WYBORCZY WŁOSKI BUT

Bastionem tych pierwszych był górski region Trydent oraz Molize na południu kraju. Po przeciwległej stronie uplasowała się Toskania z największym, obok portugalskiej Bejy, Evory i Setubalu, skupiskiem komunistów na metr kwadratowy po zachodniej stronie „żelaznej kurtyny”.
Trzy lata po odsunięciu od steru rządzenia Benito Mussoliniego niespełna dwadzieścia pięć milionów Włochów rozstrzygało w referendum formę ustrojową swojego państwa. W skali całego kraju różnicą dwóch milionów głosów zwyciężyli zwolennicy republiki. Najwięcej spośród nich zamieszkiwało ówczesny region Wenecji Trydentyjskiej (85 proc.) oraz Emilię – Romanię (77 proc.). Siedmiu na dziesięciu głosowało za republiką w Ligurii, Toskanii, Umbrii i Marchii Ankońskiej, a nieco ponad połowa w Piemoncie i Dolinie Aosty. Ponad trzy czwarte głosujących w Kampanii opowiedziało się za monarchią. Nieco mniej na Sycylii, Apulii i Sardynii oraz na terenach dzisiejszej Kalabrii, Bazylikaty i Molize. Ponad połowa głosujących zwolenników monarchii zamieszkiwała Abruzję (57 proc.) i Lacjum z Rzymem (51 proc.).

REFERENDUM USTROJOWE (1946)

Równolegle zreferendum w czerwcu 1946 roku odbyły się wybory do konstytuanty. Zwyciężyła w nich, zdobywając 35 proc. głosów, chrześcijańska-demokracja. Najwięcej jej zwolenników oraz innych nie-lewicowych komitetów zamieszkiwało w regionach na południe od Rzymu (z Sardynią i Sycylią). Centroprawicę chętnie poparli też wyborcy z Trydentu i Wenecja Euganejskiej i Julijskiej na północnym-wschodzie kraju. Zrównoważone wpływy między lewicą i prawicą obserwowaliśmy w Lacjum i Lombardii. Równorzędną walkę o głosy wyborców lewicowych stoczyli socjaliści (PSI) i komuniści (PCI). Obie formacje uzyskały po około 20 proc. wskazań. Przy czym w Piemoncie i Lombardii mocniejsi okazali się socjaliści, a w Emilii-Romanii i Toskanii komuniści. W okręgu Bolonia-Ferrara-Rawenna-Forli (Emilia-Romania) łączne poparcie dla lewicy zamknęło się na rekordowym poziomie 75 proc. Po przyjęciu konstytucji przeprowadzone zostały kolejne wybory, które przyniosły największy w powojennych Włoszech sukces chadeków (49 proc.). Na przeciwległym biegunie znalazł się zjednoczony blok socjalistyczno-komunistyczny (31 proc.). Centroprawica, głównie za sprawą chadecji i regionalnej partii południowego Tyrolu, zdeklasowała lewicową konkurencję w Trydencie (81 proc.). Umocniła się w obu Wenecjach, Lombardii, Marchii Ankońskiej, Abruzji oraz Lacjum. W tym ostatnim głównie za sprawą dobrego wynik osiągniętego przez MSI. Na południu, obok MSI sporą sympatią cieszyli się też narodowi monarchiści. W Kampanii z Neapolem głosowało na nich ponad 12 proc. wyborców, a na Sycylii niespełna 10 proc. Blok lewicy zwyciężył wyraźnie w Toskanii, Emilii-Romanii i Umbrii.
Lata 50-te i 60-te przyniosły spadek poparcia dla chrześcijańskich-demokratów (38 proc. – 42 proc.). Bazę wyborczą stanowili wciąż głównie mieszkańcy Trydentu, Wenecji Euganejskiej i Julijskiej, a także położonych na południu kraju regionów: Abruzji. Molize, Apulii, Kalabrii, Bazylikaty, Sycylii i Sardynii. Na centroprawicy wzmocnili swoją pozycję narodowcy z MSI. W Lacjum (Rzym), Trieście i na Sycylii mogli liczyć na co dziesiątego wyborcę. Apogeum popularności narodowych monarchistów przypadło na wybory w 1953 roku. W skali całych Włoch ta konserwatywna formacja otrzymała niespełna 7 proc. wskazań. W Kampanii było to ponad 22 proc., w Apulii 16 proc., a w Bazylikacie, na Sycylii i Sardynii ponad 10 proc. Przełożyło się to na 40 mandatów w Izbie Deputowanych. Pięć lat później monarchiści stracili jedną trzecią wyborców na rzecz chadecji, a w ciągu następnej dekady zeszli ze sceny politycznej. Na lewicy najsilniejszym podmiotem pozostali komuniści (około 23 proc.). Osłabli po pojawieniu się socjaldemokratów – socjaliści. Lewica pozostała silna (52 proc. – 68 proc.) w środkowych Włoszech (Toskania, Emilia-Romania, Umbria). Od 1963 roku coraz częściej zaczęli wskazywać na nią mieszkańcy Lombardii, Ligurii i Piemontu na północy. Przewaga centroprawicy topniała w Apulii, Kampanii, czy na Sycylii. Lata 60-te przyniosły też wzrost sympatii dla liberałów (PLI). W wyborach w 1963 roku 7 proc. wynik w skali całego kraju możliwy był, w dużej mierze, dzięki wysokiemu odsetkowi wskazań w Lombardii, Piemoncie i Lacjum.  
Istotny zwrot na włoskiej sceny politycznej, w tym głównie na lewicy, przyniosły wybory w 1972 i 1976 roku. Po raz pierwszy w powojennej historii socjaliści zeszli poniżej wyniku dwucyfrowego. Przegrali rywalizację z komunistami dla których przyszła „złota dekada”. W wyborach w 1972 roku PCI otrzymała rekordowy wynik (ponad 27 proc.), by cztery lata później wspiąć się na poziom prawie 35 proc. Komuniści poprawili wynik w dotychczasowych bastionach (Emilia-Romania, Toskania). W okręgu florenckim przekroczyli granicę 50 proc. Niewiele mniej w Sienie, Bolonii i Parmie. Zyskali wyraźnie w północnym Piemoncie (Turyn) i Ligurii (Genua), dochodząc do poziomu 40 proc. W Lacjum na PCI głos oddał co trzeci wyborca. Ku komunistom zwróciła się też część mieszkańców konserwatywnego południa – Bazylikaty, Kampanii i Sardynii. „Zagrożenie komunizmem” na półwyspie apenińskich nie przełożyło się jednak na rosnące poparcie dla głównej „tamy” – chadeków. Ustabilizowała się za to pozycja narodowców. W wyborach w 1972 roku otrzymali oni prawie 9 proc. wskazań. Na MSI coraz mocniej otworzyli się mieszkańcy północnych Włoch. W Lombardii, Piemoncie i Ligurii prawica narodowa mogła liczyć na co dwudziestego, a  w Lacjum z Rzymem na co dziesiątego wyborcę. Zbliżony odsetek wskazań widoczny był też na południu kraju (z wyjątkiem Sardynii i Bazylikaty).

REFERENDUM – ROZWODY (1974)

Włoskie przesunięcie na lewo nie pozostało bez wpływu na referendum z marca 1974 roku w sprawie rozwodów. Jego wyniki wpisał się w trwający już prawie trzydzieści lat podział na umiarkowanie konserwatywny północny-wschód i południe kraju oraz lewicowo-republikański północny-zachód i środek kraju. Utrzymania „nierozerwalności małżeństwa” chciała większość w Molize (60 proc.), Apulii, Kampanii, Bazylikacie, Kalabrii, Trydencie i Wenecji Euganejskiej. Za zmianami opowiedziała się nieznaczna większość na Sycylii i w Abruzo, a wyraźnie mieszkańcy Sardynii, Marchii Ankońskiej,, Lombardii, Lacjum i Wenecji Julijskiej. W awangardzie postępu znalazły się regiony: Umbria, Toskania, Emilia-Romania, Piemont, Liguria i francuskojęzyczni górale z Doliny Aosty (75 proc.).    
Dwaj główni aktorzy włoskiej sceny politycznej – chadecy i komuniści – wkroczyli w dekadę „italo disco” (lata 80-te) z topniejącym poparciem. W wyborach w 1983 roku DC odnotowała najniższy od 1946 roku wynik (33 proc.). Mocnymi punktami na chadeckiej mapie pozostawały wciąż: Trydent, Molize, wschodnia Wenecja Euganejska (Werona), wschodnia Lombardia (Brescia) i Bazylikata. Dwucyfrowy wynik narodowcy z MSI odnotowali w Kampanii, Apulii i Sycylii oraz już tradycyjnie w Lacjum. Na lewicy do łask powrócili socjaliści (11 proc. – 14 proc.). Coraz śmielej radzili sobie republikanie (PRI), radykałowie (PR), a od wyborów w 1987 roku zieloni (FV). Pluralizm na centrolewicy sprawił, że spadło zainteresowanie ofertą Włoskiej Partii Komunistycznej. O ile w 1983 roku otrzymała ona jeszcze prawie 30 proc. wskazań (najmniejszy dystans w stosunku do chadecji w okresie powojennym), o tyle cztery lata później było to tylko nieco ponad 26 proc. Oporni na zmiany („Pierestrojka”) pozostali najzagorzalsi sympatycy komunistów w Toskanii i Emilii-Romanii. Wciąż prawie połowa wyborców w tych regionach gotowa była udzielić politycznego wsparcia partii odwołującej się wprost do marksizmu-leninizmu. Ostatnim spektaklem upadającego dwubiegunowego systemu były wybory w 1992 roku. Chrześcijańscy demokraci nie przekroczyli 30 proc. Nowa inicjatywa – Liga Północna otrzymała 9 proc. wskazań. Narodowcy dostali ponad 5 proc. Na lewicy doszło do podziału w łonie partii komunistycznej. Główny trzon (tzw. reformatorzy) otrzymał 16 proc., a „beton” zgrupowany w Odnowie Komunistycznej (PRC) prawie 6 proc. Bez większego uszczerbku na scenie politycznej utrzymali się socjaliści (14 proc.) oraz dotychczasowi drugoplanowi aktorzy – radykałowie, zieloni i liberałowie.

MAPA WYBORCZA WŁOCH 1946 – 1992

Ukształtowana po zakończeniu drugiej wojny światowej mapa politycznych sympatii Włochów pozostała aktualna do wielkiego politycznego wstrząsu, jaki miał miejsce nad Tybrem na początku lat 90-tych ubiegłego wieku. Już pierwsze referendum ustrojowe w 1946 roku pokazało, że północ Italii miała w fundamentalnych dla przyszłości sprawach zupełnie różne zdanie od południa. Silnie zakorzeniony antyklerykalny republikanizm regionów północno-środkowych oraz północno-zachodnich (kolebka państwowości) przełożył się w kolejnych dekadach na sympatie polityczne mieszkańców tej części Włoch. Wpływy lewicy, zwłaszcza komunistycznej, były silne zarówno w przemysłowo-rolniczej Emilii-Romanii, Toskanii czy Umbrii (Perugia), jak i wielkich ośrodkach takich jak Mediolan (południowa Lombardia) czy Turyn (północny Piemont). Do lewicy bliżej było też mieszkańcom Marchii (Pesaro-Ancona) i Ligurii (Genua). Po drugiej stronie barykady znalazły się regiony o przewadze ludności utrzymującej się z rolnictwa, z wysokim – jak na warunki laicyzujących się Włoch – odsetkiem praktykujących katolików. Ta część konserwatywnej Italii, która przyszłość wiązała raczej z monarchią, niepodatna na lewicową (komunistyczną) utopię „raju na ziemi”. Niechętna zmianom tradycyjnego modelu rodziny, mentalnie i geograficznie (regiony południowe) odległa od państwowego „Risorgimento”. Na centroprawicę (chrześcijańskich-demokratów, narodowców i monarchistów) chętnie głosowali przez pół wieku wyborcy z Sycylii, południowej Apulii (Brindisi-Lecce), Kampanii, Molize, wschodniej Lombardii (Brescia-Bergamo), zachodniej Wenecji Euganejskiej (Werona-Padwa) czy Trydentu. Raczej ku Włochom tradycyjnym, niż postępowym skłaniali się też mieszkańcy Sardynii, Kalabrii, Bazylikaty, północnej Apulii (Bari), Abruzji, południowego Piemontu (Cuneo-Alessandria), północnej Lombardii (Como-Varese), wschodniej Wenecji Eugenejskiej, Wenecji Julijskiej i stołecznego Lacjum.

Artykuł ukazał się w „Najwyższym Czasie” listopad 2011

Marcin Palade

-asd

Click to rate this post!
[Total: 0 Average: 0]
Facebook

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *