Stefan Themerson, Kardynał Pölätüo. Generał Piesc, Wydawnictwo ISKRY, Warszawa 2013, ss. 215
Książka autorstwa cenionego awangardowego artysty, prozaika obdarzonego doskonałym piórem, poety, eseisty, ale przede wszystkim wprawnego filozofa – Stefana Themersona pod tytułem „Kardynał Pölätüo. Generał Piesc” od lat zachwyca czytelników na całym świecie, ba – zafascynowała ona między innymi nawet samego Bertranda Russela. Stanowi ona wszakże dojrzały, głęboki oraz cenny w swej istocie traktat filozoficzny. Spośród innych tego typu dzieł wyróżnia go jego zaskakująca, lecz znakomita forma. Zaciekawiają obecne w nim fascynacje dadaizmem. Co więcej, jest on arcyzabawny, momentami przewrotny niczym samo życie oraz groteskowy jak człowiek od zarania dziejów. Nie zdarza się to często, a w tym przypadku jest niewątpliwym przejawem geniuszu nietuzinkowego twórcy.
Stefan Themerson niewątpliwie wykazał się genialna błyskotliwością, inteligencją i przebiegłością w grze, jaką podjął ze swoimi czytelnikami. Posłużył się w tym celu wysublimowanymi grami językowymi. Pretekstem do opowiedzenia o zawiłościach życia ludzkiego stała się dla niego opowieść o fantasmagorycznych losach tytułowego, sędziwego Kardynała, będącego ojcem poety Guillaume’a Appolinaire’a. Główny bohater nie wpisuje się jednak we wzorzec idealnego ojca, jaki się współcześnie propaguje i postuluje. Przede wszystkim nie miłuje on swego syna ani nie wyraża ślepego uwielbienia dla jego twórczości. Dąży do stracenia syna, ponieważ uważa poezję w ogóle za zgubę dla ludzkości. Porównuje ją nawet, ale i poniekąd jej siłę do siły i skutków krwawych rewolucji. Nie stroni przy tym od niby pseudomerytorycznych uzasadnień, czerpie w tym celu z dorobku kultury, między innymi odnosi się do tradycji rzezi niewiniątek. Stefan Themerson igra tym samym z ideologicznymi, teoretycznymi oraz ideowymi uzasadnieniami współczesnych koncepcji, planów i innych narzędzi celujących w zmianie współczesnej rzeczywistości politycznej i społecznej. Przejaskrawiając objawy zaślepienia człowieka myślą o tym, co uważa za słuszne, pokazuje słabości naszych dzisiejszych autorytetów moralnych.
Warto także bacznie przyjrzeć się – w zgodzie z pryzmatem uzmysłowionym nam przez autora – współczesnym wartościom powszechnie aprobowanym w społeczeństwach, a następnie zastanowić się nad ich związkiem z celami formułowanymi przez ludzi. Efektem z pewnością nie będą górnolotne frazesy ani pompatyczne sformułowania. Zwłaszcza wtedy, gdy wspomni się o naczelnym celu życia Kardynała. Mianowicie dążył on do stworzenia swoistej nowoczesnej syntezy filozoficznej, którą określił mianem pölätüomizmem. Zrównał ją z dorobkiem św. Tomasza z Akwinu, pokazując przy tym wyższość swojej wyprowadzonej matematycznie, metodycznie teorii. Porównanie przedstawił także w tabeli, co z pewnością dostarczy czytelnikowi wiele intelektualnej frajdy.
Niezwykle ciekawe są również obecne na kartach książki, wspomniane już wcześniej gry językowe. Aby pojąć część z nich warto sięgnąć do słowniczka umieszczonego na końcu książki. Pozwoli on wszakże w pełni cieszyć się treścią i przesłaniem dzieła. Będzie to szczególnie przydatne między innymi przy okazji zapoznawania się z dialogami pomiędzy Kardynałem a bohaterami fikcyjnymi czy też prześmiewczymi karykaturami osób, które zapisały się w historii powszechnej. Dialogi te rzucają nowe światłe na ich czyny i sposoby myślenia o świecie.
Opowiadania Stefana Themersona zamieszczone w tomiku pod tytułem „Kardynał Pölätüo. Generał Piesc” z pewnością nie należą do najłatwiejszych w odbiorze. Sam odbiór jednak jest w stanie przynieść czytelnikowi znacznie więcej radości i satysfakcji, aniżeli jakiekolwiek inne dzieło. Nic bowiem nie przynosi tyle samozadowolenia człowiekowi, co odkrywanie nowych, czyli takich, z których wcześniej nie zdawał sobie sprawy, znaczeń rządzących światem, międzyludzkimi relacjami oraz jednostkowymi procesami decyzyjnymi. Ta publikacja właśnie wszystko to nam umożliwia i na tym polega jej wyższość nad innymi traktatami filozoficznymi czy groteskowymi opowieściami o życiu człowieka.
Krzysztof Wróblewski
Książka jest dostępna na stronie Wydawnictwa Iskry: http://iskry.com.pl/literatura-piekna-poezja/281-kardynal-polatuo-general-piesc-978320717259.html
a.me.