Wiesław Chrzanowski i prasa ND

Praca złożona jest z trzech rozdziałów tematycznych („Od obrony czynnej do polityki dobra wspólnego”, „Instytucje suwerennej polityki”, „Myśl narodowa przełomu tysiąclecia”) oraz wstępu, w którym dodatkowo zamieszczone zostało wystąpienie Prezydenta RP Bronisława Komorowskiego z uroczystości pogrzebowych W. Chrzanowskiego oraz listy biskupa Alojzego Orszulika i Albina Tybulewicza do uczestników konferencji. Wśród autorów zawartych w zbiorze artykułów znaleźli się m.in.: Aleksander Hall, Tomasz Sikorski, Jan Żaryn, Rafał Matyja, Kazimierz M. Ujazdowski, Henryk Klata, Piotr Mierecki, Marek Jurek, Jerzy Kropiwnicki, Marian Szołucha, Wojciech Turek, Grzegorz Kucharczyk oraz Jacek Bartyzel.

Zdecydowanie największy ciężar gatunkowy posiadają teksty autorstwa Tomasza Sikorskiego oraz Wojciecha Turka. Pierwszy z nich jest skróconą wersją jednego z rozdziałów przygotowywanej przez szczecińskiego historyka biografii Wiesława Chrzanowskiego. Opisuje on stosunkowo najmniej znany epizod politycznego życiorysu późniejszego założyciela ZChN-u, przypadający na okres popaździernikowej odwilży. Po opuszczeniu więzienia w 1954 roku Chrzanowski związany był przez pewien czas ze Stowarzyszeniem PAX: „W listopadzie 1954 r. Chrzanowski po rozmowie z Piaseckim przyjął ofertę pracy, ale nie robił złudzeń swojemu «pracodawcy», co do ideowego zaangażowania po stronie PAX. Najpierw pracował jako konsultant merytoryczny tekstów publikowanych na łamach «Dziś i Jutro», dotyczących zagadnień katolickiej nauki społecznej, następnie jako radca prawny Stowarzyszenia PAX. Chrzanowski oceniał tak Piaseckiego, jak i środowisko, którym on kierował, zdecydowanie negatywnie. Te oceny nie były jedynie konsekwencją obserwacji poczynionych po zakończeniu wojny i zaangażowaniu Piaseckiego w wspieranie «stalinowskiej» frakcji w PZPR (po 1948 r.), ale także reminiscencji przedwojennych (…) Z drugiej jednak strony Chrzanowski doceniał Piaseckiego za to, że wyciągnął rękę do wielu prześladowanych w czasach stalinowskich działaczy narodowych i stworzył dla nich swego rodzaju «przytulisko». Ze stowarzyszeniem współpracowały dziesiątki byłych członków SN, RNR, SP wśród nich znajdowali się również przyjaciele Chrzanowskiego: Andrzej Czapow, Tadeusz Przeciszewski i Andrzej Kozanecki”.

Autor artykułu nie ustrzegł się niestety dość istotnego błędu, w kontekście późniejszego rozejścia się dróg Piaseckiego i Chrzanowskiego, pisząc: „Chrzanowski należał do krytyków poglądów Piaseckiego. I w takim tonie przemówił na zebraniu, atakując lidera PAX-u. Niebawem książka Piaseckiego znalazła się na kościelnym indeksie ksiąg zakazanych, a na samego Piaseckiego Papież nałożył ekskomunikę”. Ostatnie zdanie przytoczonego fragmentu nie jest zgodne z prawdą, Bolesław Piasecki nie został poddany ekskomunice, istotnie groziłaby mu ona gdyby nie podporządkował się zapisom dekretu Najwyższej Kongregacji Świętego Officium z dnia 8 czerwca 1955 roku, w myśl których na indeksie umieszczona została książka „Zagadnienia istotne” oraz tygodnik „Dziś i Jutro” (szerzej piszą na ten temat Antoni Dudek i Grzegorz Pytel w pracy „Bolesław Piasecki. Próba biografii politycznej” (Londyn 1990) na stronach 216-218 oraz Peter Raina w pracy „Piasecki na indeksie watykańskim. Geneza sprawy”, Warszawa 2002). Piasecki podporządkował się jednak decyzji Świętego Officium, wycofując z obrotu książkę oraz zamykając tygodnik, tym samym też groźba ekskomuniki została zażegnana.

