David S. Landes, Bogactwo i nędza narodów. Dlaczego jedni są tak bogaci, a inni tak ubodzy, tłum. Hanna Jankowska, Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA SA, Warszawa 2008, ss. 736
Książka autorstwa Davida S. Landes’a – historyka i ekonomisty, pod tytułem „Bogactwo i nędza narodów. Dlaczego jedni są tak bogaci, a inni tak ubodzy” stanowi od lat nieustannie zachwycającą rzesze czytelników panoramę dziejów świata. Autor dowodzi na jej kartach między innymi na czym polegał proces dążenia człowieka do teraźniejszości. Czym odznaczał się na przestrzeni dziejów rozwój ekonomiczny świata i jaki wpływ na jego poszczególne etapy wywarły kolejne pokolenia i narody. Dzięki temu czytelnik otrzymuje arcyciekawy, pełen szczegółów, obiektywny, rzetelny, zaskakujący obraz postępu gospodarczego oraz modernizacji. Zastrzec jednak trzeba, że jest on bardzo niepoprawny politycznie. Ale może to właśnie o ile nie jeden z najciekawszych aspektów książki, na pewno godny uwagi czytelnika i wyróżniający ją spośród tych, które zdążyły dawno go znudzić schematyzmem ujęcia.
Myślą przewodnią dzieła jest dążenie do odpowiedzenia na pytanie umieszczone w jego podtytule, mianowicie: „Dlaczego jedni są tak bogaci, a inni tak ubodzy”. Autor konsekwentnie próbuje się tego dowiedzieć analizując wydarzenia, zachowania. Porównuje, polemizuje, ubarwiając jednocześnie treść rozważań rewelacyjnymi anegdotami, opowieściami, komentarzami. Pokazuje na przykład konsekwencje tego, że swojego czasu pewna bakteria zabiła człowieka, który mógł zmienić dzieje świata. O kim mowa? Tego dowie się czytelnik sięgając po tę pełną ciekawostek książkę.
Wszystkie refleksje zamieszczone na kartach publikacji są obrazowe i dlatego na długo zapadają w pamięć odbiorcy. Szczególnie trafne są rewelacyjne metafory, na przykład: „Żyjemy w świecie, w którym panuje nierówność i zróżnicowanie. Można go z grubsza podzielić na trzy kategorie państw: takie, w których wydaje się mnóstwo pieniędzy na odchudzanie; takie, w których ludzie jedzą, żeby żyć, i takie, gdzie ludzie nie wiedzą, skąd zdobyć następny posiłek”. Zawsze pozwalają one dostrzec konsekwencje pewnych zależności, o których przekonująco i interesująco pisze autor, na przykład: „Różnicom tym towarzyszą ogromne kontrasty dotyczące wskaźników zachorowań i średniej długości życia. Mieszańcy państw bogatych martwią się o swoją starość, która coraz bardziej się wydłuża”. Dodaje następnie, odnosząc się do prozy życia, czyli kwestii znanych czytelnikom z doświadczenia: „Gimnastykują się, by zachować sprawność fizyczną, mierzą poziom cholesterolu i walczą z nim, a gdy nie spędzają czasu przy telewizji, telefonie i grach, pocieszają się takimi eufemizmami, jak złote lata czy trzeci wiek…” A co z mieszkańcami pozostałych krajów? Z czym to ma związek? Dlaczego to wszystko jest tak ważne z perspektywy diagnozy przyszłości świata? Na te i wiele innych pytań, czytelnik znajdzie odpowiedzi na kartach książki.
David S. Landes wchodzi także w ciekawą polemikę z utartymi przekonaniami między innymi co do przyczyn nierówności i skutków „ciężkich czasów dla geografii”. Obwinia teorie Huntingtona. Poszukuje zależności pomiędzy klimatyzacją a chorobami i ich ekonomicznymi konsekwencjami. Autor dogłębnie je analizuje, wyłapuje esencje wydarzeń, porównuje, konfrontuje, weryfikuje, by podważyć to, co wiemy o sobie i otaczającym nas świecie i aby następnie ujrzeć prawdę o tym, co nas otacza i warunkuje. Dociera to odkrytych bądź dopiero odkrywanych faktów, ujawnia kulisy spraw, nie boi się stawiać odważnych tez. Ma jednak ku temu podstawy w imponującej bazie źródłowej, z której z powodzeniem, owocnie korzysta.
Nie daje jednakże David S. Landes gotowych rozwiązań dotyczących stworzenia takiej polityki gospodarczej, która uwarunkuje niesłabnący wzrost ekonomiczny na całym świecie. Nie przekonuje, że jako jedyny wie, na czym polega rozwój czy, że istnieje jedna jedyna na niego recepta. Uzmysławia jedynie pewne istniejące prawidła, właściwości, umożliwia dostrzeżenie czynników, które na nią wpływają, takich jak na przykład: polityka społeczna, system edukacji czy kultura. Zasługują one na rozważenie, zwłaszcza z zaproponowanych przez ekonomistę, interesujących perspektyw.
Wiele uwagi autor poświęcił na omówienie kwestii powodów dla których to właśnie Europejczycy stworzyli współczesną cywilizację naukowo-techniczną i nowożytną ekonomię. Daje przykłady historyczne i w sposób przekonujący wyjaśnia znaczenie spuścizny minionych pokoleń na nieraz bagatelne przejawy naszej codzienności. To interesujący i rzadko spotykany w literaturze dotykającej dziejów cywilizacji pogląd.
Publikacja Davida S. Landes’a pod tytułem „Bogactwo i nędza narodów. Dlaczego jedni są tak bogaci, a inni tak ubodzy” zainteresuje czytelnika lubującego się w poznawaniu społecznych i ekonomicznych determinant jego funkcjonowania we współczesnym świecie. Zwłaszcza jeśli celuje on w ich pojęciu oraz dostrzeżeniu konsekwencji ludzkiej ignorancji, pychy, osiągnięć, które wszyscy odczuwamy po dzień dzisiejszy. Wreszcie warto tę książkę polecić wszystkim, którzy cenią dobrą prozę oraz dzieła pisarzy mówiących o kwestiach naukowych w sposób przejrzysty, prosty i jednocześnie zachwycających formą – po prostu wirtuozów słowa.
Krzysztof Wróblewski
Książka jest dostępna na stronie Wydawnictwa Literackiego MUZA SA: http://www.muza.com.pl/?module=okladki&id=40380
a.me.
