuł 23). Senat pozostał reprezentantem interesów stanowych.

            W lipcu 1934 r. Getúlio Vargas został zaprzysiężony na kolejną czteroletnią kadencję bez prawa do reelekcji. Mimo powyższych zmian, nowy stary prezydent ciągle musiał się zmagać z konfliktami między elitami „stanów kawowych” i „niekawowych”. W celu efektywnego rządzenia dość często musiał sięgać do dość nieeleganckich praktyk takich jak nominacje na ministerialne stanowiska. W tej sytuacji narastało niezadowolenie z jednej strony klas średnich w poszczególnych stanach, a z drugiej wśród tenentismo[22]. Vargas o tym doskonale wiedział a pogarszająca się sytuacja gospodarcza, będąca pokłosiem światowego kryzysu, oraz perspektywa wyborów w 1938 r. zmuszała go niejako do dalszych, bardziej autorytarnych działań.

            Szansą dla Vargasa okazały się działania komunistów, którzy w 1935 r. zorganizowali nieudane powstanie (Intentona Comunista[23]). Politycznie najwięcej na tym skorzystał sam prezydent. W 1937 r. upubliczniono dokument, który przeszedł do historii jako „Plan Cohena”[24]. Jego autentyczność do dnia dzisiejszego jest kwestionowana, natomiast pozwolił on na rozpętanie w Brazylii antykomunistycznej nagonki. Sam Plan sugerował przeprowadzenie na terenie państwa szeregu zamachów, bez względu na koszty i ofiary, i w konsekwencji utworzenie nowego kraju na wzór Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR). W mediach zaczęto coraz mocniej sugerować zagrożenie ze strony ruchów komunistycznych. W konsekwencji 29 września 1937 r. ogłoszono stan wojenny, który uświadomił Vargasowi, iż może liczyć na poparcie ze strony generalicji. To właśnie z jej strony szły do prezydenta sugestie, że konstytucja z 1934 r. w sposób nieskuteczny zapewnia bezpieczeństwo[25].

            Skutkiem tego wszystkiego musiał być zamach stanu ze strony Getúlio Vargasa, który odbył się 10 listopada 1937 r. Nastąpiło rozwiązanie obu izb parlamentu, a wojskowi przejęli znowu realną władzę w poszczególnych stanach[26]. Już dnia następnego opublikowano tekst nowej ustawy zasadniczej wg projektu Francisco Camposa[27]. Zgodnie z nią uznano, że wybory powszechne na urząd prezydenta są szkodliwe i budzą złe emocje. Realna władza prezydenta została wzmocniona i uprawomocniona. Wszystko to działo się w atmosferze ciągłego zagrożenia ze strony komunistów. W takiej sytuacji podkreślano jak ważne jest silne państwo oraz jakie szkody może przynieść liberalizm i państwo liberalne. Francisco Campos w swojej pracy ,,O Estado Nacional e Suas Directrizes[28]napisał: „Wielowiekowe doświadczenie nauczyło, że zasada wolności nie ulżyła losu przeciętnego obywatela, nie powstrzymała też silniejszego od wyzyskiwania słabszego. Jedynie silne państwo może zapewnić jednostkom realizację praw, które winny być ich udziałem”[29]. Jak można zauważyć to właśnie państwo stało się kluczowym elementem w myśli Vargasa. Silne państwo miało mieć swe podstawy w sile armii oraz odpowiednich rozwiązaniach instytucjonalnych[30].

            Niewiele dokumentów w sposób tak jednoznaczny prezentuje vargasowską koncepcję ideologiczną. Już w samej preambule możemy wyczytać, że ustawa zasadnicza jest odpowiedzią na partyjne i ideologiczne spory, które szkodzą samej Brazylii i omal nie doprowadziły do wojny domowej. Poza tym podkreślona została infiltracji kraju przez formację komunistyczne, a poprzednie uregulowania prawne w stopniu niedostatecznym zapewniają bezpieczeństwo. Już w tym momencie możemy zauważyć, iż Vargas był z zasady przeciwny partiom politycznym i w okresie swoich rządów, które nie były krótkie, nie stworzył partii władzy[31].

            Innym aspektem, na który musimy zwrócić uwagę jest centralizacja władzy. Vargas był przeciwny przyznawania zbyt szerokich uprawnień władzom stanowym i popierał terytorialną jedność. Stąd podkreślenie w ustawie zasadniczej flagi i godła Brazylii, jak również nierozerwalnej jedności państwa. Analitycy podkreślają, że powstanie w São Paulo z 1932 r. miało charakter południowoamerykańskiej wojny secesyjnej, której powtórki w przyszłości Vargas nie chciał[32].

            Poza tym, już w konstytucji z 1934 r. było to widoczne, kluczowym urzędem w brazylijskim systemie politycznym staje się prezydent. Jego uprawnienia zostały mocno poszerzone kosztem władzy ustawodawczej oraz instytucji administracji terenowej.


[1] Zob. Getulio Dornelles Vargas, http://www.geneall.net/P/per_page.php?id=252025 [dostęp dn. 29.09.2013 r.]; C. Delphino, Getulio Vargas, http://www.historiabrasileira.com/biografias/getulio-vargas/ [dostęp dn. 29.09.2013 r.];

Biografia de Getulio Vargas,

http://www.juraemprosaeverso.com.br/BiografiasDePessoasFamosas/GetulioVargas.htm [dostęp dn. 29.09.2013 r.]; Getulio Vargas e a Era Vargas, http://www.suapesquisa.com/vargas/ [dostęp dn. 29.09.2013 r.]; Aimee de Heeren.com one of the most glamorous Woman of the 20th century…, http://www.aimeedeheeren.com/ [dostęp dn. 29.09.2013 r.].

[2] Zob. S. J. Pasavento, Assembleia Legislativa Do Rio Grande do Sul. A Trajektoria do Parlamento Gaucho, http://www2.al.rs.gov.br/biblioteca/LinkClick.aspx?fileticket=SsgfYCYmpcs%3d&tabid=3101 [dostęp dn. 29.09.2013 r.].

[3] Zob. C. A. B. Queiroz, O Governo do Partido Republicano Rio-Grandense ea Questão Social (1895-1919), http://www.ifch.unicamp.br/mundosdotrabalho/arquivos/queiros.pdf [dostęp dn. 29.09.2013 r.].

[4] Zob. Provincial Presidential Reports (1830-1930): Rio Grande do Sul,

 http://www.crl.edu/brazil/provincial/rio_grande_do_sul [dostęp dn. 29.09.2013 r.].

[5]Aliança Liberal, http://cpdoc.fgv.br/producao/dossies/AEraVargas1/anos20/CrisePolitica/AliancaLiberal

[dostęp dn. 30.09.2013 r.].

[6] Zob. C. S. Sousa, O Partido Republicano Paulista eo Partido Constitucionalista nas eleições ao governo Constitucional de São Paulo em 1934: a disputa pelo uso ea interpretação da memória da Revolução de 1932, http://www.encontro2010.rj.anpuh.org/resources/anais/8/1278432755_ARQUIVO_trabalhocompletoanpuhRJ.pdf [dostęp dn. 30.09.2013 r.];

M. R. da Costa, A Implosao Da Ordem: A Crise Final Do Imperio Eo Movimento Republicano Gaulista, http://www.teses.usp.br/teses/disponiveis/8/8131/tde-28052007-141852/publico/TESE_MILENE_RIBAS_COSTA.pdf [dostęp dn. 30.09.2013 r.].

[7] Zob. T. E. Skidmore, Brasil: de Getulio a Castello, http://www.companhiadasletras.com.br/trechos/12950.pdf [dostęp dn. 30.09.2013 r.].

[8] Biografia: Joao Pessoa, http://www.netsaber.com.br/biografias/ver_biografia_c_862.html [dostęp dn. 30.09.2013 r.].

[9] M. Kula, Historia Brazylii, Wrocław 1987, s. 174-179.

[10] Zob. L. L. Rodrigues, P. Schmidt, J. L. dos Santos, P. C. Dutra Fonseca, A research note on acounting in Brazil in the context of political, economic and social transformation 1860-1964,

http://www8.ufrgs.br/decon/publionline/textosprofessores/fonseca/111-123%20ACH-373799.pdf [dostęp dn. 30.09.2013 r.];

B. Pereira, The Rise Of Middle Class and Middle Management in Brazil, http://www.bresserpereira.org.br/papers/1962/62-RiseOfMiddleClass.PDF [dostęp dn. 30.09.2013 r.].

[11] Zob. J. D. Wirth, Tenentismo in the Brazilian Revolution of 1930, The Hispanic American Historical Review, http://www.jstor.org/discover/10.2307/2511595?uid=3738840&uid=2129&uid=2&uid=70&uid=4&sid=21102705745247 [dostęp dn. 30.09.2013 r.].

[12] Zob. Tenentismo, http://www.projetomemoria.art.br/RuiBarbosa/glossario/t/tenentismo.htm [dostęp dn. 30.09.2013 r.].

[13] Zob. Luis Carlos Prestes. Político brasileiro, http://educacao.uol.com.br/biografias/luis-carlos-prestes.jhtm[dostęp dn. 30.09.2013 r.];

A. L. Prestes, A Coluna Prestes – Uma Epopeia Brasileira, http://old.kaosenlared.net/noticia/coluna-prestes-uma-epopeia-brasileira [dostęp dn. 30.09.2013 r.];

J. A. Drummond, Rebeliões e conspirações em 1925 e 1926,

http://www.historianet.com.br/conteudo/default.aspx?codigo=297 [dostęp dn. 30.09.2013 r.].

 

[14] Zob. Q. H. Quaresma, The Role of Elections in Oligarchical Brazil 1900-1929,

http://www.ohioacademyofhistory.org/wp-content/uploads/2013/04/Quaresma.pdf [dostęp dn. 1.10.2013 r.].

[15] M. Kula, op. cit., s. 185.

[16] Ibidem.

[17] Zob. F. C. Viviani, Tenentismo e modernização brasileira,

http://www.geocities.ws/politicausp/teoriapol/Modernidade/Viviani.pdf [dostęp dn. 1.10.2013 r.].

[18] Zob. Tudo por Sao Paulo 1932, http://tudoporsaopaulo1932.blogspot.com/ [dostęp dn. 1.10.2013 r.]; M. Tupinamba, Hino do Partido Constitucionalista,

http://www.franklinmartins.com.br/som_na_caixa_gravacao.php?titulo=hino-do-partido-constitucionalista [dostęp dn. 1.10.2013 r.]; O legado de 1932, http://www.arquivoestado.sp.gov.br/exposicao_1932/legado.php [dostęp dn. 1.10.2013 r.]; A. de Jose Castellani, A Maconaria Paulista na Revolucao de 1932, A Participacao de Destaque da Loja America, http://www.america.org.br/documentos/rev_const_1932.html [dostęp dn. 1.10.2013 r.].

[19] P. Feareira, A Constituicao brasileira de 1934 e seus reflexos na atualidade,

http://www2.senado.leg.br/bdsf/bitstream/handle/id/181726/000426996.pdf?sequence=3 [dostęp dn. 1.10.2013 r.].

[20] Constitucao Da Republica Dos Estados Unidos Do Brasil (De 16 De Julho De 1934), http://www.planalto.gov.br/ccivil_03/Constituicao/Constitui%C3%A7ao34.htm [dostęp dn. 1.10.2013 r.].

[21] Art 22. ,,O Poder Legislativo é exercido pela Câmara dos Deputados com a colaboraçăo do Senado Federal”, ibidem.

[22] M. Kula, op. cit., s. 193-197.

[23] Os 104 anos de um sobrevivente de Intentona, http://oglobo.globo.com/politica/os-104-anos-de-um-sobrevivente-da-intentona-3071849 [dostęp dn. 02.10.2013 r.]; R. T. de Morais, Revolucao de 1930 e Intentona Comunista 1935, http://professorodrigo.com.br/wp-content/uploads/2011/04/Revolu%C3%A7%C3%A3o-1930-e-Intentona-Comunista-1935.pdf [dostęp dn. 02.10.2013 r.].

[24] Zob. Plano Cohen, http://www.historiabrasileira.com/era-vargas/plano-cohen/ [dostęp dn. 02.10.2013 r.].

[25] M. Kula, op. cit.

[26] Ibidem, s. 198.

[27] Constituicao Dos Estados Unidos Do Brasil (De 10 De Novembro De 1937),

http://www.planalto.gov.br/ccivil_03/constituicao/constitui%C3%A7ao37.htm [dostęp dn. 2.10.2013 r.].

[28] Zob. F. Campos, O Estado Nacional, http://www.ebooksbrasil.org/eLibris/chicocampos.html [dostęp dn. 2.10.2013 r.].

[29] M. Kula, op. cit., s. 200.

[30] Ibidem, s. 199.

[31] Constituicao Dos Estados Unidos Do Brasil (De 10 De Novembro De 1937), op. cit.

[32] Art 2ş. ,,A bandeira, o hino, o escudo e as armas nacionais săo de uso obrigatório em todo o País”.

Art 3ş. ,,O Brasil é um Estado federal, constituído pela uniăo indissolúvel dos Estados, do Distrito Federal e dos Territórios”. Ibidem.

Dr Krystian Chołaszczyński

Jest to fragment artykułu z najnowszego nr „Pro Fide Rege et Lege”: http://sklep.konserwatyzm.pl/pro-fide-rege-et-lege-nr-2-2013/

/ame/

Click to rate this post!
[Total: 0 Average: 0]
Facebook

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *