Sanacja vs endecja 2016

.

Nigdy nie rozumiałem ludzi przywiązanych do tradycji endeckiej, a znam takich wielu, którzy głosują na Prawo i Sprawiedliwość, widząc w tym stronnictwie „partię narodową”. To całkiem spory elektorat byłej Ligi Polskich Rodzin, a jakoś trudno mi sobie wyobrazić, aby wspierał on masowo (poza byłym liderem LPR) PO lub Nowoczesną.

Przez całe lata, zarówno w rozmowach prywatnych, jak i w rozlicznych felietonach, starałem się pokazać, że PiS nie jest partią narodową i z tą tradycją nie ma nic wspólnego. Jedyne, co partię tę łączy z endecją to pewne hasła i idee, które powodują, że łatwowierni i powierzchowni endecy postrzegają Jarosława Kaczyńskiego jako realizatora testamentu ideowego Romana Dmowskiego. Nieoczekiwanie z odsieczą przyszła mi… „Krytyka Polityczna”, publikując na swoich stronach internetowych wywiad z Tomaszem F. Krawczykiem z Centrum Analiz Klubu Jagiellońskiego, a wcześniej „asystentem naukowym” w Kancelarii Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego. W bardzo interesującym wywiadzie  Krawczyk wypowiada się min. na interesujący nas problem:

Wracając jednak do wątku skrajnej prawicy, to śp. prezydentowi Kaczyńskiemu tradycja skrajnej prawicy była zupełnie obca, ale i Jarosław Kaczyński – jak sądzę – nie pozwoli na zaistnienie tradycji ONR-owskiej w polskiej polityce. Zmarginalizowanie LPR-u, o czym trzeba tu przypomnieć, przez Jarosława Kaczyńskiego było nie tylko ruchem instrumentalnym, ale posunięciem o głębokim podłożu politycznym i ideowym. Część komentatorów widzi u Jarosława Kaczyńskiego tylko taktyczne ruchy, nie widzi idei. Pierwszą rzeczą, którą zobaczyłem w gabinecie prezydenta Kaczyńskiego, był portret marszałka Piłsudskiego. To jest ta, piłsudczykowska, tradycja – nie inna„.

W tych słowach jest wszystko. Jest opisana cała idea i strategia przyświecająca od zawsze braciom Kaczyńskim. Poza władzą rzecz jasna, Kaczyńskim zawsze przyświecała jedna myśl: nie pozwolić w Polsce na odbudowę tradycji endeckiej. Bardzo się cieszę, że zostało to powiedziane nie przeze mnie, czyli antypisowskiego konserwatystę, lub któregoś z przedstawicieli nurtu endeckiego, lecz przez „asystenta naukowego” Lecha Kaczyńskiego.

PiS pozornie wydaje się bliski tradycji endeckiej. Hasła narodowej suwerenności, wyzwolenia kraju od wpływu sąsiadów i ich kapitału, deklamowane przywiązanie do katolicyzmu – wszystko to są wątki mylące wielu spadkobierców tradycji Dmowskiego i skłaniające ich do wspierania tej partii, nie widząc, że pomiędzy PiS-em a tradycją endecką jest, jak to barwnie mawiał Saint-Just, „tylko ostrze miecza”. PiS pochodzi z żoliborskiej inteligencji, wykarmionej mitem Józefa Piłsudskiego, naukami Jana Józefa Lipskiego (związanego z wolnomularstwem), wreszcie lewicową i kosmopolityczną tradycją KOR-u. Wszystkie te tradycje łączy nie tylko lewicowa geneza, ale i obrzydzenie wobec wszelkich form nacjonalizmu, kojarzonego tylko z jedną jedyną rzeczą: z antysemityzmem. Dla inteligenta tego kierunku endecja i antysemityzm to synonimy. Ten ostatni zaś jest czymś, co go przeraża, dosłownie paraliżuje ze strachu. Żoliborski inteligent wszędzie widzi groźbę pogromów i prześladowań. Kiedyś z ust jednej z osób z tego środowiska usłyszałem, że nigdy nie powie o sobie, że jest „prawicą”, gdyż prawica to antysemityzm. Skąd to skojarzenie? Nie wiem. Jestem z prawicy, a nie dostrzegam, abym cierpiał na antyżydowskie obsesje.

Wywiad Krawczyka dla „Krytyki Politycznej” powinni sobie przeczytać wszyscy endecy, gdyż pozwali im uzmysłowić sobie, że spór Dmowskiego z Piłsudskim o Polskę trwa nadal i nic nie wskazuje na jego zakończenie. To nie tylko kwestia dwóch tradycji politycznych i sporu historycznego. Między endecją a piłsudczyzną istnieje zasadnicza różnica mentalności politycznej, gdy ta pierwsza jest racjonalistyczna i realistyczna, to ta druga jest romantyczna i nastawiona na egzaltację. Gdy pierwsza buduje, to druga niszczy wszystko w powstaniach. Istnieje zasadnicza różnica w oznaczeniu, który z sąsiadów jest największym zagrożeniem dla Polski: Niemcy czy Rosja? Istnieje wreszcie zasadnicza różnica w podejściu do państwa: gdy dla piłsudczyków „polskie” i „niepodległe” jest tylko to, w którym rządzą, a gdy nie rządzą to są w stosunku do niego w opozycji totalnej; to dla endeków państwo jest „polskie” niezależnie od tego czy są u władzy czy w opozycji.

Między tradycją endecką a piłsudczykowską – potem sanacyjną, a obecnie pisowską – nie istnieje możliwość syntezy. W połowie lat trzydziestych próbę taką podjął płk. Adam Koc tworząc Obóz Zjednoczenia Narodowego (OZON),  o którym Stanisław Cat-Mackiewicz pisał, że „przy dźwiękach Pierwszej Brygady cytowano Dmowskiego”. Synteza ta nie powiodła się i powieść się nie mogła, ponieważ między endecją a sanacją różnica nie tkwiła w doktrynie i w świecie idei. To różnica mentalna. Osobiście uważam, że cywilizacyjna. Tradycja endecka (jako całość, nie mówię o wyjątkach i dziwakach) wywodziła się z tradycji, którą Feliks Koneczny określał mianem Cywilizacji Łacińskiej. Nie jest przypadkiem, że piłsudczyzna narodziła się na Kresach dawnej Rzeczypospolitej, na terenach ruskich, gdzie część ludności była łacińska, a część bizantyjska i turańska. Spójrzmy na piłsudczykowsko-sanacyjny ideał wodza, w postaci Marszałka Piłsudskiego. Ten cały kult wokół niego, podkreślana charyzma, nieomylność i geniusz to cechy charakterystyczne dla przywództwa bardziej orientalnego niźli europejskiego, cechującego się racjonalnością. Uważam, że to, co Max Weber określa jako „panowanie charyzmatyczne” ma charakter turański. Jest nieomylny i charyzmatyczny wódz, a za nim biegnie tłum klakierów zapatrzonych w Nieomylnego. To przypomina bardziej czambuł tatarski niż przywódcę w rozumieniu europejskim.

I teraz spójrzmy na Jarosława Kaczyńskiego. Czy to przywódca racjonalny, odwołujący się do kategorii rozumowych, czyli przywódca charyzmatyczny? Przypomina Dmowskiego z jego „szkiełkiem i okiem” czy Piłsudskiego gnającego na kasztance na czele czambułu swoich zwolenników?

Adam Wielomski

Tekst ukazał się w tygodniku „Najwyższy Czas!”

Click to rate this post!
[Total: 11 Average: 3.3]
Facebook

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *