Kiedyś w przedszkolu gromada łobuziaków dręczyła koleżanki. Taki był szpan. Kilku chłopców jednak wiedziało, że dziewczynek trzeba bronić. Następnego dnia nikt już nie chciał robić pannom na złość, a wszyscy chcieli je osłaniać. Okazało się to bowiem jeszcze fajniejsze. Niestety, nie było już dręczycieli.

Troszkę podobnie jest z dzisiejszym podejściem do PW. Centro-prawicowe portale i gazety nie tylko dyszą od paru dni hagiografią Powstania, ale także zarzucają łbami publicystów niuchających czy ktoś gdzieś pamięci powstańców nie uchybił. Niestety jednak, w tym roku nawet dyżurna „Gazeta Wyborcza” (za wyjątkiem merytorycznych głosów prof. Jan Ciechanowskiego i Normana Daviesa) powstrzymała się od krytyki.

Słowem – wokół kultu powstania (niekiedy tylko ukrywanego pod płaszczykiem „szacunku dla powstańców”) panuje zaskakujący konsensus. Nie ma przed kim „bronić czci bohaterów”. Przeciwnie – zarówno w głównym nurcie mediów, jak i w prawym rogu salonu dominuje ten sam ton błogiego zadowolenia, że patriotyzm można okazywać poprzez nudne śpiewogry, a nie realną pracę dla państwa.

Oczywiście jednak, ochrzaniać kogoś trzeba, więc z braku odbrązawiaczy historii spod znaku „śmierć frajerom” – należy zająć się krytykującymi Powstanie z pozycji realistycznych. Nasi sympatyczni Koledzy pół-realiści, wsparci „autorytetem” Stanisława Michalkiewicza – wzięli się za łapanie nas za poły, niczym żona męża chcącego uspokoić bójkę w knajpie. „Dajcie spokój, nie zaczepiajcie ich, nie ruszajcie tego tematu, nie tak nerwowo!” – czytamy w kolejnych wpisach.

Skądinąd sympatyczny Łukasz Moczydłowski zauważa np.: „Ciekawe, że po stronie przeciwników kultu powstania warszawskiego, którzy tak bardzo lubią puszyć się swoim racjonalnym, spokojnym i bezemocjonalnym (z założenia oczywiście) podejściem do spraw politycznych i międzynarodowych jest tyle gwałtownych emocji w podejściu do tego tematu i pogardy dla zwolenników poglądów przeciwnych … w ten sposób staja się jedynie lustrzanym odbiciem ludzi, którymi tak pogardzają. Nawet nie zdają sobie sprawy, że pokazują nam właśnie swoje „typowo polskie” kłótliwe, oszołomskie, irredentystyczne oblicze”. Red. Michalkiewicz jest mniej subtelny i ujawnia podprogowe motywacje realistów: „Ale już tak zwani „realiści”, czyli mówiąc inaczej – czciciele knuta – spoglądają na celebrujących rocznicę wybuchu Powstania z ostentacyjnym lekceważeniem, a nawet pogardą. Nie tyle może nimi gardzą, chociaż nimi oczywiście też – co niepodległościowymi ideałami, do których tamci nawiązują”.

O ile red. Michalkiewicz (jak zwykle) realizuje po prostu zapotrzebowanie swych czytelników na „bronienie patriotów”, o tyle przez kol. Moczydłowskiego i wielu innych, przeważnie młodych, niekiedy uważających się za narodowców pół-realistów – przemawia pewien dysonans. Otóż z jednej strony wiedzą oni, że racjonalna krytyka Powstania jest słuszna, z drugiej jednak strony ich serca, emocje są zdecydowanie tej racji przeciwne. Dlatego właśnie każdy głos rozsądku wydaje im się zbyt głośny, zbyt ostry, zbyt jednostronny. Woleliby oni, żeby było ciszej, by krytykę powstania przeżywać w milczeniu, na zewnątrz celebrując objawy jego kultu „bo to się przecież tym przegranym należy”.

Otóż z postawą taką można by się nawet od biedy zgodzić, gdybyśmy żyli w latach stalinowskich, kiedy o Powstaniu pisano samo kłamstwa, a jego uczestników prześladowano. Ba, byłaby uzasadniona, gdyby był rok 1957 i środek dyskusji o bohaterszczyźnie, sprowokowanej „Eroicą” Munka. Dziś jednak – powtórzmy – sytuacja jest krańcowo odmienna.

Przekonanie, że w tej czy innej formie „Powstanie wygrało”, „było nieuchronne”, „było zwycięstwem” jest dominującą narracją propagandową nie tylko centro-prawicowego hurrapatriotyzmu. Nie trzeba powstańców „bronić” przed artykułami red. Cichego. Nie ma powodów, by odczuwać zażenowanie, że krytykuje się ten zryw „tak samo jak…” ktośtam. Przeciwnie. To fala jednostronnej pochwały wylewa się z niemal wszystkich mediów. Dlatego właśnie głosy rozsądku muszą być dobitne i wyraźne, pozbawione zwyczajowych zaklęć, że owszem, że nie umniejsza to, że chylimy czoła i mamy tylko drobne zastrzeżenia. Nie, zastrzeżenia mamy zasadnicze – to Powstanie nie powinno było wybuchnąć! Nie należało brać w nim udziału! Co więcej, jeśli jednym ciągiem pisze się, że należy bezkrytycznie czcić żołnierzy armii podziemnej i zaraz dodaje się, że powstanie wybuchło, bo tych samych żołnierzy nie dałoby się utrzymać na wodzy – to przecież jest to żywe obciążenie winą nie dowódców, ale właśnie owych szeregowców, którzy samym swym istnieniem wywierać mieli presję na przełożonych! Tym bardziej więc nie należy powstrzymywać krytyki. Na pytania bowiem „czy postąpiliśmy dobrze? Czy uczestniczyliśmy w czym pozytywnym i wielkim?”, zadawane (choć już coraz rzadziej) przez powstańców odpowiedź brzmi: nie i nie!

Popatrzmy zresztą na te cytaty. W „Super Expressie” to prof. Wojciech Roszkowski niemal krzyczy: „Kiedy słyszę różnych mędrków oskarżających dowództwo AK o rozpoczęcie beznadziejnej walki, odwróciłbym pytanie. Dlaczego mieli nie rozpoczynać walki? (…) Może straty byłyby mniejsze, ale w krytyce powstania to wygodnie się pomija.” A przecież właśnie o te straty w dużej mierze chodzi!

Z kolei fachowiec od spraw wojskowych, prof. Romuald Szeremietiew baje: „powstanie warszawskie 1944 zyskuje całkiem nowe znaczenie. Nie tyle jest bowiem przegraną bitwą o zachowanie niepodległości Polski, ale staje się wydarzeniem o podstawowym znaczeniu dla powojennych losów całej Europy. Bowiem nawet jeśli Stalinowi nie udałoby się zająć Francji, to już tylko opanowanie całych Niemiec miałoby katastrofalne konsekwencje dla przyszłości Europy”. A przecież wie, że Armia Czerwona przy swych rozciągniętych liniach komunikacyjnych i z odsłoniętym bałkańskim podbrzuszem nie miała nawet jak sforsować Wisły, a co dopiero iść z marszu nad Szprewę, Łabę i Ren!

Prawdziwą istotę kultu powstania oddaje europoseł Janusz Wojciechowski pisząc: „Wizerunek Powstania zmienił dopiero Prezydent Lech Kaczyński. To on, wielkimi obchodami 60 rocznicy powstania w Warszawie i nade wszystko wspaniałym nowoczesnym Muzeum, przywrócił godność i dumę tym coraz mniej licznym żyjącym powstańcom i przywrócił cześć i dobrą pamięć powstańcom poległym i zamordowanym. Cześć i Chwała Mu za to dzieło! Nikt dla przywrócenia pamięci Polaków nie uczynił więcej. To dzieło nie kończy oczywiście sporów o sens powstania, bo niemało jest szyderców, którzy znów będą drwić, że odprawiana jest akademia na cześć klęski. Tak, militarnie to była klęska, ale bez tej klęski mogłoby dziś nie być wolnej Polski”. Otóż to właśnie – kult Powstania to dla tego środowiska kolejny pomnik zastępczy! Czci się w nim bynajmniej nie męstwo żołnierza, czy zryw niepodległościowy, ale ich piewcę – prezydenta Kaczyńskiego! To tak, jakby mający urodziny musiał dawać kwiatki gościom za to, że pamiętali.

Powstanie ma być wreszcie zwornikiem ideologicznym obozu, który tylko marzy, że doprowadzić do jego powtórki – oczywiście wiadomo przeciw komu. Stefan Żaryn bloguje: „Rocznice wybuchu Powstania Warszawskiego są zawsze dobrą okazją dla malkontentów, by dzielić się opiniami, że walka w sierpniu 1944 roku nie miała sensu, że tylu ludzi poszło na pewną śmierć zamiast budować powojenną ojczyznę. Ta narracja jednak nie ma wiele wspólnego z rzeczywistością. Brak Powstania Warszawskiego, brak dowodu na pragnienie życia w wolnej i niepodległej ojczyźnie niczego na lepsze by nie zmienił. Spowodowałoby to konsekwencje, które ciężko przewidzieć. (…) Zarówno współcześni Polacy, jak społeczeństwa krajów Europy powinny być niezmiernie wdzięczne, że ktoś wystąpił przeciwko sowieckiej totalitarnej władzy, która zaciskała pętle na całej Europie. To także dzięki Powstańcom totalitarny reżim komunistyczny w Europie upadł”. Ano właśnie – Powstanie Warszawskie jako akt „antysowietyzmu”, bo przecież odkąd za kultywowanie 1 sierpnia wzięła się centro-prawica – nie sposób dowiedzieć się ani z kim powstańcy walczyli, ani kto Warszawę przez pięć lat okupował. Liczy się tylko „czyn przeciw Ruskim”!

„Powstanie – siła i narodowe spoiwo” – woła z kolei „Rzeczpospolita”, krzywiąc się na krytykę ze strony „monarchistycznej młodzieży”. Tak oto wspólny front „obrony Powstania” obejmuje „Gazetę Polską”, „Gazetę Wyborczą”, „Rzepę”, wPolityce.pl i centro-prawicową blogosferę. Prawdziwym nonkonformizmem jest więc dziś zachowanie przy tym wszystkim zdrowego rozsądku i wytrwanie na pozycjach realizmu i obrony polskiej racji stanu. Koledzy pół-realiści zaś, wobec zmasowanego nacisku „morowych chłopców” z lewa i prawa – postępują niczym Dzidziuś Górkiewicz, który wprawdzie doskonale wiedział, że ma do czynienia z wariactwem, ale jednak pobiegł z powrotem do Powstania. Wzywający do powstrzymania się od krytyki – czynią to samo, a ponieważ wiedzą, że robią źle i że chwalą psucie pojęcia rozumnego patriotyzmu – są też tym winniejsi.

Konrad Rękas