Anna Czekanowska, Kultury tradycyjne wobec współczesności. Muzyka, poezja, taniec, Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2008, ss. 304
Anny Czekanowskiej – etnomuzykologa, antropologa kultury, książka pod tytułem „Kultury tradycyjne wobec współczesności. Muzyka, poezja, taniec” to pasjonująca lektura na temat kultury muzycznej niemalże całego świata. Dzięki wielkiemu znawstwu przedmiotu oraz wynikom własnych badań terenowych i imponującej bazie źródłowej, daje spojrzenie na różnorodne kultury muzyczne. Pozwala uzmysłowić sobie znaczenie czynników kulturowych determinujących obrazy świata i dostrzec to, co stanowi o rzeczywistości społecznej, w której żyjemy.
Autorka z ogromną pasją pisze o odmienności muzyki afrykańskiej, daje spojrzenie na tamtejsze źródła historyczne, między innymi genologie rodów pochodzących z obszarów o tradycjach państwowych i rodzaje ich przekazu. Wyłuskuje rozmaite czynniki, które wpłynęły na ukształtowanie kultury afrykańskiej. Precyzyjnie kreśli kontekst historyczny i odnosi się do przekonań utrwalonych w literaturze, na przykład na temat biologicznego uwarunkowania odmienności muzyki afrykańskiej. Ciekawe są studia antropologiczne, w ramach których zwraca szczególnie baczną uwagę na przekaz wierzeń poprzez sztukę oraz ujęcie muzyki i tańca jako środka komunikacji.
Piękne fotografie, które ilustrują tekst, zwłaszcza fragmenty dotyczące słabiej znanych w Polsce instrumentów, pozwalają na naoczne przekonanie się o wyjątkowości tej kultury. Warte rozważania są uwagi na temat nowych tendencji w jej łonie – na przykład muzyki popularnej, która jest inna, od tej którą znamy – znacznie bardziej fascynująca. O tym jednak sam czytelnik powinien się przekonać.
Wiele wątpliwości i tematów godnych przemyślenia dostarcza rozdział poświęcony Indiom. Część z nich wynika z trudności w sferze określenia czy w jej ramach istnieje jedna, czy wiele cywilizacji. Inne wynikają ze specyficznych zasad komunikacji. Wszystkie jednak, niezależnie od źródła są interesujące i egzotyczne z zachodniego punktu widzenia. Fascynują obszerne omówienia związane z tańcem – jego kodami i symbolami, przekazem poematów – silnie związanych z mimiką i kinestyką osoby tańczącej. Autorka równie interesująco pisze o podstawach teorii muzyki według różnych koncepcji, różnicuje tradycje Północy i Południa, uzyskując urzekającą mozaikę kultury Indii.
Ciekawa, lecz słabo rozpoznana przez polskich badaczy jest kultura Indonezji, zwłaszcza w sferach, o których czytelnik przeczyta w książce Anny Czekanowskiej: poematach, ich bohaterach, prezentacjach dramatu, prezentacjach charakteru ludzkiego, tańcu, muzyce. Rozdział poświęcony właśnie tym zagadnieniom pełen jest zaskakujących ciekawostek i zdjęć je ilustrujących. Któż z czytelników wie jak wygląda Gamelan i jakie skrywa tajemnice? Tego i wielu innych rzeczy można się dowiedzieć z książki pod tytułem „Kultury tradycyjne wobec współczesności. Muzyka, poezja, taniec”.
Dla wszystkich kultur wyzwaniem jest globalizacja. Autorka świetnie zarysowuje zderzenie tradycji z globalizacją poprzez ukazanie stosunku ludności do spuścizny obcych, próbuje rozstrzygnąć spór na linii uznanie czy obrona przed infiltracją i uzyskać odpowiedź na pytanie o status muzyki popularnej pojętej jako nowe wyzwanie dla polityki kulturalnej. Zupełnie odmienne w porównaniu do znanych z literatury jest Anny Czekanowskiej ujęcie kultury Oceanii. Odsłania nawet mity związane z istnieniem instrumentów muzycznych. Nawet wydawałoby się, że przez Polaków dobrze poznana kultura żydowska czy amerykańska, skrywa w sobie wiele zachwycających wątków dotykających między innymi muzyki instrumentalnej.
Na kartach książki dostrzeże również czytelnik świeże spojrzenia na Azję postsowiecką w dobie obecnych przemian. Dowie się też na czym polega specyfika współczesnych przemian, zwłaszcza w łonie jej muzyki. Pozna autochtoniczną kulturę Syberii, istotę tańca szamańskiego, przebieg seansów szamańskich, psychopatologiczne aspekty stosowanych zabiegów dotyczących na przykład obrzędów szamańskich, znaczenie kobiet uznanych za blisko spokrewnione ze złymi duchami.
Anny Czekanowskiej kompendium wiedzy na temat stykania się różnych kultur, pod tytułem „Kultury tradycyjne wobec współczesności. Muzyka, poezja, taniec” to obowiązkowa pozycja wydawnicza dla wszystkich miłośników sztuki. Daje spojrzenie na jej wyjątkowość w różnych zakątkach świata i pozwala dostrzec to, czego nie można przegapić poznając kultury muzyczne różnych ludów. To zdecydowanie ciekawa i warta polecenia lektura.
Krzysztof Wróblewski
Książka jest dostępna na stronie Wydawnictwa Trio: http://www.wydawnictwotrio.pl/index.php?Tytul010=247&Podstrona=0
a.me.