Głównym wątkiem myśli utopijnej jest pojęcie ideału w polityce i wynikającego z niego idealnego społeczeństwa. Immanentna i niedoskonała rzeczywistość porównywana jest z transcendentnym – czyli oddalonym – ideałem doskonałości, który należy osiągnąć czy to w życiu pozagrobowym, czy też realizując go na Ziemi. Dialektykę utopii i rzeczywistości przedstawił w swoim, napisanym w latach 416-423, dziele „Państwo Boże” św. Augustyn. Przeciwstawia on w nim idealne miasto niebiańskie skorumpowanemu miastu ziemskiemu. Z definicji miasto niebiańskie, posiadające cechy Raju, nie jest z tego świata, a idealne społeczeństwo, choć jest dla ludzi źródłem inspiracji, należy w myśli augustiańskiej do rejestru metafizycznego. Ze swej strony utopie materialistyczne, których celem jest ziemska realizacja ideału, ukazują różne mniej lub bardziej pomieszane aspekty – nostalgiczne i konserwatywne w sytuacji, gdy model społeczeństwa należy do przeszłości, którą należałoby przywrócić (stąd kulturowe mity dobrego dzikusa i rajskiego złotego wieku organicznego i bezklasowego społeczeństwa, poprzedzającego upadek, zepsucie, konsumpcjonizm itp.) – bądź rewolucyjne i postępowe, kiedy miniony lub nieistniejący do tej pory idealny model rzutuje na świetlaną przyszłość, którą należy zbudować. Poszukiwanie ideału zawsze łudzi nadzieją na tabula rasa tego, co jest – czy to oczekując czasów ostatecznych, a zatem i końca obecnego świata po to, by nastał nowy, czy też decydując się na przyspieszenie Historii, aby „wymazać przeszłość z pamięci” i stworzyć nowy świat tu na ziemi. Nadzieja na ten wielki nowy początek nazywana jest dziś przez transhumanistów Wielkim Resetem.

W tej eschatologicznej perspektywie czasowości opartej na projekcie, który należy zrealizować, metafizyczne narracje utopijne opierają się na wierze w Boży plan, podczas gdy materialiści zwracają się ku ludzkiemu rozumowi, wyznając ideę, że możliwe jest naukowe zorganizowanie społeczeństwa według niemal geometrycznego planu, który zapewniłby jego bardziej harmonijne funkcjonowanie. Na Zachodzie pierwszym ważnym utopijnym tekstem materialistycznym jest napisana około 315 roku p.n.e. „Republika” Platona, a drugim opublikowana w 1516 roku „Utopia” Thomasa More’a, dzięki której termin utopia (oznaczający „nigdzie”) wszedł do języka użytkowego. Renesans był ważnym kamieniem milowym w myśleniu utopijnym, ale to w nurcie socjalizmu XIX wieku powstały jego pierwsze konkretne realizacje – z falansterami Charlesa Fouriera i różnymi projektami życia wspólnotowego inspirowanymi przez pozytywizm, Saint-Simona i Auguste’a Comte’a. Około 1830 roku matematyk i socjolog Adolphe Quetelet (1796-1874) stworzył koncepcję „fizyki społecznej”, a następnie absolwent Politechniki i inżynier górnictwa Frédéric Le Play (1806-1882) postawił pytanie o ewentualną inżynierię społeczeństwa. W tej wspólnej dla socjalizmu i liberalizmu antropologii człowiek i świat są fundamentalnie racjonalne, co kontrastuje z tajemnicą wiary, jednak w obu przypadkach doskonałość jest dostępna, albo przez osiągnięcie jej w innym świecie, albo na Ziemi – duch poszukuje „ściśle połączonej grupy” i stara się raz na zawsze położyć kres problemom, cierpieniu i złu.

Utopijna tradycja Thomasa More’a stoi w opozycji do pragmatycznej i realistycznej tradycji w polityce, która – jak wskazuje jej nazwa – opiera się przede wszystkim na konkretnych działaniach, a ich wartość mierzy względną skutecznością, nie odnosząc jej do niedostępnego ideału, lecz porównując różne sytuacje w ich kontekście. Wielka polityka nadczłowieka Friedricha Nietzschego nie zakłada wymazania Zła, jego obecność jest dopuszczalna, ma miejsce natomiast ciągła reinicjalizacja, wieczny powrót zarówno Dobra, jak i Zła. Różnicę między utopijną a pragmatyczną lub kontekstową inżynierią społeczną teoretyzował w swoich pracach z lat 50-tych XX wieku epistemolog Karl Popper. W tym samym czasie reżim apartheidu w RPA postanowił zastosować inżynierię społeczną w praktyce, w celu przeprowadzenia segregacji rasowej między białymi i czarnymi. Był to wynikający ze szczerych intencji projekt uspokojenia napięć tożsamościowych, który osiągnął jednak przeciwny do pożądanego cel. Transhumanistyczna utopia wdrażana od 2020 roku pod nazwą Wielki Reset również odnosi tragiczne skutki i wiele jest osób, które ją odrzucają. Właśnie w celu przezwyciężenia naturalnego, pochodzącego z instynktu samozachowawczego oporu, inżynieria społeczna uzbroiła się w dodatkowe konceptualne i metodologiczne narzędzie, jakim jest działanie podstępem.

Lucien Cerise

tłum. Anna Chrołowska, 16 lutego 2023

https://annachrolowska.substack.com/p/krotka-historia-utopii-w-polityce

Oryginał: https://strategika.fr/2022/04/09/lingenierie-sociale-ou-la-ruse-au-service-de-lutopie-lucien-cerise/