Poniższy artykuł ma za zadanie przedstawićstosunek polskich narodowców do rumuńskiego nacjonalizmu w II połowie lat 30.XX wieku. Wówczas to bowiem nastąpił wzrost zainteresowania ze strony obozunarodowego[1]ruchem nacjonalistycznym w sąsiednim kraju. W okresie wcześniejszym na łamachprasy endeckiej, czy też w wypowiedziach osób związanych z tym nurtempolitycznym, praktycznie nie daje się zaobserwować refleksji dotyczącejrumuńskiego ruchu narodowego. Większość czasopism związanych z obozem narodowymw rzeczonym okresie posiadała swoich korespondentów w Bukareszcie[2].

        W pierwszej części artykułuprzedstawiono ocenę Rumunii jako państwa sojuszniczego Polski. Następniedokonano analizy stosunku narodowców: do rządu prof. Gogi, osoby prof. Cuzy iwodza „Żelaznej Gwardii” – C. Codreanu. Należy zauważyć, że autorowi artykułunie udało się odnaleźć śladu zainteresowania tym zagadnieniem w literaturzeprzedmiotu wobec tego prawdopodobnie zaprezentowane poniżej ustalenia pojawiasię w literaturze po raz pierwszy.

Ocena Rumunii

         Przyczynyzainteresowania publicystów związanych z obozem narodowym wydarzeniami wRumunii wydaje się, że najlepiej wyjaśnił Jędrzej Giertych – lider frakcji„młodych”. Otóż jego zdaniem Polacy przyzwyczaili się postrzegać Rumunię jakopaństwo drugiej kategorii. Co według niego było niesłusznym stanowiskiem, gdyżpaństwo to podobnie jak w całej Europie stało się świadkiem przełomowychwydarzeń. Dla Jędrzeja Giertycha kluczowe znaczenia miał fakt, że pod koniec1937 roku w Rumunii doszli do władzy nacjonaliści realizujący politykęantyżydowską, która w ostateczny rozrachunku zakończyła się niepowodzeniem[3].Wydaje się, że ten powód, czyli obserwacja jak w sąsiednim kraju, pokrewnyideowo ruch polityczny próbował ukształtować relacje z mniejszością żydowską,która podobnie jak w Polsce stanowiła główny odsetek wśród mniejszościnarodowej przesądzał o zainteresowaniu przez rodzimych narodowców wydarzeniamiw Rumunii.

      W publikacjach obozu narodowego zwracanouwagę na dobrosąsiedzkie relacje Polski z Rumunią. Zdaniem jednego zpublicystów „Myśli Narodowej” owe przyjacielskie relacje Polski z Rumunią kształtowałysię od wieków, a ich początków autor doszukiwał się w czasach KazimierzaWielkiego. Czynnikiem spajający zarówno Polaków i Rumunów stanowił katolicyzm,który podani Hospodarstwa Mołdawskiego mogli poznać dzięki wpływom akcjimisyjnej powziętej przez Kazimierza Wielkiego[4].Po zakończeniu I wojny światowej stosunki polsko-rumuńskie oceniono jakowzorowe, a to dzięki rozwojowi między oboma narodami współpracy naukowej,kulturalnej, turystycznej, także politycznej czego wyrazem były układy o wzajemnejwspółpracy wojskowej. Wszystkie te okoliczności pozwoliły autorowi nasformułowanie następującego stwierdzenia: „Słowo <<Polonez>> – Polak wymawiane jest obecnie z jednakowymszacunkiem zarówno w wielkiej stolicy Rumunii, jak na wsi mołdawskiej, czy transylwańskiej.Podobnież i dla nas – dzięki stałej wymianie turystycznej i naukowej – obrazRumunii kształtuje się jako symbol najdalszego na widnokręgu wschodnim państwao starej kulturze romańskiej”[5].

         Z kolei Jędrzej Giertych podkreślałzwiązki Rumunii z cywilizacją łacińską: „Rumunii to w gruncie rzeczy jedna znajstarszych cywilizowanych ras w Europie. (…) Naród rumuński – to nie jestszczep młody, świeżo – jak Serbowie, Estończycy, czy Łotysze – dźwigający siędo kultury i do życia politycznego. To jest szczep bardzo stary, przechowującyw sobie bardzo stare cywilizowane instynkta i cywilizowane tradycje – który siętylko odradza do nowego życia. Jeśli się chce zdać sobie sprawę z tego, co tojest naród rumuński – trzeba to zrozumieć”[6].

            Według Jędrzeja Giertycha największym problemem Rumunii była jejstruktura narodowościowa z przewagą mniejszości żydowskiej oraz kosmopolitycznaelita polityczna. Natomiast pozytywnymi elementami rzeczywistościspołeczno-politycznej Rumunii był „zdrowy” moralnie lud wywodzący swe korzenieod Traków. Poza tym pozytywnym elementem życia społecznego było powszechnedążenie Rumunów do modernizacji kraju[7].

Arkadiusz Meller

Aby przeczytać cały artykuł trzeba nabyć najnowszy numer "Pro Fide, Rege et Lege"

A. Me.