Sándor Márai, Maruderzy, przeł. Teresa Worowska, Wydawnictwo Czytelnik, Warszawa 2013, ss. 375

            Ostatni – według twórcy najważniejszy – tom cyklu „Dzieło Garrenów” autorstwa Sándora Márai’ego pod tytułem „Maruderzy” bez wątpienia zachwyci miłośników poprzednich części, a także wszystkich potrafiących docenić niepowtarzalny klimat Koszyc okresu dwudziestolecia międzywojennego. To również gratka dla wielbicieli twórczości mistrza zainteresowanych determinantami jego prozy. Zawiera w sobie wszakże wiele wątków autobiograficznych, cennych przy okazji interpretacji dzieł pisarza. Przede wszystkim jednak stanowi jedyną w swoim rodzaju wykładnię jego stosunku do kwestii konstytutywnych dla człowieczeństwa. Zawiera doskonałe literackie próby odpowiedzenia na pytania: dlaczego trzeba poszukiwać sensu w trwaniu w wierze w swój naród, czemu nie można się sprzeniewierzyć w walce o własną tożsamość, dlaczego człowiek powinien posiadać trwałe punkty odniesienia w swojej przeszłości. Bez wahania można stwierdzić, że to jedno z najważniejszych – lecz niestety wciąż niedocenianych na tyle, na ile na to zasługuje – dzieło współczesnej światowej prozy.

            Głównym bohaterem powieści jest błądzący – tak fizycznie, jak i duchowo – Péter Garren. Jego przewaga nad innymi polega na tym, że jest świadomy tego, co ogranicza jego wolność, a jednocześnie utrzymuje w przekonaniu o celowości i sensowności działań. Wybiera się on w podróż do Berlina, aby uczestniczyć w wiecu narodowych socjalistów. Ma wtedy styczność z Adolfem Hitlerem. Nie sposób jej odbierać, nie identyfikując i nie interpretując jednocześnie doskonale zarysowanego sensu metaforycznego. Mężczyzna spotyka się później z niemieckim pisarzem przetrzymywanym w areszcie domowym, z którym przeprowadza rozmowę dającą wgląd w specyfikę myślenia Niemców, świetnie oddającą niemieckiego ducha. Pisarz nazywa się Berten, ale uważny czytelnik dostrzeże w nim niebagatelną umysłowość Tomasza Manna. Następnie – bogatszy o wnioski wyniesione z tej pełnej skrzydlatych słów rozmowy – odwiedza ojczyznę, aby przeżyć szok. To jeden z najbardziej wymownych szkiców literackich świadomości narodowej.

            Równie ciekawe i cenne z perspektywy historycznej są opisy losów rodziny Garrenów. Bardzo szybko zaczynają się nam wydawać na tyle bliscy, że odczuwamy w stosunku do nich empatię. Odczuwalne jest to zwłaszcza gdy odczytujemy obrazowe relacje z wykonywania przez nich podstawowych czynności. Autor wzorcowo odzwierciedlił mowę ich ciała, aby pokazać nam jakie emocje, wrażenia nimi targały na skutek wydarzeń politycznych i osobistych przeżyć mocno osadzonych w kontekście politycznym lat trzydziestych ubiegłego wieku. Poznajemy wszakże tych ludzi w trudnych czasach, w krytycznym momencie historycznym. Dostrzegamy jednocześnie wiele tragizmu w ich wyborach i egzystencji. Być może – na skutek głębszej refleksji – doszukamy się wyraźnych, lecz na pierwszy rzut oka nie tak oczywistych analogii z naszymi żywotami. To zdecydowanie pobudzająca do myślenia książka.

            Warto, abyśmy zwrócili uwagę na to, że choć ta polecana powieść została napisała ponad pół wieku temu, wciąż zachwyca uniwersalizmem przesłania, aktualnością oraz trafnością w obszarze diagnozy oraz prognozy stanu człowieczeństwa. To ostrzeżenie przed najbardziej zagrażającymi człowiekowi procesami globalizacji. Zaskakujące są zwłaszcza te fragmenty, które mówią nam wprost o przemianach w sferze moralności, kształtowaniu nowych norm etycznych, odchodzenia od spuścizny kulturowej. Właśnie bardzo wartościowe są fragmenty dotyczące zależności pomiędzy odejściem od tradycji a zakorzenieniem w świecie, innymi słowy autor pokazał na czym polega zagubienie człowieka w rzeczywistości społecznej wyrugowanej z tego, co niegdyś ją konstytuowało. Sándor Márai przez pryzmat poszukiwania w życiu sensu i dążenia w nim do celu, dostrzegł oraz kunsztownie opisał procesy dziejące się powoli, ale fundujące nieodwracalne społeczne szkody. Zainicjował, ważną zwłaszcza dzisiaj, refleksję o niszczeniu w człowieku duszy, poczucia przynależności do narodu, miłości do ojczyzny, zdolności odczuwania estymy i okazywania czci dla tradycji, wdzięczności wobec przodków.

            Książka „Maruderzy” Sándora Márai’ego może stanowić przyczynek niezwykle potrzebnej dzisiaj refleksji o zagubieniu sensu w życiu wielkich społeczności wyzbytych twarzy, korzeni oraz jakiejkolwiek przynależności, tożsamości, nieświadomych swojej przeszłości. Posiada walory literackie oraz zmusza to namysłu nad sobą samym. Dlatego jest to książka obowiązkowa dla tych, którzy chcą i potrafią myśleć, a także nie boją się upominać o tradycję, ojczyznę oraz wartości kulturowe.

Książka jest dostępna na: http://czytelnik.pl/?ID=ksiazka&ID2=432&nazwa_dzialu=NOWO%A6CI

Krzysztof Wróblewski

a.me.