Porządek konstytucyjny w Czeczenii jeszcze dekadę temu wydawał się pojęciem raczej abstrakcyjnym, choć przecież nie obowiązywały już w republice trudne realia prawa wojennego. Szczególnie istotne było zresztą nie tyle sano opracowanie ustawy zasadniczej – co także forma jej przyjęcia, symbolizująca odbudowę ładu i więzi społecznych w kraju podzielonym i zniszczonym wojną, a także wcześniejszymi pół-mafijnymi rządami. Długoletnie funkcjonowanie w realiach bezprawia stanowiło pożywkę dla społecznego nihilizmu, tym ważniejsza była rola narodowych liderów. Łagodzenie konfliktów, nadanie nowej legitymizacji lokalnej władzy i ustanowienia państwa prawa pod rządami Achmata, a następnie Ramzana Kadyrowa. Od dekady czeczeńscy przywódcy stawiają na legalizm i to pomimo konieczności mierzenia się nie tylko z importowanym do Czeczenii fundamentalizmem, ale i z silnym wciąż prawem rodowymi zwyczajowym. Wobec tego ostatniego – nowa konstytucja wydawała się dziwnie słaba i niezakorzeniona, a jednak praktyka zwłaszcza obecnego prezydenta – ostatecznie umocniła pozycję stanowionego prawa, w tym stanowiącej jego podstawę ustawy zasadniczej.

Biorąc pod uwagę słabość tradycji konstytucyjnych na Kaukazie (bo nawiązywać można by było niemal wyłącznie do efemerycznego prawodawstwa Republiki Górskiej Północnego Kaukazu, co z różnych względów nie wydawało się właściwe) – zadanie wydawało się karkołomne. Ani dokumenty Czeczeńsko-Inguskiej ASSR, ani wątpliwej legalności konstytucja Iczkerii z 12 marca 1992 r. nie dawały żadnych pożytecznych i pozytywnych punktów odniesienia. Tym bardziej więc należy docenić wkład pracy czeczeńskich legislatorów, nie mających też wielu szans na oparcie się o współczesny konstytucjonalizm rosyjski, wówczas też działający raczej metodą prób i błędów. Dokonywano więc nie tyle prostej recepcji historycznych, czy federalnych wzorców, ale i posiłkowano się rodzimymi koncepcjami. I tak np. art. 35 konstytucji Republiki Czeczenii stanowi, iż „powszechnie uznane zwyczaje i tradycje narodów Republiki Czeczeńskiej – szacunek dla starszych, kobiet, ludzi o różnych przekonaniach religijnych, gościnność, dobroczynność – to wartości święte, chronione przez Konstytucję Republiki Czeczenii i prawa Republiki”.

Konstytucja przetrwała dekadę bez większych wstrząsów i zmian, co nie znaczy, że bez korekt, by wspomnieć tylko ubiegłoroczne zmiany dotyczące kwestii wyborczych (zasad wyboru głowy państwa) i podziału administracyjno-terytorialnego republiki (utworzenia dwóch nowych jednostek terytorialnych). Na podstawie ustawy zasadniczej od listopada 2005 r., a więc od ukonstytuowania się już stabilnej legislatywy Republiki – przyjęto ok 500 aktów prawnych i ich nowelizacji.

Prawo to ciągle na obszarach post-sowieckich pojęcie wtórne wobec wartości samej w sobie, jaką stanowi władza. Szczególna rola, jaką prezydent Kadyrow stara się w świadomości społecznej nadać konstytucji – jest więc ciekawym eksperymentem, mającym nomen omen konstytuować naród czeczeński na nowożytnych zasadach choć bez oderwania od miejscowych tradycji. I jak dotąd – jest to eksperyment jak najbardziej udany.

Konrad Rękas

Zapraszam też na Geopolityka.org