Szymon Nowak, Warszawa 1944. Alternatywna historia Powstania Warszawskiego, Warszawa 2014, ss. 352
Refleksja nad przeszłością nieodmiennie wymaga wiedzy i odpowiedzialności, a jej sprzymierzeńcem nie są rozbudzone emocje. Zawsze musi natomiast wynikać ze świetnej znajomości przedmiotu uwagi oraz – o czym coraz częściej się niestety zapomina – z badania źródeł. Z tych zależności doskonale zdawał sobie sprawę Szymon Nowak tworząc książkę pod tytułem „Warszawa 1944. Alternatywna historia Powstania Warszawskiego”. Zawiera ona wszakże efekty namysłu podbudowane faktami oraz cenną analizą potencjału – tego wykorzystanego i raz na zawsze zaprzepaszczonego – wydarzeń stanowiących o przeszłości narodu polskiego. To jedno z najlepszych uzasadnień stanowiska, że powinniśmy się wstrzymywać od zasadniczych, jednostronnych, radykalnych sądów. Niemniej stanowi również kontrargument przeciwko tym, którzy sądzą, że nie powinniśmy myśleć o przeszłości, lecz zmierzać ku przyszłości. Książka ta jest zatem ważną lekcją historii o rozumieniu historii.
Rozbieżność pomiędzy tym jak było i jak mogło być jest nieustanną inspiracją do badań historyków, politologów oraz socjologów. Nazbyt często – jak przekonał się czytelnik śledzący nowości rynkowe – rozważania te przybierają jednak postać opowieści fantasy. Czytelnik obawiający się kolejnej powieści, która nic nie wniesie do jego zasobu wiedzy, a da jedynie czczą rozrywkę może być w przypadku tej polecanej lektury spokojny i bez obaw po nią sięgnąć. Każdy fakt, którego potencjał rozstrzygnął autor został przez niego bardzo dobrze udokumentowany. Wnioski natomiast były oznaką zdroworozsądkowego, logicznego i naukowego myślenia o minionej rzeczywistości społecznej. Miały więc wszystko to, czego nam dotychczas brakowało w literaturze tego typu. Na tym właśnie polega jej znacząca przewaga na światowym rynku wydawniczym.
Najciekawsze w książce są przedstawienia różnorodnych wersji rozwoju wypadów powstania warszawskiego. Autor pokazał jego przebieg oraz kluczowe momenty zwrotne jako nieustanny ciąg sytuacji decyzyjnych. Uświadomił nie tylko wagę czynników psychologicznych, które w istocie miały kluczowe znaczenie, ale pokazał również dlaczego pewne rozwiązania po prostu nie mogły się zmaterializować. Dzięki temu czytelnik zyska coś niesłychanie ważnego – zrozumie, pojmie to, co znał jedynie pobieżnie.
Niewątpliwie godne uwagi są wskazania poświęcone małym epizodom, nieznacznym bitwom, drobnym potyczkom, które w istocie uwarunkowały momenty zwrotne o niebagatelnym znaczeniu dla efektów powstania. Nie oznacza to, że autor nie wziął pod uwagę największych bitew powstania – Godziny „W”, pod Dworcem Wschodnim oraz próby przebicia się ze Starówki do Śródmieścia. Wręcz przeciwnie – pogłębione intelektualnie, analityczne spojrzenie dało efekt zdumiewający. W konsekwencji czytelnik zaczyna się zastanawiać nad tym wszystkim, co w rodzimej historii było i jest – przeceniane, niedoceniane… To potrzebna dzisiaj refleksja, zwłaszcza ze względu na zintensyfikowaną, prowadzoną przez instytucje państwowe, uprawianą przez środki masowego przekazu, politykę historyczną, która z prawdą ma coraz mniej wspólnego.
Książka Szymona Nowaka pod tytułem „Warszawa 1944. Alternatywna historia Powstania Warszawskiego” pozwala uchwycić nową perspektywę odbioru minionych wydarzeń. Umożliwia spojrzenie ponad znane scenariusze, a więc samodzielne przemyślenie istoty i sensu faktów – działań, które podejmowali ludzie uświęcani przez współczesnych historyków. Autor wyraził swoim dziełem niezgodę na bezrefleksyjne podejście do historii, pokazując, że dojrzały, odpowiedzialny, bazujący na faktach, a nie ich interpretacjach, namysł może przynieść intelektualną radość poznania. Oby w naszym zasięgu było więcej tak wartościowych jak ta lektur.
/ame/
