Zofia Mitosek, Co z tą ironią?, Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2013, ss. 372
W świecie, w którym niebagatelne znaczenie posiada cenna, acz rzadka umiejętność dekodowania i tworzenia podwójnych dyskursów, jako niesłychanie ważne jawi nam się zrozumienie istoty oraz sensu użycia ironii. Nie jest to zadanie łatwe, a już na pewno stanowi nie lada wyzwanie dla tych wszystkich, którzy chcą wyjść poza sferę teorii i nauczyć się z nią obcować. Dla wszystkich tych, którzy nie boją się podjąć tego wyzwania doskonałą pomocą naukową okaże się z pewnością pod wieloma względami pionierskie, a przy tym interesujące dzieło autorstwa profesor teorii literatury na Uniwersytecie Warszawskim, niekwestionowanej erudytki, światowej sławy uczonej – Zofii Mitosek, pod wymownym tytułem „Co z tą ironią?”. Na każdej jego stronie udowadnia autorka swój kunszt oraz daje wyraz znakomitemu warsztatowi naukowemu.
Szachować ludzką percepcją można na wiele sposobów. Zarówno środki oddziaływania werbalnego, jak i wizualnego niosą ze sobą ogrom dyspozycji w tej sferze. Autorka koncentruje się na ukazaniu tego, co w ich obszarze stanowi o sensie ironii jako sytuacji antropologicznej wykraczającej poza jednostkowe kontakty interpersonalne. Formułuje trafne pytania o motywacje oraz treść działań ironisty, proponuje hipotezy, które z zaskakującą i imponującą konsekwencją systematycznie weryfikuje. Tworzy całkiem nowe podejścia metodologiczne do rozważań o ironii. Dzięki temu podejścia badawcze stworzone przez Zofię Mitosek są nowatorskie, a także funkcjonalne w zakresie, w jakim mogą być wykorzystane do analizowania zarówno rzeczywistości społeczno-kulturowej, jak i tej przedstawionej.
Zofia Mitosek prezentuje w swej monografii zbiór szkiców, studiów, esejów traktujących o obecności ironii w obszarach: literatury oraz filozofii. Książka ta zatem, a ściślej zamieszczone na jej kartach analizy ironii w twórczości tych, których zwykliśmy określać mianem twórców, myślicieli, filozofów, pisarzy czy artystów zmieniają spojrzenie na treść ich twórczości, namysłu, ironię w ogóle i – co szczególnie interesujące – literaturę i filozofię. Ciekawe jest w szczególności przeciwstawienie sobie w ramach tych studiów ironii krytycznej ironii wątpiącej. Rozszerza wszakże tytułowe pojęcie o nowe – nierzadko zaskakujące – znaczenia, pozwala spojrzeć na nie w kontekście, a czasem nawet i w szeregu kontekstów.
Autorka przyjrzała się w tym celu, a także w celu stworzenia nowego podejścia do ironii, dziełom autorstwa między innymi Adama Mickiewicza, Cypriana Norwida, Josepha Conrada, Karola Marksa, Rolanda Barthesa, Leszka Kołakowskiego, Virginii Woolf. Uzyskała w konsekwencji kilka doskonałych analiz komparatystycznych. Zdołała dzięki temu również przybliżyć czytelnikowi nowe poziomy interpretacji poszczególnych utworów, a jednocześnie uświadomić odbiorcom to, że zarówno te słabiej, jak i lepiej znane wymagają nieodmiennie naszego namysłu, są warte poznawania na nowo. Wyczuliła czytelnika na punkcie wagi szczegółów, które tylko z pozoru są szczegółami. To budujące i inspirujące dla tych, na których obszar recepcji sztuki wtargnęła nuda, uczucie powtarzalności, niemożności sięgnięcia dalej, głębiej, zajrzenia w duszę artysty.
Zofia Mitosek wskazuje, że: „Podmiot ironiczny wątpi i kwestionuje słuszność wszystkiego, co wokół niego się dzieje i co zostało wypowiedziane. Oceniając buduje wypowiedzi, których prostota jest złudna…”. Przestrzega czytelnika, aby nie dał się zwieść wirtuozom słów, by nie wierzył, że jest jedna ironia, żeby badając jej użycie miał świadomość, iż liczy się właściwie sama droga z nią obcowania, a nie myślenie o rezultacie. Burzy utarte schematy, raz po raz nawiązując do refleksji Rolanda Barthesa, przestrzega przed ich bezrefleksyjnym oraz bezkrytycznym powielaniem. Warto pochylić się chociażby nad świetną interpretacją wiersza pod tytułem „Nad grobem Julii Capuletti w Weronie”, którym raczy nas autorka, aby poznać go jeszcze raz, od nowa, całkiem od innej strony, bez uprzedzeń.
Propozycja Zofii Mitosek, co do spojrzenia na wiele różnych typów ironii jako nieskończone źródło znaczeń oraz inspiracji jest interesujące nie tylko z uwagi na jej niebagatelną wartość metodologiczną, ale i poznawczą. Monografia zatytułowana „Co z tą ironią?” daje wgląd w proces badawczy mający za przedmiot ironię. Dzięki temu odświeża czytelnika ogląd refleksji zawartych w literaturze oraz będących immanentną częścią filozofii. Jest zatem godna polecenia wszystkim tym, którzy wciąż poszukują, a których ironia nieodmiennie fascynuje i zachwyca.
Książka jest dostępna na stronie Wydawnictwa słowo/obraz terytoria: http://terytoria.com.pl/ksiegarnia,tytuly,799.html
Krzysztof Wróblewski
a.me.