W artykule poświęconym powojennej działalności politycznej Chrzanowskiego Wojciech Turek podkreśla zaś swoisty „rewizjonizm” polityka w odniesieniu do macierzystej tradycji wszechpolskiej: „Chrzanowski był świadomym spadkobiercą i kontynuatorem wizji politycznej wypracowanej przez obóz narodowo-demokratyczny. Ważne jest jednak dopowiedzenie, że nie postrzegał siebie jako konserwatysty w dosłownym rozumieniu tego pojęcia, a więc kogoś, kto usiłuje przywrócić status quo ante, czyli zmierza do odtworzenia i propagowania formuły endeckiej w jej historycznym kształcie. Już w Uwagach w związku z uchwałami I centralnego Zjazdu Stronnictwa Narodowego w 1955 roku, dokumencie przekazanym do wiadomości władzom emigracyjnego Stronnictwa (za pośrednictwem Jerzego Zdziechowskiego, o czym pisze w swoim tekście T. Sikorski – przyp. M.M.), stwierdzał, że obiektywne fakty oraz wpływ komunistycznej propagandy na świadomość opinii publicznej w Polsce uniemożliwiają odtworzenie ruchu narodowego w kształcie niejako «zakonserwowanym» na emigracji”.

Wśród pozostałych artykułów na wyróżnienie zasługują m.in. także, w dużej mierze o charakterze wspomnieniowym, teksty Rafała Matyji, Piotra Miereckiego oraz Kazimierza M. Ujazdowskiego. Wspominają oni w nich m.in. wpływ, jaki nestor endecji wywarł na dużą część młodego pokolenia polskiej prawicy lat 80. ub. wieku. Wypowiedzi dawnych uczniów Chrzanowskiego nie są wolne od autokrytycyzmu, Rafał Matyja, w swoim wspomnieniu pisze m.in.: „Chrzanowski był w stanie przewidzieć proces «filistrzenia» młodej prawicy. Nabywania cech małostkowych, troszczących się o sprawy przyziemne drobnomieszczan. Przestrzegał nas przed tym jeszcze w latach 80-tych, gdy pokusy materialnego dobrobytu nie były tak silne. A potem – chyba obserwował potwierdzenie się tej przepowiedni, która pogrążała jedną po drugiej ze świetnie zapowiadających się politycznie karier. Chrzanowski wiedział, że takie postawy będą prowadzić każdy ruch polityczny na manowce. Był w tym w zasadzie odosobniony. Często przypisywano to starokawalerstwu czy anachroniczności. Wydaje się jednak, że było w tym przede wszystkim doświadczenie i polityczny pragmatyzm”. Piotr Mierecki w swoim tekście opisuje także stosunek Zmarłego do wydarzeń z najnowszej historii Polski, wśród których najważniejsze miejsce zajmowała ocena Powstania Warszawskiego:

„Bez wątpienia dla Wiesława Chrzanowskiego, podobnie jak dla tysięcy jego rówieśników, Powstanie było jednym z najważniejszych wydarzeń w życiu, choć na sposób inny niż powszechnie spotykany. Bardzo niechętnie mówił o militarnych aspektach swego udziału w Powstaniu. To, do czego często wracał pamięcią, to próby powstrzymania wybuchu Powstania, w których osobiście brał udział lub o których wiedzę czerpał od innych uczestników tych działań (…) Negatywnie oceniał zarówno motywy polityczne stojące za decyzją o podjęciu walki, jak i jej skutki”.

Do pracy załączone zostały także dodatkowo syntetyczne kalendarium działalności ideowo – politycznej W. Chrzanowskiego oraz zestawienie publikacji jego autorstwa. Warto też dodać, że praca nie jest jedyną pozycją Wydawnictwa Sejmowego, upamiętniającą osobę byłego marszałka Sejmu. W ubiegłym roku ukazała się bowiem również broszura zatytułowana „Wystąpienia Wiesława Chrzanowskiego Marszałka Sejmu RP I kadencji 25 XI 1991 – 31 V 1993” (Warszawa 2012).

Kolejnym wydawnictwem traktującym o historii i myśli politycznej obozu narodowego jest kolejny, trzeci już tom pracy zatytułowanej „Prasa Narodowej Demokracji”. Niniejszy tom w całości poświęcony jest publicystom wszechpolskim. Wśród autorów artykułów znaleźli się wybitni badacze problematyki, wśród nich m.in. Marek Białokur, Aneta Dawidowicz, Ewa Maj, Marian Mroczko, Rafał Łętocha, Tomasz Sikorski, Bartosz Smolik oraz Jarosław Tomasiewicz. Poszczególne artykuły poświęcone zostały zarówno politykom i publicystom powszechnie znanym, takim jak Joachim Bartoszewicz, Stanisław Kozicki i Zygmunt Wasilewski, jak i tym dziś już nieco zapomnianym: Karolowi Ludwikowi Konińskiemu, Medardowi Kozłowskiemu, Adamowi Niemojewskiemu i Karolowi Wierczakowi. Poza publicystami aktywnymi przed wybuchem II wojny światowej kilka tekstów poświęconych zostało publicystom zaczynającym swoją współpracę z prasą narodową w czasie wojny i okupacji, w tym Wiesławowi Chrzanowskiemu, Tadeuszowi Macińskiemu oraz ks. Janowi Stępniowi. Spośród publicystów ostatniego pokolenia narodowców tekstów im poświęconych doczekali się m.in. Adam Gmurczyk oraz związani z lubelską Sekcją Młodych SN Piotr Mazur, Maciej Szepietowski i Krzysztof Szlec.

Aneta Dawidowicz przypomniała w tekście sylwetkę wieloletniego redaktora naczelnego m.in. „Myśli Narodowej”: „Zygmunt Wasilewski zasługuje niewątpliwie na miano jednego z najwybitniejszych polskich publicystów i dziennikarzy. Jego wkład w rozwój systemu prasowego Narodowej Demokracji był wręcz trudny do przecenienia (…) Uprawiał publicystykę polityczną i kulturalną. Zajmował się szeroko pojętą twórczości dziennikarską, pisywał reportaże, felietony, korespondencje itp., omawiał aktualne problemy życia politycznego, społecznego, gospodarczego”. Dorobek Wasilewskiego, doczekał się także w okresie powojennym, zarówno w kraju jak i na emigracji: „Twórczość Wasilewskiego została doceniona po jego śmierci (zmarł 25. 10. 1948 r. – przyp. M.M.). Po roku 1945, mimo niesprzyjającej sytuacji politycznej, jego postać i dorobek zostały przypomniane w szeregu pism polskich. Teksty Wasilewskiego publikowano między innymi na łamach «Tygodnika Warszawskiego» i «Dziś i Jutro». Emigracyjna «Myśl Polska» opublikowała w latach 1958-1960 aż 37 odcinków życiorysu Zygmunta Wasilewskiego, które do chwili obecnej stanowią cenny materiał badawczy”. Warto tu wspomnieć, że współcześnie redakcja „Myśli Polskiej” podjęła prace nad wydaniem wspominanego życiorysu Z. Wasilewskiego jako osobnej publikacji.

Na uwagę zasługuje także tekst autorstwa cytowanego już powyżej Tomasza Sikorskiego, poświęcony tym razem wojennemu okresowi biografii Wiesława Chrzanowskiego. W czasie okupacji studiował on na tajnym Wydziale Prawa UW związanym wówczas z Uniwersytetem Ziem Zachodnich, na którym wykładali m.in. Ludwik Jaxa-Bykowski, Stanisław Kasznica, Roman Rybarski, Karol Stojanowski i Kazimierz Tymieniecki. Szczeciński historyk ukazuje także zaangażowanie późniejszego założyciela ZChN-u w struktury podziemnego Stronnictwa Narodowego, przede wszystkim przez pryzmat jego aktywności na polu akademickim – działalności w ramach Młodzieży Wielkiej Polski, a następnie Młodzieży Wszechpolskiej oraz Wojennego Komitetu Polskiej Młodzieży Akademickiej (inicjatywy mającej na celu współpracę ze środowiskiem ONR-u). W opisywanym okresie Chrzanowski publikował m.in. na łamach konspiracyjnej „Młodej Polski”, „Warszawskiego Głosu Narodowego” oraz „Wszechpolaka”.

Wśród publicystów pokolenia powojennego przypomniana została w artykule autorstwa Konrada Jajecznika sylwetka Mirosława Szczepana Żochowskiego – twórcy miesięcznika „Szczerbiec” (nie należy mylić z pismem o tym samym tytule, wydawanym w latach 1990-1997, który był biuletynem ZG Zarządu Żołnierzy NSZ). Pismo w latach 90. ub. wieku wywarło istotny wpływ na ewolucję poglądów pewnej części młodego pokolenia (także niżej podpisanego). W interesujący sposób ukazana została m.in. ewolucja poglądów Żochowskiego – od pełnej aprobaty i fascynacji myślą polityczną obozu narodowego w jego klasycznej formule, po krytycyzm i częściowe rozczarowanie jej dorobkiem, czemu towarzyszyła krytyka podstawowych założeń Narodowej Demokracji (wyprowadzana z pozycji ortodoksji katolickiej).

Kolejny tom wydawnictwa poświęconego prasie obozu narodowego wnosi szereg interesujących informacji i faktów, przede wszystkim na temat postaci poszczególnych twórców myśli politycznej. Rola większości z ukazanych publicystów wykraczała bowiem znacznie poza wąski zakres aktywności dziennikarskiej. Przyczyniali się oni w sposób istotny do rozwoju ideologii narodowej, umożliwiając następnie przenikanie jej do szerokiego odbiorcy za pomocą periodyków prasowych. Inicjatorom wydawnictwa wypada zaś życzyć, aby efekty badań nad prasą narodową prezentowane były w kolejnych tomach serii.

Maciej Motas

„Wiesław Chrzanowski historia – polityka – idee”, pod red. Roberta Kostry, Roberta Kuraszkiewicza, Michała Wysockiego, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2012, ss. 253.

„Prasa Narodowej Demokracji. Publicyści. Tom 3”, pod red. A. Dawidowicz i E. Maj, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2012, ss. 343.

Myśl Polska. Nr 11-12 (17-24.03.2013)

aw

Click to rate this post!
[Total: 0 Average: 0]
Facebook

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *