Kara śmierci we współczesnym prawie międzynarodowym publicznym

Karą śmierci (karą główną, sankcją ostateczną) nazywam sankcję w prawie karnym, polegającą na odebraniu życia osobie, która popełniła czyn karalny. Kara śmierci była stosowana powszechnie od czasów starożytnych aż do końca XVIII w. – pisze polski prawnik, Eugeniusz Smoktunowicz. Proces ograniczania stosowania datuje się od okresu oświecenia[1]. Prawo międzynarodowe publiczne definiuję jako zespół norm regulujących stosunki międzynarodowe w szerokim znaczeniu: nie tylko stosunki międzypaństwowe, lecz także stosunki między państwami a innymi podmiotami, tzn. ogólnie stosunki między różnymi, niezależnymi od siebie i niepodlegającymi jakiejś wspólnej władzy państwowej podmiotami[2]. Źródłami prawa międzynarodowego są przede wszystkim umowa i zwyczaj[3]. Przyjmuję cezury roku 1945 i 2009. Przez współczesność rozumiem okres zamknięty tymi dwoma datami.

We współczesnym prawie międzynarodowym publicznym zaznacza się tendencja do zakazania stosowania kary śmierci. W umowach międzynarodowych przyjmowanych tuż po wojnie traktowano karę główną jako wyjątek od zasady prawnej ochrony życia. Z czasem zaczęto ograniczać podmiotowy i przedmiotowy zakres stosowania kary śmierci. W końcu wprowadzano całkowity zakaz skazywania na śmierć i wykonywania wyroków śmierci. Wnioski te wypływają z analizy umów przyjmowanych przez państwa-członków ONZ oraz rozmaitych organizacji regionalnych.

           8 sierpnia 1945 r. w Londynie przedstawiciele Francji, USA, Wielkiej Brytanii i ZSRR podpisali układ o utworzeniu Międzynarodowego Trybunału Wojskowego w Norymberdze[4]. Pierwszy w dziejach sąd międzynarodowy wydał 12 wyroków śmierci na zbrodniarzy nazistowskich[5]. Sankcję  ową traktowano wówczas jako sprawiedliwą odpłatę za ludobójstwo[6].

Nie można powoływać się na żadne postanowienie niniejszego artykułu w celu opóźnienia lub niedopuszczenia do zniesienia kary śmierci przez jakiekolwiek Państwo Stronę niniejszego Paktu -  przewiduje art. 6 pkt 6. Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych (MPOiP) z 19 grudnia 1966 r.[7]. W krajach, w których kara śmierci nie została zniesiona, wyrok śmierci może być wydany jedynie za najcięższe zbrodnie, zgodnie z ustawą, która obowiązywała w chwili popełnienia zbrodni i nie narusza postanowień niniejszego Paktu i Konwencji o zapobieganiu i karaniu zbrodni ludobójstwa – stanowi art. 6 pkt 2 tej umowy międzynarodowej. Nikt nie może być samowolnie pozbawiony życia – czytamy w art. 1 MPPOiP. Wyrażenie najcięższe zbrodnie i samowolnie (w innych tłumaczeniach – arbitralnie) są niejasne. Komitet Praw Człowieka orzekł, że zwrot samowolnie (arbitralnie) oznacza niesprawiedliwość bądź nieprzewidywalność nawet legalnych działań[8]. W rezolucji 1984/50 Rady Społeczno-Gospodarczej z dnia 25 maja 1984 r. definiuje się je jako tylko [zbrodnie] popełnione umyślnie, powodujące śmierć lub inne niezmiernie poważne następstwa[9]. Komitet Praw Człowieka zaś w zakres przedmiotowy pojęcia najcięższe zbrodnie nie włączył przestępstw politycznych, w tym szpiegostwa i zdrady, przestępstw gospodarczych i przeciw mieniu[10]. Art. 6 pkt 5 MPOiP ograniczył podmiotowy zakres stosowania kary śmierci, zakazując jej wykonywania na osobach poniżej 18 roku życia i kobietach ciężarnych. Stronami tej umowy międzynarodowej było na dzień 31 grudnia 2009 r. było 165 państw[11].  

 Tajlandia i Stany Zjednoczone wprost zadeklarowały zamiar utrzymania kary głównej dla osób poniżej 18 roku życia[12]. Wiele państw muzułmańskich (Afganistan, Algieria, Arabia Saudyjska, Bahrajn, Irak, Iran, Katar, Kuwejt, Jordan, Malediwy, Mauretania, Oman) zastrzegło sobie prymat prawa islamskiego (szariat) nad przepisami Paktu[13]. Zastrzeżenia Bahrajnu, jako złożone zbyt późno, nie zostały przyjęte przez Sekretarza Generalnego ONZ[14]. Szariat nakazuje wymierzać karę główną za wiele czynów, np. zabójstwo umyślne, cudzołóstwo[15]. Według szkoły malikickiej człowiek osiąga właściwy poziom świadomości pozwalający mu odpowiadać za swoje czyny w wieku 15 lat (dotyczy to dziewcząt, jak i chłopców) – piszą polski arabista Jan Bury i polski prawnik Jerzy Kasprzak. Szkoła hanaficka określa wiek odpowiedzialności dziewcząt na 17 lat, chłopców na 18 lat. W wielu rejonach wiek odpowiedzialności łączono z osiągnięciem dojrzałości płciowej[16].


[1]E. Smoktunowicz, Kara śmierci [w:] Wielka encyklopedia prawa, wydanie drugie, Warszawa 2005, s. 304.

[2]W. Góralczyk, Prawo międzynarodowe publiczne w zarysie, Warszawa 2000, s. 18.

[3]Ibidem, s. 68.

[4]M. Królikowski, P. Wiliński, J. Izydorczyk, Podstawy prawa karnego międzynarodowego, Warszawa 2008, s. 55.

[5]Ibidem; A. Adamski, J. Bojarski, P. Chrzczanowicz, M. Filar, P. Girdwoyń, Prawo karne i wymiar sprawiedliwości państw Unii Europejskiej, Toruń 2007, s. 417.

[6]M. Mitera, A. Zubik, Kara śmierci w świetle doświadczeń współczesnych systemów prawnych, Warszawa 1998, s. 9, 55.

[7]Dz. U. z 1977 r., nr 38, poz. 167., dostępny Ibidem.

[8]M. Zubik, M. Mitera, Kara…, s. 59.

[9]Ibidem.

[10]Ibidem.

[11]UNTC, CHAPTER IV, HUMAN RIGHTS, 12. International Covenant on Civil and Political Rights, s. 1, dostępna na:

                http://treaties.un.org/doc/Publication/MTDSG/Volume%20I/Chapter%20IV/IV-4.en.pdf [1 kwietnia 2010].

[12]Ibidem, s. 12, 14.

[13]Ibidem.

[14]Ibidem, s. 57.

[15]Ibidem, s. 108-110.

[16]J. Bury, J. Kasprzak, Prawo karne islamu, Warszawa 2007, s. 113.

Pełna wersja artykułu znajduje się w najnowszym nr Pro Fide Rege et Lege. Czasopismo można zakupić w naszej księgarni:

http://sklep.konserwatyzm.pl/pro-fide-rege-et-lege-nr-2-2011/

a.me.

Click to rate this post!
[Total: 1 Average: 1]
Facebook

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *